بانکداری اسلامی نوعی بانکداری یا فعالیت بانکی است که با احکام اسلام (بهویژه از دید ربا و رباخواری) همخوانی دارد و در قالب اقتصاد اسلامی تعریف میشود.
گسترش نیوز: بانک نهادی حقوقی است که عملیات پولی، مالی و اعتباری را برعهده دارد. حال اگر بخواهیم این خدمات و فعالیتها را بر اساس قوانین اسلام مدیریت و اجرا کنیم، بانکداری اسلامی پدید میآید؛ لفظی که مفهومی نسبی را بیان میکند: هر چه بانکداری به نظرات اسلام نزدیکتر باشد، بیشتر اسلامی است.
تاریخچه بانکداری اسلامی
در طول دوران اسلام، سرمایهداری و بازار آزاد به شکلی ابتدایی در دستگاه خلافت وجود داشت و در فاصله قرنهای ۸ تا ۱۲ هجری، اقتصاد بازار و مکتب سوداگری توسعه یافت به گونهای که برخی به آن عنوان سرمایهداری اسلامی را نسبت میدهند. اقتصاد پولی آن دوران بر پایه این بود که ارز دینار به صورت گستردهای در گردش باشد و به این ترتیب، منطقههایی که درگذشته از نظر اقتصادی مستقل بودند را در این موضوع درگیر میکردند. تاریخیترین نوع بانک اسلامی، موسسهها یا صندوقهای قرضالحسنه هستند که در قرآن از آنها یاد شده است. بانکداری اسلامی به صورت فعلی از حدود اواسط دهه ۱۹۷۰ در خاورمیانه به وجود آمده است. درباره تاریخچه بانکداری اسلامی کاوش چندانی نشده اما برخی معتقدند که تلاشها برای اسلامی کردن بانکداری به آغاز دهه ۱۹۴۰ برمیگردد اما نخستین موسسهای که به صورت منسجم بانکداری اسلامی را وجهه همت خویش قرار داده بود در سال ۱۹۶۳ در مصر افتتاح شد و این تجربه تا سال ۱۹۶۷ ادامه داشت و تا این زمان ۹ فقره از این بانکها در این کشور ایجاد شده بود. این بانکها نه بهره داده و نه میگرفتند و در زمینه تجارت و صنعت به طور مستقیم یا با مشارکت دیگران سرمایهگذاری میکردند و منافع حاصل را بین سپردهگذاران خود تقسیم میکردند.
اهداف بانکداری اسلامی
در بانکداری سنتی، مهمترین اهداف عملیات بانکی را میتوان مدیریت نظام پولی کشور، رونق مبادلات، تجهیز سپردههای مردم و تخصیص بهینه آنها در جهتهای مناسب دانست. اهداف نظام بانکی در قانون بانکداری بدون ربا نیز چنین است که استقرار نظام پولی و اعتباری بر مبنای حق و عدل، به منظور تنظیم گردش صحیح پول و اعتبار در جهت سلامت و رشد اقتصاد کشور، فعالیت در جهت تحقق اهداف و سیاستها و برنامههای اقتصادی دولت جمهوری اسلامی ایران، تسهیل در امور پرداختها و دریافتها، مبادلات و معادلات و دیگر خدماتی که به موجب قانون برعهده بانک گذاشته میشود.
تاریخچه بانکداری در ایران
در ایران، پیش از تاسیس بانکهای جدید، صرافان، عملیات بانکی را انجام میدادند. تحول حرفه صرافی به صنعت بانکداری نوین، همزمان با حضور استعمار بود. در سال ۱۲۶۷، ناصرالدین شاه قاجار امتیاز تاسیس بانک شاهنشاهی ایران را به رویتر واگذار کرد و بر اساس آن، انتشار انحصاری اسکناس به این بانک واگذار شد. دو سال بعد، امتیاز تاسیس بانک جدیدی به نام «بانک استقراضی ایران» به مدت ۷۵ سال به یکی از اتباع روسیه داده شد و سپس در سال ۱۳۰۱، «بانک عثمانی» در ایران گشایش یافت. در سال ۱۳۰۴ نیز نخستین بانک از محل صندوق بازنشستگی درجهداران ارتش، به نام بانک «پهلوی قشون» تاسیس شد و بعدها به «بانک سپه» تغییر نام یافت. پس از آن، «موسسه رهنی ایران» در سال ۱۳۰۵ و «بانک ملی ایران» در سال ۱۳۰۷ افتتاح شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تحولات مهمی در صنعت بانکداری ایران رخ داد و ۱۷ خرداد ۱۳۵۸، شورای انقلاب اسلامی لایحهای را به تصویب رساند که نظام بانکی کشور را ملی اعلام کرد.
