قامت دانش‌آموزان زیر بار صندلی و کیف‌های سنگین خم شد!
صندلی‌های غیراستاندارد، کیف‌های سنگین و بی‌توجهی به حرکات درست، قامت دانش‌آموزان را خم کرده و اختلالات اسکلتی و عضلانی را در نسل آینده افزایش داده است. کارشناسان می‌گویند سلامت حرکتی باید به اندازه نمره ریاضی جدی گرفته شود و بدون آن، قهرمان‌پروری و ورزش‌های رقابتی تنها ظاهر قضیه است. حالا وزارت آموزشوپرورش با راه‌اندازی کانون‌های تندرستی، ارتقای سواد حرکتی و تجهیز مدارس به معلمان متخصص، تلاش می‌کند از شعار فراتر رود و قامت نسل آینده را سالم کند.
کارشناسان حوزه تربیت بدنی و همچنین متخصصان حوزه بیومکانیک ورزشی بر این باورند که غربالگری جسمی دانش‌آموزان، اهمیتی بیشتر از انداختن توپ جلوی پای‌شان دارد. بدون تردید، پیش از آنکه از دانش‌آموزان انتظار داشته باشیم در رشته‌هایی، چون والیبال، فوتبال، بسکتبال یا پینگ‌پنگ بدرخشند، باید وضعیت بدنی، ساختار اسکلتی، عضلانی و حتی شیوه‌های حرکتی‌شان بررسی شود. بسیاری از ناهنجاری‌های قامتی، اگر در همین سنین شناسایی شوند، با چند تمرین ساده قابل اصلاح هستند، اما اگر سال‌ها بی‌توجه بمانند، در بزرگسالی به درد‌های مزمن و محدودیت‌های حرکتی تبدیل می‌شوند، با این حال در مدارس ما کمتر نشانی از این نگاه علمی دیده می‌شود. سلامت بدنی هنوز در حاشیه مانده و نظام آموزشی، میان نمره و قامت سالم، دومی را فدای اولی کرده است.
«سواد حرکتی» پله اول سلامت نسل آینده
روز گذشته، محمد جعفری، معاون سلامت و تربیت بدنی وزارت آموزشوپرورش در نشست خبری هفته سلامت در پاسخ به سؤال مبنی بر اینکه چرا در مدارس کشور، آموزش‌های پایه‌ای سلامت حرکتی، مثل درست راه رفتن و درست نشستن مغفول مانده و به جای آن بیشتر تمرکز‌ها به سمت قهرمان‌پروری رفته است، گفت: «ما دو رویکرد را همزمان دنبال می‌کنیم: یکی پرورش قهرمانان ورزشی و دیگری سلامت عمومی دانش‌آموزان، اما به درستی اشاره کردید که ناهنجاری‌های قامتی وجود دارد و نیازمند برنامه مشخص است، به همین دلیل در سال‌های اخیر موضوع «سواد حرکتی» و «بازی و ورزش» را به ویژه در مقطع ابتدایی پررنگ‌تر کرده‌ایم. همین دغدغه باعث شد پیگیری کنیم تا معلمان متخصص تربیت‌بدنی در دوره ابتدایی حضور مستمر داشته باشند و آموزش حرکات پایه‌ای و سلامت جسمی از همان سال‌های اول مدرسه جدی گرفته شود.»
جعفری سپس به طرح‌های ساختاری جدید اشاره کرد که هدف‌شان حرکت از شعار به عمل است: «در مراکز استان‌ها ۳۲ کانون تندرستی راه‌اندازی کرده‌ایم. این کانون‌ها با هدف اصلاح ناهنجاری‌های قامتی، ارتقای سواد حرکتی و کاهش اضافه‌وزن دانش‌آموزان شکل گرفته‌اند. دستورالعمل اجرای آن به استان‌ها ابلاغ و حتی دوره‌های مجازی برای معلمان برگزار شده است. هدف‌گذاری ما این است که تا پایان برنامه هفتم توسعه، در هر منطقه آموزشوپرورش یک کانون تندرستی فعال داشته باشیم.»
