ایران و پاکستان در جریان نشست اقتصادی مشترک به توافقی تاریخی دست یافتند؛ دو کشور برنامه‌ریزی کردند تا طی ۳ تا ۵ سال آینده تمامی موانع تجاری، از جمله تعرفه‌ها و محدودیت‌های غیرتعرفه‌ای، حذف شود و مسیر تجارت آزاد میان تهران و اسلام‌آباد هموار گردد. این اقدام می‌تواند روابط تجاری دو جانبه را به سطحی بی‌سابقه ارتقا دهد.

مدیرعامل سازمان منطقه آزاد دوغارون با اشاره به صادرات سالانه بیش از ۲.۵ میلیارد دلار کالا از این مرز به افغانستان، تأکید کرد: دوغارون دیگر صرفاً یک گذرگاه نیست، بلکه می‌تواند به شاهراه تجارت ایران با آسیای مرکزی و جنوب آسیا بدل شود و نقش تازه‌ای در دیپلماسی اقتصادی شرق کشور ایفا کند.

ایران با برخورداری از مزیت‌های ترانزیتی و تولیدی، فرصت بی‌نظیری برای گسترش تجارت با روسیه و کشورهای منطقه دارد؛ اما موانع سنتی، کمبود اطلاعات دقیق تجاری و استفاده ناکافی از فناوری‌های هوشمند باعث شده سهم کشور از بازارهای خارجی کمتر از ظرفیت واقعی باشد. کارشناسان اقتصادی معتقدند با استفاده از ابزارهایی مانند «اطلس تجارت ایران» و بهره‌گیری از کریدور شمال-جنوب، ایران می‌تواند سهم خود از بازار روسیه را تا ده برابر افزایش دهد و درآمد ارزی میلیارد دلاری کسب کند.

پس از ۱۲ سال توقف، ایران و کویت بار دیگر مسیر همکاری‌های اقتصادی را فعال کردند. سیزدهمین نشست کمیسیون مشترک بازرگانی دو کشور با هدف تدوین «نقشه راه همکاری‌های تجاری» برگزار شد؛ نشستی که محورهای کلیدی آن امنیت غذایی، توسعه حمل‌ونقل و آموزش نیروی انسانی بود و می‌تواند زمینه‌ساز رشد صادرات ایران به کویت در نیمه دوم سال باشد.

در حالی‌که تحریم‌های غرب و بحران انرژی، معادلات اقتصادی منطقه را پیچیده کرده است، تهران و اسلام‌آباد با تکیه بر پیوندهای تاریخی و مرز ۹۰۰ کیلومتری خود، به‌دنبال احیای مسیری تازه برای تجارت و همکاری هستند؛ مسیری که اگر به درستی پیموده شود، می‌تواند از «خط لوله صلح» تا «پیمان تهاتر کالا»، ایران و پاکستان را به الگویی نو از همکاری میان کشورهای تحت فشار تحریم تبدیل کند.

در نشست مشترک اقتصادی ایران و پاکستان به ریاست محمدباقر قالیباف در اسلام‌آباد، فعالان بخش خصوصی دو کشور بر ضرورت رفع موانع تجاری و ایجاد کانال بانکی تأکید کردند؛ اقدامی که به گفته رئیس فدراسیون اتاق‌های بازرگانی پاکستان، می‌تواند جهشی بزرگ در حجم مبادلات و همکاری‌های اقتصادی میان تهران و اسلام‌آباد رقم بزند.

با تشدید تحریم‌ها و تلاش کشورهای آسیایی برای کاهش وابستگی به مسیرهای سنتی دریایی، بندر چابهار ایران به کانون تازه تجارت بین هند، ایران و آسیای مرکزی تبدیل شده است. این بندر نه‌تنها کوتاه‌ترین مسیر زمینی بین هند و آسیای مرکزی را فراهم می‌کند، بلکه فرصت‌های گسترده‌ای برای کاهش هزینه و زمان حمل‌ونقل کالا ایجاد می‌کند. با این حال، ازبکستان به دلیل سهم پایین در ترافیک بار و خطرات تحریمی، هنوز در سرمایه‌گذاری گسترده مردد است. در کنار آن، پروژه‌های جایگزین ازبکستان از مسیر افغانستان و پاکستان نیز مطرح شده تا مسیر زمینی جنوب و شمال آسیا یکپارچه و اقتصادی‌تر شود.

