ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی منحصر بهفرد خود، در قلب مسیرهای شرق به غرب و شمال به جنوب قرار دارد. این موقعیت میتواند ایران را به شاهراه ترانزیتی منطقه بدل کند؛ اما در سالهای گذشته، تمرکز سیاستگذاری بیشتر بر صادرات نفت خام یا واردات کالا بوده و ظرفیتهای ترانزیتی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در حالی که بسیاری از کشورها با بهرهگیری از مسیرهای ترانزیتی، درآمدهای میلیاردی کسب کردهاند، ایران همچنان از این فرصت طلایی بهرهبرداری کامل نکرده است.
ترانزیت نه تنها منبع درآمد مستقیم از طریق تعرفهها و خدمات لجستیکی است، بلکه به شکل غیرمستقیم موجب رونق صنایع جانبی میشود. توسعه بنادر، خطوط ریلی، جادهها و مراکز لجستیک، اشتغالزایی گسترده ایجاد میکند و به رشد پایدار اقتصادی کمک مینماید. این بخش میتواند بهعنوان مکمل صادرات غیرنفتی عمل کرده و اقتصاد ایران را از وابستگی به نفت دور کند.
توجه به ترانزیت تنها یک موضوع اقتصادی نیست؛ بلکه ابزاری قدرتمند در دیپلماسی منطقهای محسوب میشود. ایران با اتصال آسیای مرکزی به خلیج فارس و اروپا، میتواند به حلقهای حیاتی در زنجیره تجارت جهانی تبدیل شود. این جایگاه، قدرت چانهزنی کشور را در مذاکرات اقتصادی و سیاسی افزایش میدهد و به تثبیت موقعیت ژئوپلیتیک ایران کمک میکند.
افزایش سهم ایران در ترانزیت جهانی همچنین میتواند به کاهش فشار تحریمها یاری رساند. وقتی کشورهای منطقه برای عبور کالاهای خود به ایران وابسته باشند، همکاریهای اقتصادی و سیاسی نیز تقویت خواهد شد. این وابستگی متقابل، امنیت اقتصادی بیشتری برای ایران فراهم میآورد و مسیرهای تازهای برای تعاملات بینالمللی باز میکند.
در شرایطی که اقتصاد ایران با چالشهای تورمی و محدودیتهای سرمایهگذاری مواجه است، ترانزیت میتواند بهعنوان یک حوزه کمریسک و بلندمدت مطرح شود. برخلاف صنایع تولیدی که نیازمند سرمایهگذاری سنگین و بازار مصرف گسترده هستند، ترانزیت عمدتاً بر زیرساختهای موجود و موقعیت جغرافیایی تکیه دارد. همین ویژگی باعث میشود توسعه آن سریعتر و کمهزینهتر باشد.
در نهایت، توجه به ترانزیت نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی راهبردی برای اقتصاد ایران است. اگر سیاستگذاران بتوانند با برنامهریزی دقیق، سرمایهگذاری در زیرساختها و ایجاد شفافیت در مقررات، این ظرفیت را بالفعل کنند، ایران میتواند به یکی از بازیگران اصلی تجارت منطقهای بدل شود. چنین رویکردی نه تنها درآمدهای پایدار ایجاد میکند، بلکه به ارتقای سطح زندگی مردم و افزایش ثبات اقتصادی کشور نیز منجر خواهد شد
رئیس مرکز امور بینالملل وزارت راه و شهرسازی با اشاره به کاهش ۵ درصدی ترانزیت فرآوردههای نفتی، گفت: رکورد ترانزیت ایران پس از فروپاشی شوروی شکسته شد.
امین ترفع، رئیس مرکز امور بینالملل وزارت راه و شهرسازی، اظهار کرد: ترانزیت در سال ۱۴۰۳ به رکورد تاریخی رسید و این بالاترین رقمی است که پس از فروپاشی شوروی از مسیر ایران ثبت شده است.
وی ادامه داد: بهنظر من این یک اتفاق تاریخی برای کشور بود؛ در حالی که هدفگذاری برنامه هفتم توسعه در سال نخست رسیدن به ۱۶ میلیون تن ترانزیت بود، در عمل رقم ۲۰ میلیون تن به ثبت رسید.
وی با اشاره به برخی عوامل تأثیرگذار بر روند ترانزیت ایران افزود: کالاهایی که عمدتاً از مسیر ایران ترانزیت میشوند، کالاهای فلهای با ارزش وزنی پایین هستند که بهشدت تحت تأثیر قیمتهای جهانی قرار دارند و هرگونه نوسان در نرخهای جهانی، ترانزیت را نیز تحت تأثیر قرار میدهد.
رئیس مرکز امور بینالملل وزارت راه و شهرسازی یادآور شد: امسال در ترانزیت فرآوردههای نفتی نوساناتی داشتیم، اما حدود ۵ درصد کاهش در این بخش با افزایش ترانزیت کالاهای غیرنفتی جبران شده و پیشبینی میشود این کاهش تا پایان سال بهطور کامل جبران شود.
