با طرح موضوع استیضاح فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی، توجه‌ها بیش از پیش به عملکرد این وزارتخانه در حوزه‌ای بحرانی و حساس یعنی مسکن جلب شده است. حوزه‌ای که نه تنها در تأمین نیازهای اساسی خانوارهای ایرانی ناتوان مانده، بلکه با کم‌کاری در اجرای قوانین و سیاست‌های حمایتی، بحران مسکن را به نقطه‌ای بحرانی و نگران‌کننده رسانده و هیچ نشانه‌ای از اصلاحات یا خروج از این بن‌بست در آن دیده نمی‌شود.

مدیرکل نوسازی و تجهیز مدارس استان ایلام اعلام کرد که موانع مربوط به تأمین زمین و منابع مالی برای ساخت مدارس در طرح نهضت ملی مسکن برطرف شده و عملیات اجرایی احداث نخستین مدرسه ویژه دانش‌آموزان دارای اوتیسم نیز به‌زودی آغاز می‌شود؛ گامی مهم در مسیر توسعه زیرساخت‌های آموزشی و تحقق عدالت آموزشی در استان.

در میان روزهایی که بازار مسکن با بی‌ثباتی، گرانی و ناامیدی بسیاری از خانوارها همراه شده، روزنه‌ای از امید در دل متقاضیان طرح نهضت ملی مسکن روشن مانده است. بسیاری از ثبت‌نام‌کنندگان این طرح، که ماه‌ها و حتی سال‌ها در انتظار پیشرفت پروژه‌ها بودند، اکنون با مشاهده حرکت محسوس در برخی سایت‌های اجرایی، بار دیگر به تحقق رؤیای خانه‌دار شدن نزدیک‌تر شده‌اند.

اکنون که طرح نهضت ملی مسکن وارد چهارمین سال خود شده، این پرسش اساسی پیش روی مردم و کارشناسان قرار دارد که از وعده ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی، دقیقاً چه میزان به واقعیت تبدیل شده است؟ طرحی که با شعار خانه‌دار شدن اقشار کم‌درآمد آغاز شد، حالا در نقطه‌ای ایستاده که باید میزان تحقق آن به‌طور شفاف و مستند سنجیده شود. آیا وعده‌ها هم‌سطح با عملکرد پیش رفته‌اند، یا فاصله چشمگیری میان گفتار و عمل به وجود آمده است؟

یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها و نگرانی‌های متقاضیان نهضت ملی مسکن، مسأله زمان تحویل واحدهاست. تجربه‌های پیشین، به‌ویژه پروژه‌های مسکن مهر، نشان داده که طولانی شدن فرایند ساخت و تحویل می‌تواند به یکی از اصلی‌ترین چالش‌های این نوع طرح‌های دولتی تبدیل شود. بسیاری از متقاضیان بیم آن دارند که واحدهای ثبت‌نامی آن‌ها به دلایل مختلف، از جمله کمبود بودجه، مشکلات پیمانکاران یا ناهماهنگی‌های اجرایی، سال‌ها پس از موعد مقرر تحویل داده شود و این امر فشار اقتصادی و روانی زیادی بر آن‌ها تحمیل کند.

وعده ساخت چهار میلیون واحد مسکونی طی چهار سال، در عمل تنها در حد یک درصد به تحقق پیوست. بر اساس گزارشی که وزارت راه و شهرسازی درباره روند اجرای طرح نهضت ملی مسکن منتشر کرده، تاکنون از میان پروژه‌های احداث شده بر روی اراضی ۹۹ ساله، تنها ۳۴ هزار واحد تکمیل و به متقاضیان تحویل داده شده است. مقایسه عملکرد دولت در این حوزه با ظرفیت‌های بخش خصوصی، شکاف عمیقی را نشان می‌دهد؛ به طوری که حجم ساخت‌وساز چهار ساله دولت، معادل میزان تولیدی است که بخش خصوصی در کمتر از یک ماه می‌تواند محقق کند. این واقعیت، نه تنها ناکارآمدی سیاست‌های اجرایی را عیان می‌کند، بلکه ضرورت بازنگری اساسی در شیوه مدیریت پروژه‌های ملی را بیش از پیش برجسته می‌سازد.

در صورت تحقق کامل وعده‌های دولت در خصوص اجرای نهضت ملی مسکن، وضعیت متقاضیان این طرح می‌تواند دستخوش تغییرات مثبتی شود. چنانچه دولت موفق شود فرآیند ساخت و تحویل واحدهای مسکونی را با شتاب و کیفیت مناسب به پیش ببرد، بسیاری از خانوارهای فاقد مسکن، به‌ویژه دهک‌های پایین و متوسط جامعه، پس از سال‌ها انتظار، صاحب خانه خواهند شد. این مسئله نه تنها به بهبود شرایط معیشتی و امنیت روانی آنان کمک می‌کند، بلکه می‌تواند بخشی از فشارهای اقتصادی ناشی از اجاره‌نشینی و افزایش بی‌رویه اجاره‌بها را کاهش دهد.

در حالی که طرح «مسکن ملی» با هدف خانه‌دار کردن اقشار متوسط و کم‌درآمد کلید خورد، بسیاری از متقاضیان این طرح، ماه‌ها و حتی سال‌هاست که در وضعیت بلاتکلیفی به‌سر می‌برند؛ بی‌آنکه از زمان تحویل، مکان دقیق پروژه، یا حتی سرنوشت آورده‌های مالی‌شان اطلاع دقیقی داشته باشند. این وضعیت، نه تنها اعتماد عمومی به سیاست‌های مسکنی دولت را تضعیف کرده، بلکه خانواده‌های بسیاری را در شرایطی شکننده و فرسایشی قرار داده است.

