در آستانه زمستان و بلندترین شب سال، یلدا که همواره نماد گردهمایی خانوادهها و گرمای مهر در فرهنگ ایرانی بوده، برای شمار زیادی از کارگران دیگر امکان برگزاری حتی سادهترین شکل این آیین را ندارد. گرانی بیوقفه کالاهای اساسی و افزایش مداوم هزینههای زندگی، جشنهای کوچک خانوادگی را به هزینههای لوکس بدل کرده است.
بر اساس آخرین برآوردها، سبد معیشت خانوار کارگری به بیش از ۳۳ میلیون تومان رسیده است؛ رقمی بسیار فراتر از حداقل دستمزد مصوب. همین شکاف عمیق میان درآمد و هزینه باعث شده بسیاری از خانوادههای کارگری از خرید ملزومات سنتی یلدا مانند میوه، آجیل یا حتی لباس نو برای نوروز صرفنظر کنند.
این فشار معیشتی نه تنها بر سفرهها، بلکه بر رفتار مصرفکننده نیز تأثیر گذاشته است. علیرضا حیدری، کارشناس اقتصادی، تأکید میکند که در شرایط فعلی، تابع تقاضای کارگران روندی کاهشی یافته است.
او توضیح میدهد: اگر قیمتها ثابت بماند و حقوق یک کارگر از ۲۰ میلیون تومان به ۳۰ میلیون تومان برسد، الگوی تقاضای او تغییر میکند و به سراغ کالاهایی میرود که پیشتر توان خریدشان را نداشت. اما در سیستم یارانهپردازی فعلی، چه در قالب تخفیف مابهالتفاوت و چه پرداخت ثابت الکترونیکی، چنین تغییری رخ نمیدهد.
حیدری تصریح میکند: در شرایطی که نیروی کار و حقوقبگیران درآمد حقیقی خود را هر ساله به دلیل تورم از دست میدهند و افزایش حداقل دستمزد نیز همپای رشد قیمتها نیست، تابع تقاضای مصرفکننده روند نزولی پیدا میکند. کاهش سرانه مصرف گوشت، مرغ، برنج و میوه، نشانهای روشن از این روند است.
این کارشناس امور رفاهی افزود: دولت در بهترین حالت تنها مابهالتفاوت قیمت تعداد محدودی از کالاها را جبران میکند تا مصرف خانوار کاهش نیابد. اما این اقدام تغییری در تابع تقاضا ایجاد نمیکند و کالابرگ الکترونیک نیز نمیتواند رفاه از دست رفته را بازگرداند.
نایب رئیس اتحادیه پیشکسوتان جامعه کارگری نیز با اشاره به ناکارآمدی برخی سیاستها خاطرنشان میکند: پرداخت ریالی یا اعتباری در حوزه کالابرگ الکترونیکی اثربخشی لازم را ندارد و باید خود کالا به مصرفکننده داده شود. او یادآور میشود که طرح کوپن سابق ویژگی غیرنقدی داشت، اما ایراد آن فروش کوپن در بازار سیاه بود؛ زیرا فرد تابع تقاضای مشخصی داشت و مبلغ کوپن را در جای دیگری هزینه میکرد.
رضایی، کارگر کارخانهای در کرج، روایت میکند: «سالهای قبل هندوانه و انار میخریدیم و بچهها را دور هم جمع میکردیم. امسال حتی فکر خرید هندوانه هم نمیتوانیم بکنیم؛ یک دانه انار شده ۸۰ هزار تومان!»
آمارهای رسمی نیز این واقعیت تلخ را تأیید میکند. طبق گزارش بانک مرکزی، نرخ تورم مواد خوراکی در سال جاری بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته و فشار تورمی در دهکهای پایین درآمدی رکورد زده است. کارشناسان هشدار میدهند که گرانی مداوم نهتنها قدرت خرید، بلکه پیوندهای اجتماعی و آیینی جامعه کارگری را نیز تضعیف کرده است.
اقتصاددانان معتقدند مناسبتهایی چون یلدا و نوروز، علاوه بر بعد فرهنگی، نقشی مهم در احیای حس امید و همبستگی اجتماعی دارند. اما وقتی گردهمایی خانوادگی به دلیل تورم به «خرج اضافی» تعبیر میشود، پیامدهای روانی آن در بلندمدت آشکار خواهد شد.
اکنون که تنها چند روز تا یلدا باقی مانده، دلنگرانی کارگران بیش از آنکه برای شبنشینی و انار و آجیل باشد، حول این پرسش میچرخد: چگونه باید از پس اجاره، خوراک و پوشاک ماه آینده برآمد؟
این تحلیلها نشان میدهد که در حالیکه مناسبتهایی چون یلدا و نوروز نمادهایی از هویت و همبستگی ملی هستند، فشار اقتصادی مانع مشارکت کامل کارگران در آنهاست. از نگاه کارشناسان، تا زمانی که شکاف میان هزینه معیشت و درآمد واقعی نیروی کار پر نشود، مداخلههای حمایتی صرفاً جلوی سقوط بیشتر را میگیرد، نه آنکه رفاه از دست رفته یا شادیهای سنتی را احیا کند.
