در سال‌های اخیر، اعزام نیروی کار ایرانی به کشورهای خارجی به یکی از موضوعات داغ اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است. این روند، ضمن ایجاد فرصت‌های بی‌نظیر برای ارزآوری و کسب مهارت‌های جدید، چالش‌هایی مانند فرار مغزها و مشکلات اجتماعی را به همراه دارد. آیا ایران می‌تواند با مدیریت هوشمندانه این پدیده، از آن به عنوان اهرمی برای توسعه پایدار استفاده کند؟

تورم بی‌رحم با جهش ۴۱.۲ درصدی، قدرت خرید کارگران و خانوارهای ایرانی را به ورطه نابودی کشانده و نه‌تنها معیشت، بلکه کرامت انسانی و آینده اقتصادی کشور را تهدید می‌کند. در حالی که شاخص قیمت مصرف‌کننده به ۳۶۰.۲ رسیده، فعالان کارگری هشدار می‌دهند که بی‌توجهی به معیشت کارگران، جامعه را به سمت بحران‌های اجتماعی و اخلاقی سوق می‌دهد. برگزاری فوری جلسه شورای عالی کار و بازنگری دستمزدها، تنها راه نجات از این فروپاشی تدریجی است.

در حالی که تورم افسارگسیخته، سفره کارگران و بازنشستگان ایران را کوچک‌تر از همیشه کرده، عدم برگزاری جلسات شورای عالی کار به بحرانی عمیق در معیشت این قشر دامن زده است. مشاور کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران با انتقاد شدید از بی‌عملی وزارت کار، خواستار تشکیل فوری جلسه شورای عالی کار و ترمیم دستمزدها متناسب با تورم واقعی و سبد معیشت شد.

نهاد بین‌المللی «هبیتات» اخیراً توصیه‌هایی تازه به شهرداران جهان ارائه کرده که به‌ویژه برای کلان‌شهری مانند تهران در شرایط کنونی، کاملاً قابل تأمل و کاربردی است. در این گزارش، زباله‌گردها نه به‌عنوان معضلی اجتماعی، بلکه به‌عنوان «بازیگران خاموش اما تأثیرگذار» در مدیریت پسماند شهری معرفی شده‌اند. این نهاد تأکید دارد اگر این افراد به رسمیت شناخته و به‌درستی ساماندهی شوند، می‌توانند تا نیمی از زباله‌های شهری را به‌طور مؤثر جمع‌آوری کرده و در مسیر بازیافت قرار دهند. این در حالی است که تهران، به دلیل کاهش چشمگیر نیروی انسانی در بخش خدمات شهری، با افت نگران‌کننده ۸۰ درصدی در تعداد پاکبان‌ها مواجه شده و بیش از پیش به بازنگری در سیاست‌های مدیریت پسماند نیاز دارد.

با تشدید محدودیت‌های مالی دولت و سایه سنگین تحریم‌ها، یک کارشناس بازار کار هشدار می‌دهد که افزایش دستمزدها در سال ۱۴۰۵ احتمالاً کمتر از سال گذشته خواهد بود. در حالی که سناریوهای مختلف اقتصادی از رشد ۸ درصدی در صورت لغو تحریم‌ها تا تورم ۳۹ درصدی در صورت تشدید آنها خبر می‌دهند، چشم‌انداز توسعه اقتصادی ایران همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

تورم در تیرماه ۱۴۰۴ با شتابی بی‌سابقه، کمر کارگران را خم کرده است. در حالی که قیمت کالاهای اساسی سر به فلک کشیده، دستمزدهای ناچیز کارگران از پس هزینه‌های زندگی برنمی‌آید و قدرت خرید این قشر زحمتکش بیش از ۳۰ درصد کاهش یافته است. کارشناسان هشدار می‌دهند که بی‌توجهی به این بحران، تبعات اقتصادی و اجتماعی سنگینی به دنبال خواهد داشت.

کارگران ایرانی سال‌هاست که برای امنیت شغلی و معیشت بهتر فریاد می‌زنند، اما قراردادهای موقت و بخشنامه‌های غیرعادلانه همچنان سد راه آن‌هاست. علی زند، رئیس کانون شوراهای اسلامی کار استان مرکزی، با انتقاد از وضعیت موجود، از مجلس خواست با طرحی دوفوریتی، تکلیف قراردادهای کوتاه‌مدت را روشن کند و به بی‌عدالتی‌های تأمین اجتماعی پایان دهد.

کارگران این روزها در بحرانی‌ترین وضعیت معیشتی خود گرفتار شده‌اند؛ جایی که فشار هزینه‌های سرسام‌آور زندگی و درمان، آن‌ها را بین خرید نان برای خانواده و رفتن به دکتر برای حفظ سلامت، در یک دوراهی سخت قرار داده است. افزایش بی‌وقفه قیمت دارو و خدمات پزشکی، کاهش قدرت خرید و ضعف نظام بیمه‌ای، کارگران را مجبور کرده به جای درمان تخصصی، به روش‌های خطرناک خوددرمانی پناه ببرند. این وضعیت نه تنها سلامت جسمانی آن‌ها را تهدید می‌کند، بلکه سایه سنگین مشکلات اقتصادی بر زندگی‌شان را هر روز سنگین‌تر می‌کند.