او با اشاره به طرح سنجش سلامت جسمانی هنگام ورود به مدرسه اظهار داشت: «همان‌طور که دانش‌آموزان هنگام ثبت‌نام از نظر بینایی و شنوایی سنجیده می‌شوند، در طرح ارتقای سواد حرکتی نیز باید از نظر وضعیت جسمانی مورد ارزیابی قرار گیرند. هفت آزمون از میان ۷۰ آزمون موجود، از سوی پژوهشکده علوم ورزشی تأیید شده و اکنون در حال اجراست. اگر دانش‌آموزی در این ارزیابی مشکل خاصی داشته باشد، والدینش به کانون‌های تندرستی معرفی می‌شوند.»
برنامه هست، اما پیگیری نیست
به گفته جعفری، برای اجرای مؤثر برنامه‌های سلامت‌محور، از ظرفیت معلمان متخصص استفاده می‌شود: «بسیاری از معلمان تربیت‌بدنی ما، فارغ‌التحصیل رشته‌هایی، چون فیزیولوژی ورزش، آسیب‌شناسی، حرکات اصلاحی و رشد حرکتی هستند. این معلمان با علاقه در کانون‌های تندرستی فعالیت می‌کنند و ما هم برای تجهیز این مراکز بودجه اختصاص داده‌ایم.» این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که مشاهدات میدانی نشان می‌دهد برخی از کانون‌های تندرستی به دلیل نبود امکانات کافی و کمبود پیگیری مستمر، عملاً نیمه‌فعال یا حتی غیرفعال هستند؛ واقعیتی که نشان می‌دهد مسیر تا تحقق کامل ایده «مدرسه سلامت‌محور» هنوز طولانی است و نیاز به اراده و نظارت جدی‌تری دارد.
بدون شک سلامت حرکتی فقط یک بخش فرعی از تربیت‌بدنی نیست، زیربنای سلامت نسل آینده است. اگر کودکی یاد بگیرد درست بنشیند و درست راه برود، در آینده کمتر به اصلاح نیاز خواهد داشت. این کاری است که معاونت تربیت بدنی باید با جدیت بیشتری در دستور کار خود قرار دهد.
افزایش اختلالات اسکلتی عضلانی در دانش‌آموزان، هشداری مهم از واقعیتی نگران‌کننده در مدارس است. متأسفانه قامت دانش‌آموزان زیر بار بی‌توجهی نظام آموزشی در حال خم شدن است. حال دیگر وقت آن رسیده است که سلامت حرکتی کودکان، به اندازه مدال‌های قهرمانی، ارزشمند شمرده شود.
کمبود ۱۵هزار معلم تربیت بدنی
در این نشست همچنین معاون تربیت‌بدنی و سلامت آموزشوپرورش به تشریح برنامه‌های این معاونت در حوزه تربیت‌بدنی و سلامت دانش‌آموزان پرداخت: «در نظام تعلیم و تربیت دو رویکرد را همزمان دنبال می‌کنیم: توسعه آموزشی و کیفیت‌بخشی. این دو باید در کنار هم و با همخوانی کامل پیش بروند، به همین دلیل چهار مؤلفه اساسی برای اجرای برنامه‌ها طراحی کرده‌ایم که مبنای آن عدالت آموزشی و کیفیت‌بخشی است.»
او نخستین مؤلفه را منابع انسانی عنوان کرد: «در حال حاضر حدود ۳۴هزار معلم تربیت‌بدنی در کشور داریم، اما همچنان با کمبود ۱۵هزار معلم مواجه هستیم، یعنی برای پوشش کامل، به حداقل ۵۰هزار معلم نیاز داریم. تلاش ما این است که از طریق دانشگاه فرهنگیان، ماده۲۸ و نیرو‌های حق‌التدریس این کمبود را جبران کنیم.»
جعفری همچنین درباره افزایش زمان زنگ ورزش دانش‌آموزان گفت: «در برنامه درسی تحولاتی ایجاد کرده‌ایم تا در هفته دو نیم‌ساعت به درس تربیت‌بدنی اضافه شود. علاوه بر این، شبکه ملی یادگیری منابع انسانی را راه‌اندازی کرده‌ایم تا معلمان بتوانند مهارت‌های جدید آموزشی و فنی را به‌صورت مستمر فراگیرند.»
او از برگزاری افتتاحیه المپیاد‌های ورزشی درون‌مدرسه‌ای در روز شنبه، ۲۶مهرماه به‌صورت همزمان در سراسر کشور با حضور وزیر آموزشوپرورش و وزیر ورزش خبر داد: «تلاش کردیم این مراسم نه در سالن‌های رسمی، بلکه در خود مدارس برگزار شود تا شور و نشاط ورزشی از دل مدرسه آغاز شود.»
