حملونقل ریلی ایران با وجود ظرفیتهای گسترده، سالهاست که از ضعف زیرساختها و کمبود سرمایهگذاری رنج میبرد. خطوط قدیمی، ناوگان فرسوده و سرعت پایین قطارها باعث شده سهم این بخش در جابهجایی بار و مسافر بسیار کمتر از استانداردهای جهانی باشد. این وضعیت نهتنها بهرهوری اقتصادی را کاهش داده، بلکه فرصتهای توسعهای کشور را نیز محدود کرده است.
بازسازی خطوط ریلی و نوسازی ناوگان میتواند تحولی بنیادین در این بخش ایجاد کند. افزایش سرعت، ایمنی و ظرفیت جابهجایی، ایران را به جایگاهی برساند که بتواند از موقعیت ژئوپلیتیک خود بهعنوان پل ارتباطی شرق و غرب بهرهبرداری کند.
حملونقل ریلی یکی از کمهزینهترین و پاکترین شیوههای جابهجایی است. توسعه این بخش میتواند مصرف سوختهای فسیلی را بهطور چشمگیری کاهش دهد و از فشار بر جادهها و بزرگراهها بکاهد. کاهش ترافیک و تصادفات جادهای، صرفهجویی در هزینههای تعمیر و نگهداری و کاهش آلودگی هوا از جمله مزایای مستقیم بازسازی شبکه ریلی خواهد بود.
از منظر اقتصادی، تقویت حملونقل ریلی میتواند صادرات و واردات کالا را تسهیل کند. اتصال بنادر جنوبی به مراکز صنعتی و کشاورزی داخلی از طریق خطوط ریلی، هزینه حملونقل را کاهش داده و رقابتپذیری محصولات ایرانی در بازارهای جهانی را افزایش میدهد.
بازسازی حملونقل ریلی نیازمند نگاه ملی و سرمایهگذاری پایدار است. این پروژهها به منابع مالی کلان و برنامهریزی بلندمدت نیاز دارند و نمیتوانند صرفاً با اقدامات مقطعی یا پروژههای پراکنده به نتیجه برسند. مشارکت بخش خصوصی، جذب سرمایه خارجی و حمایت دولت میتواند موتور محرک این تحول باشد.
همچنین، توسعه فناوریهای نوین مانند قطارهای سریعالسیر و سیستمهای هوشمند مدیریت ترافیک باید در دستور کار قرار گیرد. بدون بهرهگیری از فناوریهای روز، بازسازی ریلی تنها به تعمیر خطوط قدیمی محدود خواهد شد و نمیتواند پاسخگوی نیازهای آینده کشور باشد.
آیندهای وابسته به ریل
ایران در آستانه تحولات بزرگ اقتصادی و جمعیتی قرار دارد. رشد شهرنشینی، افزایش تقاضا برای سفر و نیاز به جابهجایی سریع کالاها، همه نشان میدهد که آینده کشور به توسعه حملونقل ریلی گره خورده است. اگر امروز تصمیمهای جدی برای بازسازی این بخش گرفته نشود، فردا با بحرانهای بزرگتری در حوزه انرژی، محیطزیست و اقتصاد مواجه خواهیم شد.
بازسازی ریلی نهتنها یک پروژه عمرانی، بلکه یک سرمایهگذاری راهبردی برای آینده ایران است؛ سرمایهگذاریای که میتواند کشور را از چرخه فرسودگی و بحران خارج کرده و به مسیر توسعه پایدار وارد کند
مدیرعامل شرکت راهآهن گفت: امسال با استفاده از سپردهگذاری خاص دولت، حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان به بخش خصوصی اختصاص یافت که منجر به خرید یا بازسازی ۸۰ لکوموتیو و ۱۳۰ واگن مسافری از محل سپردههای خاص خواهد شد.
جبارعلی ذاکری معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران، در نشست خبری نهمین نمایشگاه حملونقل، لجستیک و صنایع وابسته با تشریح برنامههای توسعه ریلی کشور اظهار کرد: در مذاکرات با راهآهنهای کشورهای همسایه تلاش کردهایم مفاهیم دیپلماسی ریلی و ترانزیت ریلپایه را وارد گفتمان مشترک کنیم تا از ظرفیت شبکه ریلی ایران برای افزایش حجم مبادلات بهره ببریم.
وی افزود: شاخص فعالیتهای حملونقل نباید صرفاً بر ترانزیت متمرکز باشد، بلکه باید مجموع بارهای صادراتی، وارداتی و ترانزیتی را در نظر گرفت. این رویکرد بر اقتصاد شرکتهای حملونقلی، تولیدکنندگان و فعالان لجستیک اثرگذار خواهد بود.
ذاکری با اشاره به ضرورت تکمیل نقاط مرزی کشور با بیان اینکه در شرق و غرب نیازمند اقدامات جدی هستیم. گفت: پروژه اتصال شلمچه به عراق آغاز شده و مسیر کرمانشاه تا اسلامآباد(غرب) نیز بهزودی بهرهبرداری خواهد شد تا دومین نقطه اتصال ریلی ایران به عراق از طریق مرز خسروی فراهم شود.
وی بیان کرد: در مرز ترکیه نیز پروژه تبریز–مرند–چشمه ثریا در حال اجراست که سرخس را به ترکیه متصل میکند و شاخه جنوبی کریدور شرق به غرب را تکمیل خواهد کرد.
مدیرعامل شرکت راه آهن ادامه داد: در شمال کشور نیز نقاط اتصال جلفا، آستارا، بندر کاسپین، بندر امیرآباد، اینچهبرون و سرخس فعال هستند. همچنین با توجه به اتصال ریلی مرز لطفآباد به ترکمنستان، تسهیلات جدید موجب افزایش ورود بار از این مسیر شده است.
وی درباره محور شرق نیز گفت: پروژه راهآهن خواف–هرات با تلاش همکاران فعال شده و میزان مبادلات ریلی ایران و افغانستان از ۱۵ هزار تن در سال گذشته به حدود ۴۰۰ هزار تن در سال جاری رسیده است که پیشبینی میشود این رقم در سال ۱۴۰۵ به ۱.۲ میلیون تن برسد.
ذاکری با اشاره به پروژههای ریلی پاکستان افزود: دولت پاکستان برای بهسازی خطوط ریلی خود پروژهای تعریف کرده و در داخل کشور نیز ساخت خط زاهدان–میرجاوه در حال اجراست تا امکان تبادل واگنها فراهم شود.
وی همچنین درباره پروژه راهآهن چابهار–زاهدان خاطرنشان کرد: در صورت تکمیل ریلگذاری تا پایان سال، بهرهبرداری این محور در نیمه نخست سال آینده آغاز خواهد شد و نقش مهمی در ترانزیت کشور ایفا خواهد کرد.
مدیرعامل شرکت راه آهن در ادامه خاطرنشان کرد: امسال با استفاده از سپردهگذاری خاص دولت، حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان به بخش خصوصی اختصاص یافت که منجر به خرید یا بازسازی ۸۰ لکوموتیو و ۱۳۰ واگن مسافری خواهد شد که این ظرفیت جدید بخش خصوصی میتواند به افزایش حجم جابجایی و تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه کمک کند.
