در این گزارش قصد داریم روایتی جذاب از سرگذشت اسکناس هزار تومانی از حدود ۱۳۰ سال قبل داشته باشیم.
گسترشنیوز - همین الان اگر دست در جیب یا کیفتان کنید، احتمالا یک هزارتومانی چروک و مچاله پیدا خواهید کرد. پولی که البته این روزها ارج و قرب چندانی ندارد و شاید تا چند روز قبل میتوانست به یک لیتر بنزین بدل شود اما حالا دیگر باید فقط پول خرد خطابش کرد.
این هزارتومانی ناقابل اما برای خودش حدود ۱۳۰ سال قدمت دارد! اجازه بدهید اینطور بگوییم که اسکناس هزارتومانی به عنوان پول رایج امروز کشور ما تاکنون در ۳ حکومت استفاده شده و ۸ بار قیافه عوض کرده اما همچنان «معتبر» باقی مانده است. در این گزارش قصد داریم روایتی جذاب از سرگذشت اسکناس هزار تومانی از حدود ۱۳۰ سال قبل داشته باشیم:
*دولت قاجار؛ نخستین سفارش دهنده هزار تومانی
یک قرن و ۳۰ سال قبل ما چیزی به نام فناوری چاپ اسکناس در کشورمان نداشتیم. حتی ضرب سکه هم از توان دولتمردان قاجاری خارج بود. پس از تأسیس بانک شاهنشاهی در سال ۱۲۶۹ (در دوران ناصرالدین شاه قاجار) نخستین سری چاپ اسکناسهای ایرانی از ۱ تومان تا ۱۰۰۰ تومان به سفارش این بانک در کشور انگلستان صورت گرفت.
جالب آنکه حتی طراحی این اسکناسها را هم خود انگلیسیها در چاپخانه BWC یا bradbury Wilkinson and Company انجام دادند. تمامی اسکناسها به استثنا «هزارتومانی» که به عنوان پشتوانه در خزانه بانک نگهداری میشد، در چرخه معاملات قرار گرفت. گفته میشود در زمان قاجار یک تومان میتوانست معیشت حدود چند ماه یک خانوار ۵ نفره را تامین کند.
اسکناس ۱۰۰۰ تومانی مربوط به دوره قاجار اکنون یک کالای عطیقه و ارزشمند محسوب میشود که هر یک حدود ۹۰ الی ۱۲۰ میلیون تومان ارزش دارند.
*دوره رضاخان؛ وسوسه ۱۰۰ هزارتومانی
با روی کار آمدن رضاخان مستبد، شکل و شمایل اسکانسها تغییر کرد اما همچنان ۱۰۰۰ تومان پول زیادی بود و در دست مردم عادی دیده نمیشد. ضمن اینکه دولت او هم از چاپ اسکناس ناتوان بود و کار مربوط به چاپ اسکناسها را یک تیم کاملا اجنبی برایش انجام میدادند.
به طور کلی اسکناسهای دوران رژیم پهلوی اول از سال ۱۳۱۱ تا ۱۳۳۰ چاپ شدند. در روایتها آمده که نخستین شاه رژیم پهلوی یکصد قطعه اسکناس هزارتومانی برای شهید مدرس فرستاده بود تا او کاری به کار رضاخان نداشته باشد. به گفته حدادعادل مدرس هم در پاسخ رضاخان گفته بود همه آن پولها را صرف مخالفت با وی خواهد کرد. البته اندکی بعد هم کسی که پول را آورده بود دوباره آمد و پولها را پس گرفت.
تنوع اسکناسها در زمان پهلوی اول بیشتر از دوره قاجار بود. اکنون نمونه هایی از این اسکناسها در موزه دفینه تهران نگهداری میشود.
*۲ مدل هزارتومانی در دوره رژیم پهلوی دوم
اطلاعات دقیقی از آغاز زمان انتشار اسکناسهای هزارتومانی در دوره رژیم پهلوی دوم در دست نیست. اما شواهد نشان میدهد که چاپ آنها در دهه ۴۰ توسط بانک مرکزی ایران انجام شده است. در سری اول اسکناسها از تصویر شاه مخلوع و همچنین مجلس شورای ملی استفاده شده است.
سری دوم اسکناسها در سال ۱۳۵۴ چاپ شدند. تفاوت این اسکناس با اسکناسهای سری اول در شکل و رنگ طراحی است و البته شاه پهلوی مخلوع در تصویر کمی پیر تر شده است! در این سالها این اسکناس رواج بیشتری در بین مردم پیدا کرد و به عنوان یک پول درشت و حسابی استفاده میشد و با هزار تومان به راحتی امکان خرید یک موتور سیکلت صفرکیلومتر وجود داشت.
* جمهوری اسلامی ایران و هزارتومانیهای جدید
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران شاهد چاپ نخستین نسل از اسکناسهای هزار تومانی با رنگهای تلفیقی سبز و گلبهی بودیم. این اسکناسها شباهت زیادی به نسل قبل خود داشت و در دهه پنجاه و اوایل دهه شصت مورد استفاده بودند. پس از آن با تغییرات مربوط به رنگ و تصویر اسکناسهای هزار تومانی مواجه شدیم.
نسل دوم این اسکناسها آبی رنگ بود و با تصویری از راهپیمایی پرشکوه ۲۲ بهمن منتشر شد. در پشت آن نیز تصویری از بارگاه ملکوتی علی بن موسی الرضا (ع) نقش بسته بود.
در سری سوم شاهد تولید اسکناسهای معروفی بودیم که هنوز هم قابل استفاده هستند. اسکناسهای سبز رنگ هزارتومانی که از سال ۱۳۷۱ چاپ و توزیع آنها آغاز شد، سالها نوستالژی عیدانه بچههای دهه ۵۰ و ۶۰ بودند. در یک طرف این اسکناسها تصویر امام خمینی (ره) و طرف دیگر کوه دماوند چاپ شده است.
و نهایتا به آخرین اسکناس هزار تومانی میرسیم که از ۲ سال قبل چاپ و توزیع شده است. به منظور حرکت بهسمت همسانسازی اسکناس و ایرانچک و کاهش هزینههای تولید، از سال ۹۶ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به چاپ اسکناس ده هزار ریالی جدید اقدام کرد. ویژگی این اسکناس کوچکتر شدن آن نسبت به طرح قدیم بوده که در طراحی آن فقط از رنگ سبز استفاده شدهاست.
منابع: ایران آنتیک - خبرگزاری فارس - ویکی پدیا
بار ارزشش بیشتر از پول رایج کشور باشه