محمدرضا فرزین، هشتم دی ۱۴۰۱ با وعده مدیریت بازار ارز و واقعیسازی نرخها ریاست بانک مرکزی را در دست گرفت. قیمت دلار بازار آزاد، در شروع کار او حدود ۴۱ هزار تومان بود، اما روند صعودی ارز از همان دوره شتاب گرفت و کمتر از سه سال بعد، بازار ارز وارد بیسابقهترین دوره جهش شد؛ بهگونهای که دلار در فروردین ۱۴۰۴ سقف ۱۰۵ هزار تومان را شکست و اکنون به ۱۲۱ هزار تومان رسیده است.
در تمام این مسیر، فرزین با وجود جهشهای بزرگ، همواره تأکید کرده که قیمتهای بازار آزاد مبنای اقتصادی ندارد و بانک مرکزی قادر است قیمت این اسکناس را کاهش دهد.
دلار هنگام ورود فرزین به ساختمان شیشهای میرداماد ۴۱ هزار تومان بود. اما تنها ۴۰ روز بعد، بازار وارد فاز صعودی شد. قیمت دلار ۲۵ بهمن ۱۴۰۱ از ۴۵ هزار تومان عبور کرد و ۱۰ روز بعد در ابتدای اسفند، اسکناس آمریکایی به ۵۸ هزار تومان رسید.
گفتنی است در این مقطع، فرزین در چند مصاحبه رسمی اعلام کرد: «این قیمتها واقعی نیست و به زودی کاهش خواهد یافت.» اما روند بازار خلاف این وعده را نشان داد. جهش ۴۰ درصدی انتهای سال ۱۴۰۱، نخستین آزمون سیاستگذار بود و او ترجیح داد افزایش قیمت را «حباب» بخواند! بدون آنکه ابزار موثری برای مدیریت نوسان ارائه دهد.
سال ۱۴۰۲ با ثبات نسبی آغاز شد اما این ثبات پایدار نماند. دلار که در کانال ۵۰ هزار تومان نوسان داشت، دوباره وارد روند صعودی شد و تا پایان سال به محدوده ۶۴ تا ۶۵ هزار تومان رسید. در این دوره نیز فرزین تأکید داشت: «رشد قیمتها متاثر از هیجان است و نرخ واقعی بازار این نیست.»
با وجود این اظهارات، نه در بازار متشکل و نه در بازار نیما، سیاست مشخصی برای مدیریت اختلاف نرخها اعمال نشد و شکاف میان بازار رسمی و آزاد گستردهتر شد.
از مرداد ۱۴۰۳ که قیمت دلار در محدوده ۵۷ هزار تومان معامله میشد، بازار وارد یکی از سنگینترین دورههای رشد شد. از این مقطع به بعد تقریباً هر ماه اسکناس آمریکایی با یک سقف جدید روبهرو شد. اسکناس آمریکایی اواخر پاییز ۱۴۰۳ از کانال قیمتی ۷۰ هزار تومان و سپس ۸۰ هزار تومان عبور کرد و زمستان همان سال از مرز ۹۰ هزار تومان گذشت. به این ترتیب دلار در فروردین ۱۴۰۴ سقف تاریخی ۱۰۵ هزار تومان را ثبت کرد.
در تمام این دورهها، رئیس کل بانک مرکزی تاکید داشت که «نرخ واقعی دلار این ارقام نیست و تعدیل خواهد شد.» اما در عمل، شکاف میان سیاستهای اعلامی و واقعیت بازار روزبهروز بزرگتر شد. بازار آزاد بیاعتنا به وعدههای فرزین، مسیر خود را ادامه داد و رکوردها یکییکی شکسته شد.
در مهر ۱۴۰۴ دلار به ۱۱۸ هزار تومان رسید. روند صعودی دلار طی پاییز امسال نیز ادامه داشت و در لحظه نگارش این گزارش، قیمت دلار در کانال ۱۲۱ هزار تومان در حال معامله است.
گفتنی است در تمام دوره ریاست فرزین بر بانک مرکزی، سیاستگذار اطلاعات کلیدی اقتصادی را نیز منتشر نکرده است؛ از جمله توقف انتشار گزارشهای فروش اوراق، آمارهای نیما، حجم معاملات مرکز مبادله و دادههای مداخله ارزی. نتیجه این پنهانکاری نیز، شفافیت حداقلی و افزایش نااطمینانی در بازار بود.
گفتنی است قیمت دلار در دوره فرزین با بازدهی ۱۹۶ درصدی همراه بوده است؛ اما الگوی رفتاری رئیس کل بانک مرکزی از روز اول تا کنون بر مدار انکار واقعیت بازار، وعده کاهش قیمت دلار بدون ابزار، تکرار پیوسته این ادعا که نرخ واقعی دلار این نیست، چرخیده و در نهایت، روند صعودی قیمتها ادامه داشته است.
باید توجه داشت بازار ارز اکنون در بالاترین سطوح تاریخی قرار دارد و سیاستگذار همچنان بر عباراتی تکیه دارد که طی دو سال گذشته هرگز کارکرد مهارکننده نداشته است.
