آلودگی هوا در تهران دیگر یک پدیده مقطعی نیست، بلکه به یک بحران مزمن بدل شده است. هر ساله با آغاز فصل سرد و کاهش جریانهای جوی، ذرات معلق و آلایندهها در لایههای پایین جو تجمع میکنند و شرایطی را رقم میزنند که نهتنها نفس کشیدن را دشوار میسازد، بلکه پیامدهای بلندمدت بر سلامت جامعه دارد.
در هفتههای پیشرو، پیشبینیها نشان میدهد که پایداری هوا و نبود بارش کافی، زمینه را برای افزایش غلظت آلایندهها فراهم خواهد کرد. این وضعیت بهویژه در تهران، اصفهان، کرج و مشهد نمود بیشتری خواهد داشت و نگرانیهای عمومی را تشدید میکند.
یکی از مهمترین پیامدهای آلودگی هوا، افزایش بیماریهای تنفسی و قلبی-عروقی است. گروههای حساس مانند کودکان، سالمندان و بیماران زمینهای بیش از دیگران در معرض خطر قرار دارند. در شرایطی که شاخص کیفیت هوا به مرزهای ناسالم میرسد، حتی افراد سالم نیز دچار مشکلاتی چون سردرد، خستگی و کاهش تمرکز میشوند.
از سوی دیگر، فشار مضاعف بر سیستم درمانی کشور نیز قابل توجه است. افزایش مراجعات به مراکز درمانی در روزهای آلوده، هزینههای سنگینی را بر دوش خانوادهها و دولت میگذارد و چرخهای از بحران اجتماعی و اقتصادی را شکل میدهد.
آلودگی هوا تنها یک مسئله زیستمحیطی نیست؛ بلکه بر اقتصاد شهری نیز اثر مستقیم دارد. تعطیلی مدارس، کاهش بهرهوری نیروی کار و محدودیتهای تردد، همگی پیامدهایی هستند که در هفتههای آینده میتوانند شدت بیشتری پیدا کنند. این شرایط نهتنها زندگی روزمره شهروندان را مختل میکند، بلکه هزینههای پنهان و آشکاری بر اقتصاد شهری تحمیل خواهد کرد.
در کنار این مسائل، تصویر عمومی کلانشهرها نیز آسیب میبیند. شهری که در مهدود فرو رفته، جذابیت گردشگری و سرمایهگذاری خود را از دست میدهد و این امر در بلندمدت به کاهش فرصتهای توسعه منجر میشود.
با توجه به پیشبینیهای هواشناسی، انتظار میرود که در هفتههای آتی تنها ورود سامانههای بارشی بتواند بهطور موقت از شدت آلودگی بکاهد. اما این راهحل کوتاهمدت است و بحران آلودگی هوا نیازمند برنامهریزی بلندمدت، اصلاح سیاستهای حملونقل و توسعه انرژیهای پاک است.
در نهایت، آنچه امروز بهعنوان هشدار مطرح میشود، فردا میتواند به یک بحران غیرقابل کنترل بدل شود. تهران و دیگر کلانشهرها در آستانه روزهایی قرار دارند که نفس کشیدن در آنها بیش از هر زمان دیگری دشوار خواهد شد.
تهران، اولین هفته زمستان را با آلودگی پشتسر گذاشت. تداوم آلودگی هوا و افزایش غلظت آلایندهها بهویژه ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون، باعث شد تا شاخص آلودگی هوای پایتخت در روز جمعه به عدد ۱۴۲ واحد برسد و در نتیجه کیفیت هوا در اولین هفته زمستان با وضعیت «ناسالم» برای گروههای حساس بهپایان برسد.
بررسیهای شرکت کنترل و کیفیت هوای تهران نشان میدهد، طی ۲۸۱ روز گذشته، یعنی از ابتدای سالتا ۵ دی، شهروندان تهرانی تنها ۶ روز هوای پاک را استشمام کردند و شهر ۲۵۷ روز از سال را با آلودگی گذراند. تداوم آلودگی هوا باعث شد تا کارگروه اضطرار آلودگی هوای تهران شنبه ۶ دیماه را برای مهدکودکها و پیشدبستانیها تعطیل کند و اعلام کرد؛ کلاسهای مدارس ابتدایی بهصورتمجازی برگزار شود.
همچنین تردد کلیه کامیونها و خودروهای سنگین تا ۲۴ ساعت آینده در سطح شهر ممنوع و طرح زوج و فرد از درب منزل نیز اجرایی شود. بررسی الگوی آلودگی در روزهای اخیر نشان میدهد، پایداری جوی، کاهش سرعت باد و وارونگی دما از مهمترین عوامل تشدید آلودگی در تهران بودهاند؛ شرایطی که موجب انباشت آلایندهها در لایههای پایین جو و افزایش غلظت ذرات معلق شدهاست.
در چنین وضعیتی، منابع متحرک مانند خودروها و موتورسیکلتها سهم پررنگتری در آلودگی هوا پیدا میکنند و اثر اقدامات مقطعی نیز محدود میشود. از سوی دیگر، دادههای ایستگاههای سنجش کیفیت هوا حاکی از آن است که مناطق پرتردد و مرکزی شهر، بیشترین تعداد روزهای ناسالم را تجربه کردهاند؛ موضوعی که بار دیگر شکاف کیفیت محیطزیست شهری میان مناطق مختلف پایتخت را برجسته میکند.
کارشناسان محیطزیست معتقدند تداوم این شرایط، علاوهبر افزایش مراجعات درمانی، میتواند هزینههای اقتصادی و اجتماعی قابلتوجهی به شهر تحمیل کند. در عینحال، تجربه سالهای گذشته نشان میدهد؛ با پایانیافتن پایداری جوی و ورود سامانههای ناپایدار، کیفیت هوا بهطور موقت بهبود مییابد؛ اما بازگشت مکرر آلودگی در فصل سرد، نشاندهنده ساختاریبودن این معضل در تهران است؛ مسالهای که حل آن نیازمند مجموعهای از سیاستهای پایدار در حوزه حملونقل، سوخت و مدیریت شهری است.