طی هفت‌ماهه نخست امسال، ایران موفق شد حجم تجارت خود با ۱۵ کشور همسایه را به ۶۴ میلیون و ۸۷۵ هزار تن برساند و ارزش آن را تقریباً ۳۸ میلیارد و ۱۵۴ میلیون دلار ثبت کند. این آمار نشان می‌دهد، کشورهای همسایه همچنان محور اصلی تجارت خارجی ایران هستند و راهبردهای منطقه‌ای کشور در شرایط تحریمی با ثبات ادامه دارد.

معاون اسبق بین‌الملل بانک مرکزی با تأکید بر ضرورت ایجاد سازوکار مالی مستقیم میان ایران و چین هشدار داد که نبود چارچوب مشخص باعث شده ارز امارات و درهم نقش واسطه‌ای در معاملات دو کشور ایفا کند و بهره‌برداری از تراز تجاری مثبت ایران با چین محدود شود. او همچنین بر ضرورت سرمایه‌گذاری هدفمند در حوزه‌های راهبردی و طراحی یک نقشه همکاری جامع توسط اندیشکده‌ها تأکید کرد تا ایران بتواند ظرفیت اقتصادی و سیاسی خود را در عرصه جهانی به حداکثر برساند.

در سفر اخیر رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران به عمان، تسریع در اجرای موافقتنامه تجارت ترجیحی، تشکیل کمیته صنعتی مشترک و امضای یادداشت تفاهم‌های جدید در حوزه همکاری‌های صنعتی و تجاری، محور اصلی مذاکرات دو کشور بود؛ اقدامی که می‌تواند مسیر توسعه روابط اقتصادی تهران و مسقط را هموارتر کند.

مدیرکل گمرک بوشهر اعلام کرد: در هفت‌ماهه نخست امسال بیش از ۱۸ میلیون و ۷۹۳ هزار تن کالا به ارزش ۶ میلیارد و ۹۴۷ میلیون دلار از گمرک‌های این استان صادر شده است؛ آماری که جایگاه بوشهر را به‌عنوان یکی از قطب‌های اصلی صادرات غیرنفتی کشور تثبیت می‌کند.

بازارهای صادراتی ایران طی یک دهه گذشته به شکل چشمگیری کوچک شده و از بیش از ۲۱ کشور به تنها ۵ کشور محدود شده است. در این میان، امارات و چین به‌عنوان دو شریک قدرتمند، نقش حیاتی در حفظ جریان تجارت خارجی ایران ایفا می‌کنند. با وجود رشد ۶۰ تا ۷۰ درصدی تجارت با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا و پیمان‌های بریکس و شانگهای، صادرکنندگان ایرانی همچنان با مشکلاتی مثل چندنرخی بودن ارز، تغییرات پی در پی قوانین و محدودیت‌های بانکی دست و پنجه نرم می‌کنند. کارشناسان هشدار می‌دهند که بدون گسترش بازارهای هدف و اصلاح موانع داخلی، ایران در آینده نیز در معرض تمرکز بیش از حد تجارت بر تعداد محدودی شریک خارجی خواهد بود.

گذرگاه مرزی دوغارون با بیش از یک قرن سابقه فعالیت اقتصادی، امروز اصلی‌ترین دروازه تجاری ایران و افغانستان به شمار می‌رود. با وجود صادرات سالانه ۲.۵ میلیارد دلار کالا از این مرز و نقش ۶۰ درصدی آن در تجارت ایران با افغانستان، ظرفیت‌های عظیم این منطقه هنوز به شکوفایی کامل نرسیده و نبود فرماندهی واحد، ضعف در جذب سرمایه‌گذاری و بی‌توجهی به گردشگری سلامت از مهم‌ترین چالش‌های آن است.