اعزام تیم‌های ورزشی دانش‌آموزان به رقابت‌های جهانی
به گفته جعفری، اعزام تیم‌های ورزشی دانش‌آموزان به رقابت‌های بین‌المللی نیز در دستور کار است: «تیم فوتسال دختران و پسران دانش‌آموز در آبان ماه به برزیل اعزام می‌شوند و تیم‌های والیبال نیز آذرماه راهی صربستان خواهند شد. تاکنون چندین اردوی آماده‌سازی برگزار کرده‌ایم و از میان ۲۰۰ورزشکار شرکت‌کننده، ۵۰ نفر برتر انتخاب شده‌اند.» او در ادامه از تلاش برای ارتقای فضا‌های ورزشی مدارس سخن گفت: «در حال تدوین طرحی هستیم تا سرانه فضای ورزشی درون‌مدرسه‌ای را به یک مترمربع برای هر دانش‌آموز برسانیم، همچنین با تشکیل کارگروه خیرین تربیت‌بدنی، به‌دنبال توسعه زیرساخت‌ها هستیم، زیرا مدرسه فقط به کلاس درس نیاز ندارد، به میدان حرکت و نشاط هم احتیاج دارد.»
جعفری با اشاره به اهمیت مراقبین سلامت در مدارس گفت: «اکنون بیش از ۶هزار مراقب سلامت در مدارس داریم، اما هنوز با کمبود نیرو مواجهیم. از ظرفیت خانه‌های بهداشت، سفیران سلامت و نیرو‌های آموزش‌دیده جدید برای جبران این کمبود‌ها استفاده می‌کنیم، همچنین طرح «شمیم» را طراحی کرده‌ایم که در حال مستندسازی است و با هدف کیفیت‌بخشی و پایش سلامت مدارس اجرا خواهد شد.»
مهارت‌آموزی و اخلاق پهلوانی در مسیر تربیت‌بدنی مدارس
معاون تربیت‌بدنی و سلامت، یکی از چالش‌های جدی را لزوم ارزشیابی درس تربیت‌بدنی دانست: «درس تربیت‌بدنی نباید صرفاً به حضور در زنگ ورزش محدود شود. باید ارزشیابی علمی، منظم و مهارت‌محور داشته باشد. از پایه اول تا دوازدهم، دو ساعت تربیت‌بدنی در برنامه درسی داریم، اما باید کیفیت آن را بالا ببریم. اکنون بیش از ۳ میلیون دانش‌آموز در طرح مهارت‌آموزی شرکت کرده و یک‌میلیون‌و ۲۰۰ هزار نفر موفق به دریافت گواهی شده‌اند.» جعفری با اشاره به اجرای طرح‌های نمونه در مدارس تهران افزود: «در تهران، ۲۰مدرسه به صورت پایلوت در طرح تحول درس تربیت‌بدنی شرکت کرده‌اند. اگر نتایج رضایت‌بخش باشد، این الگو در سراسر کشور اجرا می‌شود. در کنار آن، کلیپ‌هایی با نام ضربان مدرسه برای آموزش و ترغیب دانش‌آموزان به فعالیت بدنی تهیه شده است که در مدارس پخش خواهد شد.»
او به برنامه‌های فرهنگی- ورزشی اشاره کرد و گفت: «طرح پهلوان سعید (شهید طوقانی) در ۲۴۰منطقه آموزشی کشور اجرایی شده است. این طرح، علاوه بر تقویت جسم، بر تربیت اخلاقی و روحیه پهلوانی دانش‌آموزان تمرکز دارد، همچنین تعامل خوبی با فدراسیون‌های ورزشی برقرار کرده‌ایم تا مسیر شناسایی و پرورش استعداد‌های دانش‌آموزی تسهیل شود.»
جعفری در پایان با تأکید بر همکاری میان دو وزارتخانه آموزشوپرورش و ورزش گفت: «برگزاری المپیاد‌های ورزشی نمونه‌ای از این همکاری است. ما تلاش داریم استعداد‌های برتر ورزشی دانش‌آموزان را بر اساس دستورالعمل فدراسیون‌ها شناسایی کنیم و پرورش دهیم تا ورزش دانش‌آموزی به یک مسیر نظام‌مند و هدفمند تبدیل شود.»
