بلک فرایدی در ایران؛ جشنواره تخفیف یا بازی با قیمت‌ ها؟

بلک فرایدی هر سال در بسیاری از کشورهای دنیا آغازگر یک موج بزرگ خرید است؛ روزی که فروشگاه‌ها با اعلام تخفیف‌های گسترده حجم عظیمی از فروش را ثبت می‌کنند و میلیون‌ها نفر شانس خرید کالاهای ارزان‌تر از روزهای عادی را پیدا می‌کنند. اما در ایران، جایی که چند سالی است فروشگاه‌های آنلاین و برخی واحدهای صنفی به تقلید از این رویداد جهانی کمپین «بلک فرایدی» برگزار می‌کنند، تجربه خریداران چهره متفاوتی از این روز را نشان می‌دهد؛ چهره‌ای که بیشتر به افزایش قیمت، تخفیف‌های صوری و بعضاً کلاهبرداری‌های پنهان شباهت دارد تا یک جشنواره واقعی خرید.

در این گزارش، خبرنگار گسترش‌نیوز به بررسی تجربه جهانی بلک فرایدی، مقایسه آن با بازار ایران، تحلیل رفتار فروشگاه‌ها و ارائه نمونه‌ای از تغییرات قیمتی می‌پردازد.

بلک فرایدی تخفیف واقعی یا تاکتیک فروش؟

بلک فرایدی در کشورهای پیشرو اقتصادی مانند آمریکا، کانادا، بریتانیا و آلمان سال‌هاست به عنوان یک «ماراتن خرید» شناخته می‌شود. تجربه خریداران در این کشورها نشان می‌دهد، بسیاری از کالاهای انباری، مدل‌های سال قبل یا محصولات با حاشیه سود بالا با تخفیف واقعی و محسوس عرضه می‌شوند. فروشگاه‌های بزرگ برای افزایش گردش مالی و تخلیه انبار، قیمت‌ها را تا ۳۰ تا ۷۰ درصد کاهش می‌دهند. در بازارهایی مانند آمریکا، نهادهای نظارتی فروشگاه‌ها را مجبور می‌کنند قیمت قبل از تخفیف را به‌طور رسمی ثبت و قابل بررسی کنند.

با این حال حتی در این کشورها نیز بازاریابی تهاجمی باعث می‌شود برخی فروشگاه‌ها: قیمت پایه را قبل از بلک فرایدی بالا ببرند، تخفیف نمایشی ایجاد کنند، تعداد کالاهای تخفیفی را محدود و فروش هیجانی ایجاد کنند. به همین دلیل در این کشورها نیز خریداران باتجربه پیش از خرید قیمت‌های چند هفته قبل را بررسی می‌کنند تا گرفتار تبلیغات اغراق‌ آمیز نشوند.

وضعیت بازار ایران در بلک فرایدی

در سال‌های اخیر فروشگاه‌های آنلاین ایرانی با تبلیغات گسترده تلاش کرده‌اند این رویداد جهانی را در داخل کشور بازآفرینی کنند؛ اما مطابق گزارش‌های دریافتی خبرنگار گسترش‌نیوز، تجربه بسیاری از خریداران چیزی متفاوت از آنچه در کشورهای دیگر تجربه می‌شود، رقم زده است.

بر اساس بررسی‌ها و شواهد میدانی: بسیاری از کالاها در هفته‌های قبل از بلک فرایدی افزایش قیمت داشته‌اند و سپس همان قیمت به‌عنوان «قیمت قبل تخفیف» نمایش داده شده است. کاربران در شبکه‌های اجتماعی گزارش داده‌اند که «کالا دقیقا یک هفته قبل ارزان‌تر بوده، اما در بلک فرایدی با برچسب تخفیف، گران‌تر شده است». فروشگاه‌های آنلاین معتبر نیز تخفیف واقعی را صرفاً روی کالاهای کم‌فروش، مدل‌های قدیمی یا کالاهای محدود اعمال کرده‌اند؛ نه روی اقلام پرطرفدار. برخی فروشگاه‌های کوچک و مغازه‌ها با نصب بنرهای «OFF Black Friday» هیچ تغییر واقعی در قیمت ایجاد نکرده‌اند و تنها به استفاده تبلیغاتی از این عنوان بسنده کرده‌اند.