جنگ ۱۲ روزه تنها یک بحران نظامی نبود؛ اقتصاد و تجارت خارجی ایران را نیز به‌سرعت تحت تأثیر قرار داد. آمارهای گمرکی تابستان پس از جنگ نشان می‌دهد هرچند صادرات و واردات نسبت به بهار افزایش یافته، اما تمرکز بازارها، وابستگی به زیرساخت‌های محدود و تنوع اندک کالاها همچنان آسیب‌پذیری جدی تجارت کشور را آشکار کرده است.

رییس اتاق بازرگانی ایران و چین هشدار داد که در شرایطی که کشور در وضعیت جنگی و تحت فشار تحریم‌های خارجی قرار دارد، افزایش نرخ ارز یا قیمت انرژی می‌تواند به تعطیلی گسترده تولید و سقوط قدرت خرید مردم منجر شود. مجیدرضا حریری معتقد است مشکل اصلی اقتصاد ایران، نبود بسته جامع اصلاحی و سوءاستفاده برخی از رانت و سوبسیدهاست و تا زمانی که این ساختارها اصلاح نشوند، هر گونه اقدام یک‌جانبه به زیان کشور تمام می‌شود.

تجارت ایران و عمان در پنج ماه نخست سال ۱۴۰۴ با رشد ۱۱ درصدی به بیش از ۱.۱۵۳ میلیارد دلار رسید. افزایش ۱۶ درصدی صادرات غیرنفتی ایران به عمان، عامل اصلی این رشد بوده و چشم‌انداز مبادلات دو کشور در نیمه دوم سال نیز مثبت ارزیابی می‌شود.

فرسودگی ناوگان باری، دیگر فقط زنگ خطر صنعت حمل‌ونقل نیست؛ این بحران حالا در تار و پود تجارت ایران تنیده شده است. کامیون‌هایی که روزگاری ستون فقرات اقتصاد بودند، امروز خود به مانعی برای حرکت آن بدل شده‌اند. صف‌های طولانی در مرزها، بارهای معطل و جاده‌های پرحادثه، تصویری از اقتصادی است که زیر وزن آهن‌های زنگ‌زده خم شده.

در حالی‌که بازار ۲۵۰۰ میلیارد دلاری آفریقا فرصت بی‌نظیری برای توسعه تجارت ایران فراهم کرده، سهم فعلی کشور تنها ۱.۵ میلیارد دلار است. رئیس اتاق مشترک ایران و آفریقا ضعف شناخت تجاری را عامل اصلی عقب‌ماندگی دانست و از ضرورت بهره‌گیری از ابزارهای هوشمند برای شناخت بازار، تسهیل تجارت و افزایش سهم ایران در این قاره سخن گفت. در همین راستا، تفاهم‌نامه‌ای میان اتاق مشترک و اندیشکده حکمرانی هوشمند در حال شکل‌گیری است.

با وجود ظرفیت‌های بندری مشابه، ایران در مقایسه با ترکیه عملکردی به‌مراتب ضعیف‌تر در حوزه حمل‌ونقل دریایی دارد. بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد که تحریم‌های بین‌المللی و ضعف مدیریتی داخلی، دو عامل اصلی عقب‌ماندگی بنادر ایران از رقیب منطقه‌ای هستند؛ موضوعی که اصلاح آن می‌تواند مسیر توسعه دریا محور کشور را هموار کند.

سفیر چین در ایران با تأکید بر نقش تهران در تحقق برنامه توسعه پنج‌ساله پکن گفت: چین مصمم است توافقات سران دو کشور را به اجرا درآورد و در مسیر چندجانبه‌گرایی و نظم جهانی عادلانه‌تر با ایران همکاری کند. او تصریح کرد که «برنامه پنج‌ساله جدید چین»، بستری برای گسترش روابط راهبردی با ایران و مقابله مشترک با سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه آمریکا خواهد بود.