سیر تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا
بر اساس تبصره ۵۴ قانون بودجه سال ۱۳۶۰، دولت موظف شد در زمانی کوتاه، مطالعات لازم را انجام دهد و پس از ۶ ماه، لایحه عملیات بانکداری بدون ربا را به مجلس شورای اسلامی تقدیم کند. با تصویب قانون بودجه، بررسیهای اولیه آغاز شد. با حضور استادان دانش اقتصاد و صاحبنظران بانک مرکزی در وزارت امور اقتصادی و دارایی و شورای پول و اعتبار، جلسههایی تشکیل و یکی از فقیهان شورای نگهبان نیز برای مطابقت با موازین شرع در این جلسهها حاضر شد. سرانجام این لایحه در سال ۱۳۶۱ به هیاتدولت تحویل داده شد و پس از تصویب هیاتوزیران، برای تصویب به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد. این لایحه پس از تغییرهای اندک، در شهریور ۱۳۶۲ به تصویب مجلس شورای اسلامی و تایید شورای نگهبان رسید و قانون عملیات بانکداری بدون ربا از آغاز سال ۱۳۶۳ به همه بانکها ابلاغ شد.
نقاط قوت بانکداری بدون ربا
بیش از ۲۰ سال از تصویب و اجرای قانون بانکداری بدون ربا در ایران میگذرد. برخی از اقتصاددانان که در تدوین این قانون دخالت داشتند، مدعی هستند این قانون، بهترین قانونی است که با توجه به ضوابط اسلامی و ملاحظات فنی اقتصادی، در تامین نیازهای مالی اشخاص حقیقی تدوین شده است. اقتصاددانان مسلمان در برشمردن ویژگیهای این قانون، به تعدیل درآمدها و توزیع عادلانه ثروت بین سپردهگذاران و عوامل تولید، افزایش کارآیی، کاهش هزینههای تولید، افزایش سرمایهگذاری و افزایش تولید و بالا رفتن سطح اشتغال و کاهش سطح عمومی قیمتها اشاره میکنند.
روز بانکداری اسلامی
هفته دوم شهریور به نام هفته بانکداری اسلامی و ۱۰ شهریور به عنوان «روز بانکداری اسلامی» نامیده شده است. همانطور که گفته شد قانون عملیات بانکی بدون ربا که مشتمل بر ۲۷ ماده و ۴ تبصره است، ۸ شهریور سال ۱۳۶۲ تصویب شد و ۱۰ شهریور ۱۳۶۲ به تایید شورای نگهبان رسید به همین دلیل چنین روزی، روز بانکداری اسلامی نامگذاری شد.
همایش سالانه بانکداری اسلامی
همایش بانکداری اسلامی با ۳ دهه سابقه برگزاری پیاپی و بدون وقفه، به عنوان بزرگترین رویداد علمی در حوزه علوم انسانی و به طور خاص در حوزه بانکداری اسلامی در میان دیگر رویدادهای مشابه قلمداد میشود. این رویداد هر سال در هفته بانکداری ، مقارن با تصویب قانون عملیات بانکداری بدون ربا، برگزار میشود و طی سالهای گذشته فرصتی مغتنم برای بسط دانش و علوم بانکداری، تضارب افکار بین صاحبنظران داخلی و خارجی و همافزایی میان آنان را به نحو شایسته مهیا ساخته است. مخاطبان اصلی این همایش مدیران و کارشناسان ارشد نظام مالی و بانکی کشور و صاحبنظران حوزه و دانشگاه هستند که به صورت کاملا هدفمند انتخاب و به حضور در همایش دعوت میشوند تا از دستاوردهای ارزنده آخرین مطالعات و پژوهشهای برتر در حوزه علوم بانکداری و مالی اسلامی که در قالب سخنرانی، ارائه مقاله، میزگرد تخصصی یا کارگاههای آموزشی در روزهای برگزاری همایش ارائه میشوند، به نحو کاملا مطلوب استفاده کنند.
بیست و نهمین همایش سالانه بانکداری اسلامی با موضوع «چالشهای حاکمیت شرکتی و مدیریت منابع و مصارف در شبکه بانکی کشور» در تهران و با حضور مدیران ارشد شبکه بانکی، صاحبنظران حوزه پولی و بانکی و استادان حوزه و دانشگاه برگزار شد.
