وقوع فاجعه در تهران قطعی شد
تهران به‌عنوان بزرگ‌ترین و پرتراکم‌ترین شهر کشور، سال‌هاست که با مجموعه‌ای از بحران‌های پنهان دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ بحران‌هایی که در نگاه نخست شاید دیده نشوند، اما در لایه‌های زیرین زندگی شهری، به تدریج در حال تهدید سلامت، امنیت و کیفیت زندگی مردم هستند. رشد سریع جمعیت، ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه، و فشار سنگین بر زیرساخت‌های شهری، پایتخت را به شهری شکننده و آسیب‌پذیر تبدیل کرده است.
یکی از جدی‌ترین این مخاطرات، فرسودگی بافت‌های شهری و سکونت‌گاه‌های ناایمن است. بخش قابل‌توجهی از جمعیت تهران در مناطقی زندگی می‌کنند که در برابر زلزله یا حوادث طبیعی دیگر تاب‌آوری چندانی ندارند. ساختمان‌هایی که ده‌ها سال پیش بدون رعایت اصول فنی ساخته شده‌اند، امروز با کوچک‌ترین لرزش یا حادثه‌ای می‌توانند به ویرانه‌ای تبدیل شوند. در کنار این موضوع، گسترش ساخت‌وسازهای غیراستاندارد در مناطق کم‌درآمد نیز زنگ خطر تازه‌ای برای مدیریت شهری به صدا درآورده است.
تهران سال‌هاست که درگیر آلودگی شدید هواست؛ بحرانی که تنها در فصل سرد محدود نمی‌شود و در ماه‌های گرم نیز به شکل ذرات معلق و آلاینده‌های صنعتی بروز می‌کند. این آلودگی نه‌تنها نفس شهروندان را گرفته، بلکه زمینه‌ساز افزایش بیماری‌های تنفسی، قلبی و حتی اختلالات روانی در میان مردم شده است. از سوی دیگر، منابع آب تهران نیز تحت فشار قرار دارند؛ هم به دلیل کاهش بارندگی و هم به خاطر ورود آلاینده‌ها به منابع زیرزمینی.
افزایش تنش‌های روانی، اضطراب مزمن و کاهش نشاط اجتماعی نیز از دیگر مخاطرات خاموش پایتخت است. زندگی در شهری با ترافیک سنگین، هزینه‌های بالا و فضای رقابتی، سطح استرس عمومی را به طرز نگران‌کننده‌ای افزایش داده است. در نتیجه، آسیب‌های اجتماعی از جمله پرخاشگری، افسردگی و حتی احساس بی‌اعتمادی نسبت به آینده، در حال گسترش میان شهروندان است.
مخاطرات خاموش در کمین مردم تهران
در نهایت، کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر این بحران‌های پنهان جدی گرفته نشود، تهران در دهه آینده با چالشی چندوجهی مواجه خواهد شد؛ شهری که در ظاهر زنده و پویا به نظر می‌رسد، اما در زیر پوست خود، از خستگی، فرسودگی و ناپایداری رنج می‌برد. مقابله با این خطرات خاموش، نیازمند سیاست‌های بلندمدت، بازنگری در شیوه مدیریت شهری و مشارکت واقعی مردم در فرآیند تصمیم‌سازی است.
رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی با اشاره به خطر وقوع زلزله در تهران، گفت: یکی از مهم‌ترین سوانح پیش رو، زلزله تهران است که نباید آن را محتمل بلکه قطعی دانست.
سید امیرحسین گرکانی، رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی، امروز (دوشنبه، ۵ آبان) در نشست خبری با اشاره به وضعیت سوانح طبیعی در کشور، گفت: اگر از گذشته‌های دور مرور کنیم، همواره کشور ما میان دو حادثه زندگی کرده است و سوانح طبیعی در تجربه زیست مردم ایران همواره حضور داشته است.
وقوع زلزله در تهران قطعی است، نه محتمل!
وی افزود: در گزارش‌های جهانی نیز مشاهده می‌شود که کشور ما از نظر وقوع سوانح، در زمره کشورهای حادثه‌خیز قرار دارد و به‌ویژه در دهه‌های اخیر این موضوع بسیار پرهزینه شده است. برآوردها در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد خسارات ناشی از سوانح طبیعی در جهان نزدیک به ۲۴۲ میلیارد دلار بوده است. البته بسیاری از این خسارات ثبت نمی‌شود و رقم یادشده فقط شامل اثرات مستقیم است که در سازمان‌های جهانی ثبت شده و از میانگین ۲۰ سال گذشته نیز بیشتر است.
