ایران کریدور جدیدی به چین باز کرد؛ دوست و دشمن انگشت به دهان ماندند
ایران با رونمایی از مسیر ریلی جدید به چین و تقویت پیوندهای تجاری با آسیای مرکزی، در تلاش است تا با تنوع‌بخشی به شرکای اقتصادی خود، فشار تحریم‌های غرب را کمرنگ کند. این چرخش استراتژیک نه‌تنها جایگاه ایران را به‌عنوان گره‌ای کلیدی در تجارت اوراسیا تقویت می‌کند، بلکه راه را برای دسترسی سریع‌تر و امن‌تر به بازارهای جهانی هموار می‌سازد.
ایران که به‌طور سنتی به خلیج فارس برای تجارت خود وابسته بوده، اکنون تمرکز خود را به توسعه مسیرهای زمینی به آسیای مرکزی معطوف کرده است. این منطقه که به کانونی پررونق برای رشد اقتصادی تبدیل شده، به دلیل موقعیت استراتژیک خود در اتصال روسیه، چین، افغانستان و اتحادیه اروپا، اهمیت فزاینده‌ای یافته است. برخلاف گذشته که آسیای مرکزی در اولویت سیاست خارجی ایران نبود، ظرفیت رو به رشد این منطقه در حوزه اقتصاد و ترانزیت، تهران را به بازنگری در راهبردهای خود واداشته است.
تقویت روابط با آسیای مرکزی
ایران گام‌های بلندی برای بهبود روابط با کشورهای آسیای مرکزی برداشته است. در ژوئن (خرداد و تیر)، ایران و ترکمنستان یادداشت تفاهمی برای تقویت همکاری در حمل‌ونقل و لجستیک امضا کردند و نقشه راهی برای همکاری جامع دوساله تدوین شد. همچنین، در ژانویه (دی و بهمن)، سفر رئیس‌جمهوری ایران، مسعود پزشکیان، به تاجیکستان، نقطه عطفی در روابط دو کشور بود. این سفر که به امضای ۲۲ یادداشت تفاهم در حوزه‌های زیرساخت و تجارت منجر شد، روابط ایران و تاجیکستان را به سطح «راهبردی» ارتقا داد. تاجیکستان، به‌عنوان کشوری محصور در خشکی، به بنادر چابهار و بندرعباس ایران چشم دوخته تا دسترسی بهتری به بازارهای جهانی پیدا کند.
علاوه بر این، همایش تجاری ایران و تاجیکستان در دوشنبه، ۱۳ سند همکاری دوجانبه را به امضا رساند. ایران همچنین روابط خود با ازبکستان را گسترش داده و در نشست‌های مشترک با مقامات قزاقستان، ترکمنستان و ترکیه، توسعه شبکه ریلی فرامنطقه‌ای را بررسی کرده است.
مسیر ریلی جدید ایران–چین
در ۲۵ مه (خرداد)، افتتاح خط ریلی مستقیم از شهر شی‌آن چین به بندر خشک آپرین در ایران، نقطه عطفی در روابط تجاری دو کشور بود. این مسیر که از قزاقستان و ترکمنستان عبور می‌کند، زمان ترانزیت را از ۳۰–۴۰ روز دریایی به حدود ۱۵ روز زمینی کاهش داده است. بندر خشک آپرین، به‌عنوان پایانه‌ای متصل به دریا از طریق راه‌آهن و جاده، امکان دسترسی گسترده‌تر به سراسر ایران را فراهم می‌کند. این مسیر نه‌تنها برای صادرات نفت ایران به چین، بلکه برای تجارت کلی، جایگزینی امن‌تر و سریع‌تر نسبت به مسیرهای دریایی ارائه می‌دهد.
کریدور شمال–جنوب و فرصت‌های جدید
ایران بر شاخه شرقی کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال–جنوب تمرکز دارد که از بنادر روسیه در دریای خزر و بالتیک تا خلیج فارس و هند امتداد می‌یابد. این کریدور که از ایران و افغانستان عبور می‌کند، با به رسمیت شناختن طالبان توسط روسیه، اهمیت بیشتری یافته است. پیشنهاد اخیر ایران برای خرید بندر آستراخان روسیه نیز گامی در جهت گسترش تجارت دریای خزر است.
چین و دور زدن گلوگاه‌های سنتی
چین، به‌عنوان شریک کلیدی ایران، از مسیر ریلی جدید بهره می‌برد تا وابستگی خود به گلوگاه مالاکا را کاهش دهد. این آبراه که اقیانوس هند را به اقیانوس آرام متصل می‌کند، برای پکن از نظر استراتژیک آسیب‌پذیر است. چین که از سال ۲۰۱۹ ایران را به ابتکار «یک کمربند، یک جاده» ملحق کرده، مسیرهای جایگزین مانند کریدور میانی (از سین‌کیانگ تا دریای سیاه) و مسیر ایران–ترکیه–اروپا را برای متنوع‌سازی تجارت خود توسعه می‌دهد. این راهبرد به‌ویژه پس از بی‌ثباتی مسیرهای روسیه به دلیل جنگ اوکراین و ناامنی‌ها در پاکستان، برای چین حیاتی‌تر شده است.
کاهش فشار تحریم‌ها و رقابت منطقه‌ای
چرخش ایران به آسیا، پاسخی به فشارهای اقتصادی غرب و تهدیدهای بسته شدن تنگه هرمز است. مسیرهای زمینی جدید نه‌تنها تأثیر تحریم‌ها را کاهش می‌دهند، بلکه به ایران امکان می‌دهند تا در برابر رقبای منطقه‌ای مانند کریدور هند–خاورمیانه–اروپا (که از عربستان و سرزمین‌های اشغالی می‌گذرد) جایگاه خود را تقویت کند. برای چین نیز، مسیر ایران به‌عنوان بخشی از کریدور چین–قزاقستان–ازبکستان–ترکمنستان–ایران–ترکیه، راهی برای گسترش نفوذ به غرب و کاهش وابستگی به مسیرهای سنتی است.
آینده تجارت ایران در اوراسیا
با توسعه مسیرهای زمینی و ریلی، ایران در حال بازتعریف نقش خود به‌عنوان گره‌ای کلیدی در تجارت اوراسیا است. همکاری با آسیای مرکزی و چین، همراه با تمرکز بر کریدورهای شمال–جنوب، می‌تواند اقتصاد ایران را در برابر فشارهای خارجی مقاوم‌تر کند و فرصت‌های جدیدی برای رشد اقتصادی فراهم آورد. آیا این چرخش استراتژیک، ایران را به بازیگری محوری در تجارت فرامنطقه‌ای تبدیل خواهد کرد؟
چرا اسم ترکستان شرقی را اوراسیا نام گذاری کردند