گسترش نیوز: جهان سیاست و اقتصاد، صحنهای است که بازیگران آن تنها با ابزار قدرت سخت پیش نمیروند؛ گاهی وزن ژئوپلیتیک و اشتراکات فرهنگی میتواند معادلههای بزرگتری را جابهجا کند. گروه D-۸ یکی از همین نمونههاست؛ سازوکاری که اگرچه کمتر از بلوکهایی مانند آسهآن یا بریکس دیده میشود، اما در دل خود ظرفیتهایی نهفته دارد که میتواند آینده تجارت جنوب ـ جنوب را تغییر دهد.
در سال ۱۹۹۷، ترکیه ابتکار تشکیل D-۸ را مطرح کرد؛ ابتکاری که بعدها بنگلادش، مصر، اندونزی، ایران، مالزی، نیجریه و پاکستان نیز به آن پیوستند. هدف ساده بود: کاهش وابستگی به بلوک قدرت اقتصادهای پیشرفته و تقویت پیوندهای تجاری، فناورانه و صنعتی میان هشت اقتصاد اسلامی در حال توسعه. این ایده در آن زمان شاید جسورانه به نظر میرسید، اما امروز با جمعیت بیش از یک میلیارد نفر و مجموع تولید ناخالص داخلی نزدیک به ۵ تریلیون دلار، وزن جدیدی پیدا کرده است.
در سال ۲۰۲۵ اتفاق مهمی رخ داد: آذربایجان به عنوان عضو تازه وارد D-۸ پذیرفته شد. این پیوستن تنها افزودن یک کرسی نبود؛ اضافه شدن کشوری که نقطه اتصال قفقاز، دریای خزر، آسیای میانه و اروپا است، ظرفیت حملونقلی و انرژی گروه را گستردهتر کرد. از این منظر، D-8 در مسیر تبدیل شدن به یک شبکه ژئواکونومیک قرار گرفته است.
آمارهای رسمی نشان میدهد تجارت میان اعضای D-۸ در سال ۲۰۲۴ به حدود ۱۵۰ میلیارد دلار رسید؛ رقمی که نسبت به سال قبل ۱۰ درصد رشد داشته است. این رشد محصول افزایش مبادلات در حوزههایی مانند پتروشیمی، فولاد، ماشینآلات، محصولات کشاورزی و نهادههای انرژی بوده است. با این حال، این رقم تنها ۷ درصد از کل تجارت خارجی اعضا را تشکیل میدهد؛ یعنی فضای قابلتوجهی هنوز دستنخورده مانده است.
هدف رسمی D-۸ رسیدن به ۵۰۰ میلیارد دلار تجارت درونگروهی است؛ هدفی که بدون اجرای کامل توافق تجارت ترجیحی (PTA)، توسعه کریدورهای حملونقل و ایجاد سازوکار مالی مشترک دستیافتنی نیست. این فاصله میان ظرفیت و عملکرد، نقطه مرکزی بحثهای اقتصادی سال ۲۰۲۵ بود.
ایران و ترکیه سهم قابلتوجهی در این رشد داشتهاند. ترکیه اعلام کرده تجارتش با D-۸ در پنج سال گذشته بیش از ۲۲ درصد افزایش یافته است. ایران نیز—بهویژه در کالاهای صنعتی و انرژی—در مسیر افزایش سهم خود حرکت میکند. در مقابل، کشورهای آفریقایی عضو گروه، مانند نیجریه و مصر، بیشتر بازیگران حوزه انرژی و کشاورزی هستند و نقش مکملی برای اقتصادهای آسیایی ایفا میکنند.
از نخستین روزهای سال ۲۰۲۵ تا دسامبر، تقویم D-۸ پر بود از نشستهای متوالی: از رسانه و بهداشت گرفته تا تجارت و گردشگری. این نشستها تنها گردهماییهای تشریفاتی نبودند؛ بخشی از آنها خروجیهای مهمی داشت. برای نمونه، «بیانیه باکو ۲۰۲۵» که در نخستین مجمع رسانهای D-۸ تصویب شد، بر ضرورت همکاری رسانهای برای معرفی توانمندیهای گروه تأکید میکرد؛ اقدامی که بهظاهر نمادین است اما در فضای جنگ روایتها، اهمیتی دوچندان دارد.
در حوزه بهداشت نیز اولین نشست کارشناسان در قاهره فرصتی برای همکاری در تولید دارو و تجهیزات پزشکی فراهم کرد؛ بخشی که ایران، مالزی و اندونزی در آن ظرفیتهای قابل اتکایی دارند.
اما نقطه عطف، نشست مقامات ارشد تجاری D-۸ در قاهره بود. جایی که نماینده ایران، محمدرضا صفری، مجموعهای از پیشنهادهای عملی و فنی را مطرح کرد. او ایران را «چهارراه اقتصادی» گروه دانست و یادآور شد که بندرهای جنوبی، شبکه ریلی و موقعیت کریدوری ایران میتواند حلقه وصل تجارت شرق–غرب و شمال–جنوب شود. این صحبتها تنها توصیف جغرافیا نبود؛ دعوتی بود برای حرکت از گفتار به سمت اجرا.
با وجود پیشرفتها، تصویر D-۸ هنوز بینقص نیست. اختلاف مقیاس اقتصادها از ترکیه و اندونزیِ در حال جهش تا نیجریه گرفتار نوسانات ارزی، کار را دشوار میکند. نبود استانداردهای مشترک گمرکی، محدودیتهای بانکی ناشی از تحریمها، و کُندی روند توافقات از چالش های واقعی پیش روی این گروه است.
فراتر از این، اقتصاد جهانی نیز در شرایط تلاطم قرار دارد؛ جنگهای منطقهای، تغییرات اقلیمی، بیثباتی بازار انرژی و جابهجایی زنجیرههای تأمین، فضای عدم قطعیت را گستردهتر کرده است.
اگر شتاب کنونی اقتصادهای عضو در سال ۲۰۲۵ ادامه پیدا کند، گروه D-۸ میتواند تا پایان دهه سهم تجارت درونگروهی خود را به حدود ۱۰ درصد برساند؛ هدفی که نخستین بار ترکیه روی میز گذاشت و اکنون بخش قابل توجهی از تحلیلگران آن را دستیافتنی میدانند. پیوستن آذربایجان نیز معادله را تغییر داده است. این کشور با ظرفیتهای انرژی، مسیرهای ترانزیتی و کریدورهای ارتباطی تازه، همان حلقهای است که میتواند موتور تجارت منطقهای را تندتر کند.
یکی دیگر از عوامل مؤثر، توسعه دیجیتالسازی است. کشورهایی مانند مالزی، اندونزی و ایران، گامهای جدی در زمینه زیرساختهای تجارت دیجیتال، بانکداری الکترونیک و مدیریت هوشمند زنجیره تأمین برداشتهاند. اگر این حرکتها با همکاریهای مشترک تقویت شود، D-۸ میتواند به شبکهای کارآمدتر و پویا تبدیل شود که نقش پررنگتری در اقتصاد جهانی ایفا خواهد کرد.
گروه D-۸ بیش از هر زمان دیگری به نقطهای سرنوشتساز نزدیک شده است. نشستها، بیانیهها و دادههای آماری همگی نشاندهنده وجود ظرفیتهای واقعی و ملموس در این گروه هستند. اما تحقق این ظرفیتها مستلزم وجود یک عنصر حیاتی است؛ اراده سیاسی قوی و پایبندی به اجرا.
