بازگشت ایران به جمع بازیگران بزرگ نفت؛ جهش صادرات به ۱.۵ میلیون بشکه و کاهش بی‌سابقه تخفیف‌ها

گسترش نیوز: نخستین نشانهٔ تغییر بنیادین در بازار نفت ایران را می‌توان در جهش حجم صادرات در تابستان و تثبیت آن در پاییز ۱۴۰۴ مشاهده کرد.

براساس داده‌های تجمیع‌شده از مسیرهای حمل، میانگین صادرات از حدود ۱.۳ میلیون بشکه در روز در نیمه نخست سال به محدودهٔ ۱.۵ میلیون بشکه رسیده که بالاترین سطح پس از سال ۱۳۹۸ محسوب می‌شود. این روند نه‌تنها حجم بیشتری از نفت ایران را روانه بازار می‌کند، بلکه نشان می‌دهد تقاضای پایدار در بازارهای شرقی شکل گرفته است.

افزایش صادرات با کاهش نسبی تخفیف‌ها همراه بوده و این نکته اهمیت ویژه‌ای دارد. در ابتدای سال اختلاف قیمت نفت ایران با برنت به حدود ۱۲ تا ۱۴ دلار می‌رسید، اما در معاملات اخیر این فاصله به حدود ۸ تا ۱۰ دلار محدود شده است؛ تغییری که مستقیماً درآمد ارزی تهران را تقویت می‌کند. برآوردها حاکی است کاهش هر ۲ دلار از تخفیف‌ها می‌تواند سالانه حدود ۱.۱ تا ۱.۳ میلیارد دلار به درآمد کشور اضافه کند، مشروط بر حفظ سطح فعلی صادرات.

بازار چین همچنان ستون اصلی فروش نفت ایران است. در ۹ ماه نخست سال ۱۴۰۴ برآورد شده که به‌طور متوسط ۱.۲ تا ۱.۳ میلیون بشکه از کل صادرات مستقیماً یا غیرمستقیم وارد پالایشگاه‌های چینی شده است. این سهم در سال گذشته حدود ۹۵۰ هزار بشکه بود، بنابراین رشد نزدیک به ۳۵ درصدی در واردات چین از ایران قابل مشاهده است. این افزایش بیشتر ناشی از رشد تقاضای پالایشگاه‌های خصوصی و نیز مزیت قیمتی نفت سنگین ایران برای تولید فرآورده‌های پربازده است.

در کنار چین، بازارهای کوچک‌تری مانند امارات، سوریه و بخشی از جنوب شرق آسیا نیز مبادی محدود اما رو‌به‌رشد صادرات ایران هستند. هرچند حجم این مسیرها معمولاً کمتر از ۷۰ تا ۸۰ هزار بشکه در روز است، اما تنوع‌بخشی به مقصدها نقش حفاظتی در برابر شوک‌های ناگهانی بازار ایفا می‌کند. ایران در ماه‌های اخیر آزمایش‌هایی در زمینهٔ فروش اسپات به پالایشگاه‌های هند و مالزی نیز انجام داده که هنوز به قراردادهای پایدار تبدیل نشده است.

تغییرات لجستیک، زمان حمل و نقش نفتکش‌ها

یکی از مهم‌ترین عوامل پایداری صادرات ایران در سال ۱۴۰۴ تغییر در شیوهٔ مدیریت نفتکش‌ها و زمان‌بندی حمل بوده است. داده‌های ردیابی نشان می‌دهد میانگین توقف نفتکش‌ها در آب‌های نزدیک مقصد از ۹.۵ روز در سال گذشته به حدود ۶.۸ روز کاهش یافته است. این کاهش ۳۰ درصدی به معنای افزایش کارایی ناوگان و امکان انجام سفرهای بیشتر طی سال است؛ مسئله‌ای که بدون افزایش تعداد کشتی‌ها، ظرفیت صادرات را بالا می‌برد.

از منظر تعداد نفتکش‌ها، تخمین زده می‌شود نزدیک به ۷۵ تا ۸۵ کشتی به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در حمل نفت ایران نقش دارند. هرچند مالکیت این کشتی‌ها پیچیده و گاه چندلایه است، اما به نظر می‌رسد بخشی از ناوگان طی سال گذشته با افزودن تانکرهای قدیمی‌تر – با میانگین عمر بالای ۱۸ سال – گسترش یافته است. استفاده از تانکرهای مسن‌تر هزینه بیمه و ریسک عملیاتی را افزایش می‌دهد، اما برای ایران امکان مدیریت انعطاف‌پذیرتر در شرایط حساس را فراهم کرده است.