در برخی موارد نیز گزارش‌هایی از کلاهبرداری‌های پنهان ثبت شده است؛ مانند ارسال کالایی با کیفیت پایین‌تر از تصویر، عدم پذیرش گارانتی، یا نمایش قیمت قبل ساختگی.

رفتار فروشگاه‌های آنلاین؛ قدرت قیمت‌ سازی در چند کلیک

فروشگاه‌های اینترنتی به دلیل سیستم قیمت‌گذاری لحظه‌ای و در اختیار داشتن پایگاه داده گسترده، قدرت بالایی در ایجاد «تغییرات نمایشی» دارند. در گزارش‌های بررسی‌شده، چند الگوی تکراری مشاهده شده است: افزایش قیمت تدریجی در هفته‌های قبل و سپس بازگرداندن آن به نرخ اولیه تحت عنوان تخفیف ۲۰ تا ۳۰ درصدی. استفاده از جدول‌های تخفیف بزرگ مثل «۵۰٪ OFF» در حالی که قیمت واقعی همان قیمت عادی بازار است. تخفیف واقعی اما بسیار محدود، تنها برای چند عدد کالا و اغلب در ساعات خاص شب. حذف قیمت قبلی و تنها نمایش «تخفیف ویژه امروز»، بدون امکان مقایسه. این روش‌ها باعث شده مصرف‌کننده ایرانی عملاً نتواند از بلک فرایدی بهره‌ای مشابه مصرف‌کننده اروپایی یا آمریکایی ببرد.

فروشگاه‌های فیزیکی؛ تخفیف محدود، تبلیغ گسترده

در بازار سنتی نیز بلک فرایدی به‌جای تخفیف گسترده بیشتر به یک ابزار تبلیغاتی تبدیل شده است. فروشندگان عمدتاً: ۵ تا ۱۰ درصد از قیمت کالا کم می‌کنند، برای برخی کالاهای کم‌فروش تخفیف واقعی تعیین می‌کنند، یا فقط بسته‌بندی و هدیه کوچک به‌جای تخفیف ارائه می‌دهند. این تخفیف‌ها در مقایسه با کشورهای دیگر بسیار محدود است و عمدتاً واکنش مشتریان را در پی داشته است.

جدول نمونه تغییر قیمت کالاها در هفته بلک فرایدی

این جدول نشان می‌دهد که در برخی کالاها کاهش قیمت جزئی، در برخی افزایش قیمت و در تعدادی نیز هیچ تخفیفی اعمال نشده است؛ همان روندی که کاربران از بازار ایران گزارش کرده‌اند.

بلک فرایدی ایرانی همچنان با واقعیت جهانی فاصله دارد

نگاهی به تجربه خریداران در ایران و مقایسه آن با استانداردهای جهانی نشان می‌دهد بلک فرایدی در کشور هنوز به شکل یک جشنواره واقعی تخفیف اجرا نمی‌شود و بیشتر یک کمپین تبلیغاتی مبتنی بر قیمت‌سازی است.

در حالی که در بسیاری از کشورهای دنیا نظارت شدید بر «قیمت قبل تخفیف» باعث واقعی بودن تخفیف‌ها می‌شود، در ایران نبود شفافیت و ثبت سابقه قیمت باعث شده فروشندگان بتوانند به‌راحتی قیمت‌ها را دستکاری و تخفیف ساختگی نمایش دهند. اگرچه برخی فروشگاه‌های معتبر تخفیف‌های واقعی ارائه می‌کنند، اما حجم این تخفیف‌ها آن‌قدر محدود است که نمی‌توان آن را تجربه‌ای مشابه بلک فرایدی جهانی دانست.

مصرف‌کننده ایرانی برای بهره‌مندی واقعی از تخفیف‌ها باید قیمت‌ها را از قبل رصد و مقایسه کند و انتظار تخفیف‌های خارق‌العاده نداشته باشد. بازار ایران تا زمانی که قوانین شفافیت قیمت و نظارت بر تبلیغات تخفیفی تقویت نشود، همچنان شاهد بلک‌فرایدی‌هایی خواهد بود که بیشتر شبیه بلک‌فریب‌دی هستند تا یک جشنواره واقعی خرید.