بازی های دیجیتال و تاثیر آن ها بر کودکان

در دنیای امروزی نمی‌توان کودکان را از دنیای اینترنت، تلفن همراه، تبلت و... دور نگه داشت. به این دلیل که هم باعث کنجکاو شدن و گرایش بیشتر کودک به این منابع می‌شود و هم در صورتی که همسالان آن‌ها با برنامه‌ریزی و نظارت درست در این زمینه کسب مهارت کنند، کودکان از این نظر دچار کمبود و نقص خواهند شد.

علاوه بر اینکه در حال حاضر دیجیتالی شدن بسیاری از نیازهای روزمره زندگی، ضرورت فراگیری مهارت‌های دیجیتالی را گوشزد می‌کند باید دید نکته‌های مثبت و منفی در زمینه بازی‌ها و ارتباط با دنیای دیجیتال در کودکان و نوجوانان چیست؟

در همین رابطه خبرنگار گسترش‌نیوز گفتگویی را با سعید رسا، کارشناس صنعت تفریحات و سرگرمی ترتیب داده‌ و نظر وی را در این خصوص جویا شده‌است که در ادامه مطالعه خواهید کرد.

نیاز به گسترش مراکز تفریحی

سعید رسا در ابتدای این گفتگو اظهار داشت: شاید بتوان گفت اولین مراکز تفریحی و شهربازی در دهه ۴۰ در تهران احداث شد و کم‌کم با رشد جمعیت، توسعه این مراکز تا دهه‌ها ادامه پیدا کرد. به عبارتی می‌توان گفت با تغییرات اساسی در سبک زندگی‌ها مخصوصاً در دو دهه گذشته و توجه بیشتر جامعه به اوقات فراغت و تأثیر عواملی چون رشد تکنولوژی، تغییرات در سبک تفریح نوجوانان و خانواده‌ها، توجه ویژه‌تر به تأثیر بازی و تفریح بر رشد کودکان، ایجاد فرهنگ کودک سالاری و از طرفی نیز، ایجاد و رشد مراکز چند منظوره سبب احداث شهربازی‌های سرپوشیده بسیاری شده است و در نهایت برآوردها نشان می‌دهد تفریحات و سرگرمی به طور مداوم در حال گسترش است، بنابراین نیاز به مراکز تفریحی نیز ادامه خواهد یافت.

کارشناس تفریحات و سرگرمی در ادامه گفت: چه بخواهیم و چه نخواهیم، بازی‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی از قبل فعالیت‌های گسترده‌ای در دنیا و در فرهنگ ما دارند و آمارها حاکی از این است که در سال ۲۰۱۹، کل هزینه‌های مصرف‌کننده در بخش بازی‌های دیجیتالی و بازی‌های ویدیویی در آمریکا به ۳۵.۴ میلیارد دلار رسیده است و اکنون خانه‌های بیشتری به مراکز تفریحی، کنسول‌های بازی، رایانه، تبلت یا تلفن‌های هوشمند مجهز شده‌اند. امروزه بازی‌های دیجیتال نوعی از سرگرمی است که افراد زیادی بدون در نظر گرفتن سن و فرهنگ در کشور ما از آن‌ها استفاده می‌کنند و توزیع جنسیت نیز به طور باورنکردنی متعادل است. اما با گذشت زمان، تأثیر بازی‌های دیجیتالی بر روی افراد سبب مشاهدات و مطالعات زیادی شده است که حاکی شواهد علمی بر مزایا و معایب این بازی‌ها است.

مزایای بازی‌های دیجیتالی

وی در ادامه و در تشریح برخی از مزایای بازی‌های دیجیتال گفت: در بسیاری از تحقیقات استفاده از بازی‌های دیجیتالی و شبیه‌سازها نشان‌دهنده این واقعیت است که این فضا سبب حمایت از یادگیری و کمک به تقویت چندین مهارت شناختی و استراتژیک در کودکان شده است. همچنین بسیاری از یافته‌ها حاکی از آن است که بازی‌های ویدئویی_آموزشی به طور بالقوه می‌توانند به عنوان ابزاری در کلاس موسیقی برای آموزش مفاهیم و مهارت‌های موسیقی مورد استفاده قرار گیرند. همچنین تحقیقات نشان داده است کودکانی که بازی‌های ویدیویی فعال انجام می‌دهند هنگام شرکت در ورزش‌های واقعی درک بهتری از مهارت‌های خود دارند. این بهبود درک و اعتماد به نفس می‌تواند به شدت به تمایل کودک برای درگیر شدن در فعالیت‌های ورزشی و تجربه مزایای ذاتی سلامتی او کمک کند. اگر بچه‌ها با تمایل به شرکت و لذت بردن از ورزش بزرگ شوند، به احتمال زیاد این نگرش مثبت را در زندگی بزرگسالان خود ادامه می‌دهند. همچنین در سال‌های اخیر، با رشد جایگاه بازی‌های دیجیتالی در زندگی کودکان و نوجوانان شاهد رشد سواد دیجیتالی از طریق این بازی‌ها به صورت غیررسمی هستیم. از طرفی انجام ورزش‌های واقعیت مجازی (VR و AR) می‌تواند خستگی، تنش و افسردگی را کاهش دهد و باعث ایجاد آرامش و افزایش کیفیت زندگی شود.