در مدل حمل نفت ایران، گسترش ذخیره‌سازی شناور در آب‌های نزدیک مقصد نیز نقش مهمی ایفا کرده است. در میانه پاییز، حجم ذخیرهٔ شناور در محدودهٔ دریای چین جنوبی حدود ۱۴ تا ۱۶ میلیون بشکه برآورد شد که نسبت به میانگین سال گذشته ۲۰ درصد افزایش دارد. این انبارهای شناور به پالایشگاه‌های خریدار اجازه می‌دهد تحویل را سریع‌تر انجام دهند و برای فروش اسپات در بازارهای آسیایی هم انعطاف بیشتری ایجاد می‌کند.

در کنار افزایش ذخایر شناور، تغییر در مسیرهای حمل نیز اهمیت داشته است. بخشی از محموله‌ها که پیش‌تر از طریق مسیر تنگه مالاکا هدایت می‌شد، در ماه‌های اخیر از مسیرهای جانبی و طویل‌تر ارسال شده‌اند. این تغییر گاهی زمان سفر را ۳ تا ۵ روز افزایش می‌دهد، اما امنیت تجاری و توان مدیریت ریسک را بالا می‌برد. در مواردی نیز گزارش شده که برخی محموله‌ها در نزدیکی سواحل اندونزی انتقال کشتی به کشتی (STS) انجام داده‌اند تا امکان ترکیب بار و مخلوط‌سازی فراهم شود.

پیامدهای درآمدی و چشم‌انداز کوتاه‌مدت بازار

برآوردهای تحلیلی نشان می‌دهد با فرض صادرات روزانه ۱.۵ تا ۱.۶ میلیون بشکه و نرخ تخفیف ۹ دلاری نسبت به برنت، درآمد ماهانه صادرات نفت ایران بین ۳.۵ تا ۳.۹ میلیارد دلار در نوسان است. اگر میانگین قیمت برنت در محدودهٔ ۸۵ دلار باقی بماند، درآمد سالانه می‌تواند به بیش از ۴۲ میلیارد دلار برسد؛ رقمی که می‌تواند بخش مهمی از تراز ارزی کشور را تثبیت کند. در سناریوی صعودی که تخفیف‌ها به ۷ دلار کاهش یابد، درآمد سالانه بین ۲ تا ۲.۵ میلیارد دلار بیشتر خواهد شد.

اما تداوم این روند وابسته به چند متغیر کلیدی است. نخست، سطح تقاضای پالایشگاه‌های چینی در زمستان و بهار سال آینده است که اگر کاهش یابد، صادرات ایران می‌تواند تا ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار بشکه در روز افت کند. دوم، تغییرات ژئوپلیتیک در خاورمیانه و دریای سرخ است که در دو سال اخیر نقش تعیین‌کننده‌ای در مسیرهای کشتیرانی داشته و هزینه‌های حمل را تا ۲۰ درصد بالا برده است. افزایش بیشتر ریسک‌های دریایی می‌تواند صادرات را نه از نظر حجم، بلکه از نظر هزینه‌ها تحت فشار بگذارد.

سومین متغیر، وضعیت عرضهٔ جهانی نفت است. در ماه‌های اخیر تولید اوپک‌پلاس در محدوده‌ای نسبتاً باثبات قرار داشته، اما اگر عربستان یا امارات تصمیم به افزایش عرضه بگیرند، قیمت برنت می‌تواند وارد کانال ۷۰ تا ۷۵ دلار شود. در چنین شرایطی، حتی با حفظ حجم صادرات، درآمد ایران تا ۲۰ درصد افت خواهد کرد؛ مگر اینکه تخفیف‌ها کاهش یابد. این مسئله احتمالاً سیاست‌گذاران انرژی ایران را به سمت حفظ تخفیف ثابت و تمرکز بیشتر بر رشد حجم صادرات سوق می‌دهد.

به‌رغم همه ریسک‌ها، تحلیلگران انرژی معتقدند چشم‌انداز کوتاه‌مدت صادرات نفت ایران همچنان صعودی است. مسیرهای حمل تثبیت شده، ذخایر شناور افزایش یافته، تخفیف‌ها کاهش پیدا کرده و بازار چین نور ثابتی بر نمودارهای فروش ایران انداخته است. اگر روند فعلی حفظ شود، ایران می‌تواند در نیمه نخست سال ۱۴۰۵ وارد محدوده صادرات ۱.۷ میلیون بشکه در روز شود؛ وضعیتی که پس از فراز و نشیب‌های یک دهه گذشته، نقطه عطفی در بازار انرژی ایران خواهد بود.