گرکانی تصریح کرد: این سوانح صرفاً پیامدهای مستقیم ندارند بلکه در ارتباط تنگاتنگ با زندگی، معیشت، محیط زیست و حتی نسل‌های بعدی قرار دارند. چنین رویدادهایی همه ابعاد زندگی روزمره جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و یکی از جنبه‌های مهم آن، آثار روانی و اجتماعی است که می‌تواند تا سال‌ها پس از وقوع حادثه بر خانواده‌ها اثر بگذارد.
وی گفت: عددی که برای خسارات جهانی برآورد شده، تنها مربوط به اثرات مستقیم است، اثرات غیرمستقیم قابل محاسبه نیست، درحالیکه بسیار فراتر از آن است و می‌تواند مسیر زندگی بسیاری از افراد را تغییر دهد. در همین راستا، ضرورت پرداختن به این موضوع در کشور بیش از پیش احساس می‌شود.
رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی با اشاره به خطر وقوع زلزله در تهران، افزود: یکی از مهم‌ترین سوانح پیش رو، زلزله تهران است که نباید آن را محتمل بلکه قطعی دانست. طبق برآوردها، در یک سناریوی بدبینانه حدود ۸۰۰ هزار نفر و در کمترین آمار تلفات می‌تواند حدود ۸۰ هزار نفر باشد.
وی ادامه داد: شهر تهران جزو معدود شهرهای جهان است که در قالب شهرهای در انتظار یک فاجعه انسانی از منظر زلزله دسته‌بندی می‌شود. این موضوع تاکنون دو بار در شورای عالی امنیت ملی مطرح شده و پرسش اساسی این است که پاسخ ما به چنین تهدیدی چیست و چه اقداماتی باید انجام دهیم.
گرکانی گفت: با این حجم از بافت‌های فرسوده و تراکم بالا در کلان‌شهرها، و با آسیب‌پذیری گسترده‌ای که وجود دارد، ۱۱ میلیون نفر در ۸۲ هزار هکتار بافت فرسوده و ۲۰۰ هزار نفر در ۶۰ هزار هکتار سکونتگاه غیررسمی زندگی می‌کنند که از نظر ایمنی بسیار حائز اهمیت است. این اعداد قابل توجه همواره در برنامه‌های توسعه کشور مطرح می‌شوند، اما سوال اینجاست که واقعاً پاسخ ما به این واقعیت چیست؟
وی یادآور شد: نقش وزارت علوم و مجموعه‌های پژوهشی و تحقیقاتی در این میان بسیار مهم است. بر همین اساس، پژوهشکده سوانح طبیعی در سال ۱۳۶۹ با درایت مسئولان وقت و حمایت نهادهای علمی کشور تأسیس شد تا به‌صورت تخصصی به مطالعه، آموزش و راهبری علمی در حوزه سوانح طبیعی بپردازد.
رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی گفت: در شهر بندر امام خمینی، زوج جوانی زندگی خود را در خانه‌ای آغاز کرده بودند که تنها یک تخته چوب سقف داشت و زیر آن فاضلاب جاری بود. این مثال‌ها نشان می‌دهد، باید برای ارتقای کیفیت زندگی مردم در مناطق در معرض خطر، برنامه‌ریزی دقیق و مؤثر صورت گیرد.
گرکانی با اشاره به ضرورت ارتقای آمادگی در برابر سوانح طبیعی گفت: مدیریت بحران در کشور باید پیش از وقوع حادثه آغاز شود، هم‌اکنون برخی اقدامات در قالب برنامه توسعه درحال انجام است، مرحله آمادگی یکی از ارکان اصلی مدیریت بحران است که شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و آموزش‌ها می‌شود.
وی تصریح کرد: پس از وقوع حادثه، مرحله پاسخ به شرایط اضطراری آغاز می‌شود که دستگاه‌های متولی موظف به اجرای اقدامات فوری هستند. در ادامه نیز دو مرحله بازیابی اولیه و بازیابی بلندمدت دنبال می‌شود تا زندگی مردم به وضعیت پیش از حادثه بازگردد.