معایب بازی‌های دیجیتالی

رسا در ادامه به تشریح برخی از معایب این بازی‌ها پرداخت و خاطرنشان کرد: اولین گزارش‌ها مربوط به اختلاط همراه با بازی‌ها با ظهور فناوری بازی‌های رایانه‌ای و دیجیتالی در اوایل دهه ۱۹۸۰ آغاز شد. پس از گذشت سال‌ها هم‌اکنون نیز شاهد نوعی اختلال روانی با عنوان اختلال بازی‌های مجازی هستیم. افسردگی، اضطراب، ترس‌های اجتماعی و عملکرد پایین دانش آموزان در مدرسه به عنوان نتایج منفی بازی‌های نشان داده شده است. همچنین مطالعات این نکته مهم را ذکر می‌نماید که "اعتیاد" به بازی ویدیویی مشابه سایر رفتارهای اعتیادآور است. به‌طور کلی، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد بازی‌های ویدیویی با چاقی ارتباط دارند و به دلیل کمبود مطالعات طولی، هیچ مدرکی برای ارزیابی اینکه آیا بازی‌های ویدیویی مستقیماً به چاقی یا افزایش وزن در کودکان کمک می‌کند، وجود ندارد. اما با توجه به اینکه ۲۰ درصد دانش آموزان ۷ تا ۱۸ ساله ایرانی اضافه وزن دارند و با توجه به تغذیه نامناسب، و کم‌تحرکی در کشور باید در جهت کم کردن این آسیب‌ها تلاش‌های بیشتری صورت پذیرد

این کارشناس تفریحات و سرگرمی افزود: اگرچه جایگزینی بازی‌های دیجیتالی که در جهت کم کردن آسیب‌ها می‌توانند کار کنند اقدام مفیدی باشند، اما بدون درک اینکه چرا برخی از این فعالیت‌ها برای انواع خاصی از بازیکنان تأثیرگذارند، اقدامی ناقص خواهد بود. انواع مختلف افراد به دنبال برآوردن نیازهای مختلف از بازی‌های ویدیویی هستند. برای اینکه بدانیم این نیازها چیست، ابتدا باید بفهمیم چگونه بازی‌ها بر ذهن ما تأثیر می‌گذارند.

چگونه بازی‌های ویدیویی بر روی مغز تأثیر می‌گذارند؟

وی افزود: بازی‌های ویدیویی از چند طریق بر مغز تأثیرگذار هستند. با این حال ما در سه اثر متمایز را بیان خواهم کرد که آن سه اثر اعتیاد به مغز – دوپامین، سرکوب احساسات منفی و مدار پیروزی هستند.

خستگی دوپامین

رسا در این خصوص گفت: مغز ما هنگام سرگرمی انتقال‌دهنده عصبی به نام دوپامین را آزاد می‌کند، این ماده شیمیایی بر احساس لذت حاکم است. وقتی ما بازی می‌کنیم، مغز ما با انفجارهای تصادفی، یک مقدار ثابت از دوپامین را آزاد می‌کند و با گذشت زمان، مغز ما به سطح مشخصی از دوپامین عادت می‌کند و ما باید برای مدت‌زمان طولانی‌تری بازی کنیم تا به همان میزان لذت برسیم، اگر به مدت طولانی بازی را ادامه دهیم، مغز ما به مقدار مشخصی از دوپامین عادت می‌کند، که باعث می‌شود سایر فعالیت‌ها لذت کمتری داشته باشند.

مهار احساسات منفی

کارشناس تفریحات و سرگرمی در این رابطه گفت: بازی‌های ویدیویی و دیجیتالی نیز احساسات منفی را سرکوب می‌کنند، آمیگدال بخشی از مغز ما است که احساس عاطفه منفی را کنترل می‌کند، هنگامی که احساسات منفی مانند ترس، عصبانیت، غم، ناامیدی و غیره را تجربه می‌کنیم این بخش فعال است. بعلاوه، مطالعات fMRI نشان داده است که هنگامی شروع به یک بازی می‌کنیم، آمیگدال ما خاموش می‌شود.

مدار پیروزی

وی در این خصوص نیز گفت: مدار پیروزی یک ساختار فیزیکی در مغز ما نیست، این بیشتر یک الگوی روان‌شناختی است که همه انسان‌ها از آن استفاده می‌کنند. مدار پیروزی زمانی فعال می‌شود که احساس کنیم دچار چالش شده‌ایم و در نتیجه غلبه بر این چالش، پاداش دریافت می‌کنیم. بازی‌های ویدیویی راهی برای هک کردن این مدار پیدا کرده‌اند. بازی‌های ویدئویی چالش‌هایی برای ما فراهم می‌کنند و به گونه‌ای پاداش می‌دهند که مطیع خودمان باشیم و در نتیجه برای احساس آزمایش و دریافت پاداش نیازی به اعتماد به دنیای واقعی نداریم.

برخی از گزینه‌های جایگزین بازی‌های دیجیتال

رسا در بخش دیگری از صحبت‌های خود جایگزین‌هایی را برای بازی‌های دیجیتال معرفی کرد و گفت: درس‌های هنری، رقص یا موسیقی، فعالیت‌های طبیعی با چالش بالا مانند جامپینگ، ورزش‌های رزمی، ورزش‌ها و بازی‌های رقابتی، بازی در پارک‌های هنری (Theme Park)، استفاده از دستگاه‌های هیجانی چون ترن هوایی و استفاده از مراکز دارای بازی‌های مهارتی و حرکتی از جمله جایگزین‌های بازی‌های رایانه‌ای به حساب می‌آیند.

وی در پایان گفت: در طی سال‌های گذشته بسیاری از محققان و سازندگان بازی در تلاش بوده‌اند تا با ساخت بازی‌های دیجیتالی مبتنی بر یادگیری و انطباق بیشتر آن با مفاهیم آموزشی، یادگیری مهارت‌ها در کنار کسب لذت و تفریح این بازی‌ها را توسعه دهند.