سیاست جریمه اتباع غیرمجاز در ایران، که قرار بود با جریمه‌ای پنج برابر حداقل دستمزد روزانه، نظم را به بازار کار و زیرساخت‌ها بازگرداند، در عمل به یک وعده توخالی بدل شده است. نه کارفرمایان جریمه می‌پردازند، نه نهادهای نظارتی بازرسی می‌کنند، و نه درآمدها صرف بهبود زیرساخت‌ها می‌شود. حمید حاج‌اسماعیلی، کارشناس بازار کار، هشدار می‌دهد که این سیاست شکست‌خورده، اقتصاد پنهان و رانت را تقویت کرده و معیشت ایرانیان را به خطر انداخته است.

نقش اتباع افغان در صنعت ساخت‌وساز ایران، به‌ویژه در بخش مسکن، طی سال‌های گذشته نقشی محوری و انکارناپذیر بوده است. حضور پررنگ نیروی کار افغان در کارگاه‌های ساختمانی شهرهای بزرگ و کوچک کشور، به عاملی تعیین‌کننده در پیشبرد پروژه‌های عمرانی بدل شده است. این حضور نه‌تنها در پروژه‌های دولتی بلکه در ساخت‌وسازهای شخصی نیز به‌شدت محسوس بوده و بسیاری از سازندگان و کارفرمایان، نیروی کار افغان را به دلیل مهارت، تجربه و دستمزد پایین‌تر نسبت به نیروی کار داخلی ترجیح داده‌اند.

افزایش ناگهانی قیمت نان در گلستان، ضربه تازه‌ای به سفره‌های خالی کارگران زد؛ دبیر اجرایی خانه کارگر گلستان هشدار داد که با سقوط دوباره قدرت خرید، کارگران و بازنشستگان حتی توان خرید نان را هم از دست داده‌اند و خواستار ترمیم فوری دستمزدها در نیمه دوم سال شد.

وقتی گوشت قرمز کیلویی یک میلیون تومان و حقوق کارگر زیر ۲۰ میلیون است، چگونه می‌توان از نان شب تا اجاره خانه را تأمین کرد؟ رئیس انجمن صنفی گچکاران قم هشدار می‌دهد: فقر کارگران به فاجعه‌ای اجتماعی تبدیل شده و سفره‌هایشان از کالاهای ضروری خالی است!

در حالی که تورم افسارگسیخته و شوک‌های اقتصادی ناشی از جنگ، معیشت کارگران را بیش از پیش تحت فشار قرار داده، یک کارشناس بازار کار معتقد است بازنگری فصلی دستمزدها با وجود حقانیت، به دلیل پیچیدگی‌های اجرایی بعید به نظر می‌رسد.

در سال‌های اخیر، کمبود نیروی کار به یکی از موانع اصلی رشد اقتصادی ایران تبدیل شده است. دستمزدهای پایین و عدم تطابق مهارت‌های نیروی کار با نیازهای بازار، صنایع را با چالش‌های جدی مواجه کرده و روند توسعه کشور را کند کرده است. اما چگونه می‌توان این بحران را مدیریت کرد؟

در حالی که تورم ماهانه قدرت خرید کارگران را به شدت کاهش داده، نماینده کارگران در شورای عالی کار پیشنهاد تعیین دستمزد فصلی را مطرح کرده است. این طرح می‌تواند با تنظیم دستمزدها هر سه ماه یکبار، معیشت کارگران را در برابر افزایش قیمت‌ها حفظ کند و به عدالت اجتماعی و پایداری اقتصادی کمک کند.

در حالی که قیمت یک کیلو برنج ایرانی به ۳۰۰ هزار تومان رسیده، حقوق روزانه کارگران حداقل‌بگیر درست معادل همین مقدار است. سبد معیشت خانوارهای کارگری که در اسفند پارسال ۲۸ میلیون تومان بود، حالا به مرز ۵۰ میلیون تومان رسیده و کارگران با درآمد ۱۴-۱۵ میلیونی، در تنگنای معیشتی بی‌سابقه‌ای گرفتار شده‌اند.

در حالی که گرانی‌های افسارگسیخته کمر کارگران ایرانی را خم کرده، دستمزدهای ناچیز و تورم سرسام‌آور، زندگی را برای این قشر زحمتکش به کابوسی طاقت‌فرسا تبدیل کرده است. سمیه گلپور، رئیس کانون‌عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران، با فریادی از عمق درد، خواستار بازنگری فوری دستمزدها در شورای عالی کار شد.

جنگ ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی علیه ایران نه‌تنها جان بیش از هزار نفر از هم‌وطنان را گرفت و ساختمان‌ها را ویران کرد، بلکه اقتصاد کشور را نیز با شوک مواجه کرده است. کسر حقوق کارگران، تعدیل نیرو و تعلیق قراردادها در برخی بنگاه‌های خصوصی، زخم‌های تازه‌ای بر پیکر نیروی کار ایران زده و حالا کارگران در انتظار حمایت و عدالت از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هستند.

در هفته تأمین اجتماعی، اعضای هیئت مدیره انجمن صنفی کارگران ساختمانی گرگان با مدیرکل و رؤسای شعب تأمین اجتماعی گلستان دیدار کردند تا چالش‌های بیمه‌ای کارگران ساختمانی را بررسی کنند. از نبود سهمیه بیمه تا بازرسی‌های سختگیرانه و معیشت دشوار کارگران، این نشست نشان‌دهنده تلاش برای حل مشکلات دیرینه این قشر زحمتکش بود.

کمبود نیروی کار در ایران بیشتر از آنکه ناشی از نبود نیرو باشد، نتیجه دستمزدهای ناکافی و شرایط نامطلوب کاری است؛ مشکلی ساختاری که اقتصاد را تهدید می‌کند.