سرنوشت میلیاردها تومان پس‌انداز معلمان؛ آینده چه می‌شود؟
صندوقی که قرار بود قُلَک امن معلمان باشد، امروز به هلدینگی پیچیده با سرمایه‌های میلیاردی بدل شده؛ اما فاصله میان وعده «پشتوانه بازنشستگی» و واقعیت «بازدهی ناچیز و تردیدهای مالی» حالا به مهم‌ترین پرسش فرهنگیان تبدیل شده است: آیا سرمایه‌ای که سی سال پس‌انداز کرده‌اند هنوز امنیت دارد، یا در گرداب اقتصاد بی‌ثبات کشور گرفتار شده است؟
گسترش نیوز: صندوق ذخیره فرهنگیان طی ۳۰ سال گذشته به یکی از مهم‌ترین نهادهای مالی وابسته به جامعه معلمان بدل شده است؛ نهادی که قرار بود نقش یک پشتوانه مطمئن برای فرهنگیان در دوران بازنشستگی را ایفا کند، اما به مرور مسیر فعالیتش از یک صندوق پس‌انداز ساده فاصله گرفت و به یک مجموعه اقتصادی بزرگ با ده‌ها شرکت زیرمجموعه و میلیاردها تومان دارایی تبدیل شد. همین گستردگی فعالیت، تأثیرات صندوق را از سطح زندگی فردی معلمان فراتر برده و آن را به یکی از بازیگران مهم در اقتصاد بخش عمومی کشور تبدیل کرده است.
سرمایه معلمان در معرض ریسک‌های اقتصادی
منابع صندوق از دو محل تأمین می‌شود؛ سهم ماهانه فرهنگیان و کمک‌های تکلیفی دولت. این منابع در شرکت‌های تولیدی، خدماتی و مالی سرمایه‌گذاری می‌شود و طبیعی است که سود یا زیان این فعالیت‌ها مستقیماً دارایی معلمان را تحت تأثیر قرار دهد. در سال‌های اخیر، فشار تورمی، تحریم‌های خارجی و نوسانات شدید اقتصادی باعث شده بازدهی بسیاری از سرمایه‌گذاری‌ها کمتر از تورم باشد.
بخش قابل‌توجهی از فرهنگیان معتقدند ارزش آورده آنها در صندوق، متناسب با شرایط اقتصادی افزایش نیافته و در نتیجه، قدرت خرید پس‌اندازشان کاهش پیدا کرده است. همین مسئله زمینه‌ای برای تضعیف اعتماد اعضا ایجاد کرده؛ اعتمادی که پیش از این نیز با انتشار برخی پرونده‌های تخلف مالی ضربه خورده بود.
نقش صندوق در رفاه و منزلت معلمان
با وجود تمام چالش‌ها، نمی‌توان کارکردهای مثبت صندوق را نادیده گرفت. در ساختار اقتصادی‌ای که حقوق معلمان معمولاً پایین‌تر از بسیاری از مشاغل تخصصی است، وجود نهادی که بتواند سرمایه‌های خرد را تجمیع و در طرح‌های بزرگ اقتصادی وارد کند، فرصت مهمی برای ایجاد ثروت جمعی به شمار می‌رود.
سودهای سالانه—حتی اگر کمتر از انتظار باشد—برای بسیاری از بازنشستگان فرهنگی نقش مکمل درآمد را دارد و بخشی از هزینه‌های روزمره آنها را پوشش می‌دهد. از سوی دیگر، مشارکت جمعی در صندوق، نوعی هویت اقتصادی مشترک میان فرهنگیان ایجاد کرده که به ارتقای جایگاه اجتماعی و احساس همبستگی آنان کمک می‌کند.
اما همین اهمیت اجتماعی باعث می‌شود هرگونه ناکارآمدی یا فساد احتمالی، اثر مضاعفی بر ذهنیت فرهنگیان داشته باشد. پرونده‌های مطرح‌شده در سال‌های گذشته نشان داد که نبود شفافیت و نظارت، چگونه می‌تواند سرمایه‌های چند ده ساله فرهنگیان را با خطر مواجه کند و اعتماد عمومی را کاهش دهد.
راه آینده؛ شفافیت، اصلاحات و سرمایه‌گذاری هدفمند
آینده صندوق ذخیره فرهنگیان وابسته به اصلاحات ساختاری و بازنگری جدی در شیوه مدیریت آن است. کارشناسان سه محور اصلاحی را ضروری می‌دانند:
۱. تقویت نظارت و حسابرسی مستقل
بازگشت اعتماد فرهنگیان بدون استقرار نظام نظارت قوی و گزارش‌دهی شفاف ممکن نیست. صندوق باید به‌صورت دوره‌ای صورت‌های مالی خود را منتشر و امکان نظارت عمومی را فراهم کند.
۲. جهت‌دهی سرمایه‌گذاری‌ها به نیازهای واقعی فرهنگیان
سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی مانند مسکن، بیمه تکمیلی، خدمات رفاهی و درمانی می‌تواند اثر مستقیم و ملموسی بر زندگی معلمان داشته باشد و به جای سودهای غیرقابل پیش‌بینی، رفاه واقعی ایجاد کند.
۳. ایفای نقش واقعی دولت در تقویت صندوق
بالا بودن تورم و ناپایداری اقتصاد سبب شده صندوق بدون حمایت دولت نتواند ارزش دارایی اعضا را حفظ کند. پرداخت سهم تکلیفی دولت و ایجاد پشتوانه قانونی برای مصون ماندن دارایی فرهنگیان از بحران‌های کلان اقتصادی، از ضروریات ادامه فعالیت صندوق است.
آینه‌ای از اقتصاد ایران
صندوق ذخیره فرهنگیان در واقع بازتابی از وضعیت کلی اقتصاد ایران است؛ اقتصادی که درگیر تورم، بی‌ثباتی و ضعف مدیریتی می‌باشد. همان‌گونه که اقتصاد کشور نیازمند اصلاحات بنیادی است، صندوق نیز برای تبدیل شدن به پشتوانه‌ای مطمئن برای فرهنگیان، به بازنگری اساسی در مدیریت، شفافیت و شیوه سرمایه‌گذاری نیاز دارد.