متقاضیان نهضت ملی مسکن با مجموعه‌ای از دغدغه‌ها و نگرانی‌های جدی مواجه‌اند که برخی از آن‌ها ریشه در ساختارهای اجرایی دارد و برخی دیگر ناشی از شرایط اقتصادی کشور است. یکی از مهم‌ترین این دغدغه‌ها، ابهام در زمان تحویل واحدهاست؛ بسیاری از ثبت‌نام‌کنندگان با وجود پرداخت آورده اولیه، هنوز چشم‌انتظار آغاز یا تکمیل عملیات اجرایی پروژه‌ها هستند و نمی‌دانند چه زمانی صاحب‌خانه خواهند شد.

خطراتی که در کمین متقاضیان مسکن ملی است، متنوع و بعضاً پنهان هستند، اما همگی می‌توانند مسیر خانه‌دار شدن را برای دهک‌های پایین و اقشار متوسط، ناهموار و گاه ناامیدکننده کنند. اگرچه هدف اصلی طرح «مسکن ملی» کاهش فشار مسکن و تأمین سرپناه برای افراد فاقد ملک است، اما در عمل چالش‌هایی وجود دارد که هر یک می‌تواند این پروژه را از ریل عدالت اجتماعی و رفاه خارج کند.

۹۶۰ پلاک مسکونی در قالب طرح نهضت ملی مسکن، حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در شهرستان جرقویه به واجدان شرایط واگذار شده است.

در سال‌های اخیر، فشار اقتصادی ناشی از تورم، رکود تولید مسکن، و افزایش شکاف طبقاتی، بیشترین آسیب را به گروهی وارد کرده که ستون اصلی جامعه شهری ایران را تشکیل می‌دهند: مستاجران. با وجود آنکه بیش از ۴۰ درصد خانوارهای ساکن در کلان‌شهرها در خانه‌های اجاره‌ای زندگی می‌کنند، اما سیاست‌های حمایتی مؤثر و پایدار در قبال آن‌ها یا وجود نداشته یا در حد شعار باقی مانده است.

متقاضیان طرح نهضت ملی مسکن در سال جدید، دیگر تاب وعده‌های تکراری، تغییر زمان‌بندی‌ها و نبود شفافیت را ندارند. در آغاز سال ۱۴۰۴، وضع به‌گونه‌ای‌ست که هم امید به سرانجام رسیدن این پروژه بزرگ ملی در حال فرسایش است و هم نارضایتی‌های پنهان مردم، به‌تدریج به شکل اعتراضات علنی و پراکنده بروز می‌کند.

مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید ایران از تحویل حدود ۶۸۰۰ واحد نهضت ملی مسکن در ۴ سالگی اجرای این طرح در شهرهای جدید کشور خبر داد.

بانک مسکن اعلام کرد: از ابتدای طرح نهضت ملی مسکن تا پایان سال ۱۴۰۳، قرارداد ۳۸۰ هزار و ۷۰ واحد نهضت ملی در بانک مسکن با اعتباری بالغ‌ بر ۱۷۶ هزار و ۹۰۹ میلیارد تومان به امضا رسید.

بانک مسکن اعلام کرد از ابتدای اجرای نهضت ملی مسکن تا ۲۸ اسفند ۴۷۵ هزار واحد مسکونی در قالب ۸۶ هزار پروژه به این بانک معرفی شده که حدود ۲۸ درصد آن‌ها خودمالک هستند.

بزرگ‌ترین و همیشگی‌ترین نگرانی متقاضیان نهضت ملی مسکن، وعده‌های تحویل بی‌سرانجام است. بسیاری از آن‌ها سال‌هاست در صف هستند اما هنوز پروژه‌ها وارد فاز اجرایی نشده یا با کندی پیش می‌روند. این امر باعث شده تا اعتماد به وعده‌های جدید هم کاهش پیدا کند.

مدیرکل راه و شهرسازی سیستان و بلوچستان اعلام کرد که عملیات آماده‌سازی بیش از هزار و ۱۱۴ هکتار از اراضی طرح نهضت ملی مسکن در شهرهای تحت پوشش این اداره کل با پیشرفت ۶۵ درصدی در حال انجام است. این پروژه که به منظور تأمین مسکن برای اقشار کم‌درآمد و همچنین تسهیل دسترسی مردم به خانه‌های مناسب طراحی شده، در حال حاضر در مرحله پیشرفت خوبی قرار دارد.

فرشید ایلاتی، کارشناس بازار مسکن درباره وضعیت بازار مسکن در سال ۱۴۰۴ به گفت: «سال ۱۴۰۴ می‌تواند سالی ویژه باشد. مردم در این سال می‌توانند شاهد تکمیل طرح‌هایی باشند که در قالب نهضت ملی مسکن در بخش دولتی شروع شده و به بازار وارد شود. بدین ترتیب، افرادی که ثبت‌نام کرده‌اند، قادر خواهند بود از این محل صاحب‌خانه شوند. اما این موضوع نیازمند پرداخت تسهیلات بانکی است.»

متقاضیان نهضت ملی مسکن همچنان در انتظار افزایش تسهیلات ساخت به یک میلیارد تومان در سال ۱۴۰۴ هستند.