گیاهان دارویی پرکاربرد در طب سنتی و خواص آنها
گیاهان و گیاهان دارویی از دیرباز برای اهداف درمانی استفاده می‌شده‌اند. در برخی موارد، تحقیقات علمی نیز فواید ادعا شده آنها را برای سلامتی تأیید کرده است.
بسیاری از گیاهان و چای‌های گیاهی فواید ظریفی دارند که می‌توانند سلامت شما را بهبود ببخشند. با این حال، همیشه باید به شواهد علمی در مورد اثربخشی هر گیاه و همچنین احتمال تداخل دارویی یا عوارض جانبی توجه کنید.
از مصرف گیاهان دارویی برای نوزادان و کودکان و همچنین زنان باردار و شیرده خودداری کنید. اگر باردار یا شیرده هستید و می‌خواهید از مکمل‌های گیاهی استفاده کنید، حتماً ابتدا با پزشک مشورت کنید.
تصمیم‌گیری در مورد استفاده از گیاهان در کنار روش‌های درمانی سنتی پزشکی، چیزی است که باید همراه با پزشکتان بررسی کنید.
خواص و کاربرد گیاهان دارویی
آشواگاندا (جینسینگ هندی)
یکی از قوی‌ترین گیاهان ضداسترس و آداپتوژن است که کورتیزول (هورمون استرس) را به‌طور قابل‌توجهی پایین می‌آورد، اضطراب و خستگی را کم می‌کند، تستوسترون و میل جنسی مردان را افزایش می‌دهد.
نحوه مصرف: پودر در اسموتی یا چای (نصف تا یک قاشق چای‌خوری)، کپسول
طبع:گرم و تر در درجه دوم
هشدار: در بارداری کاملاً ممنوع (ممکن است باعث سقط شود)، با داروهای خواب‌آور و ضدتشنج تداخل دارد.
۲. بابونه
آرام‌بخش معروف، کمک به خواب، کاهش اضطراب، التیام زخم، ضدالتهاب و برای مشکلات معده و آرتروز زانو مفید است.
نحوه مصرف: دمنوش (یک قاشق چای‌خوری گل خشک در آب جوش، ۵ دقیقه دم کنید)
طبع:گرم و خشک در درجه دوم
هشدار: افراد حساس به گل راعی کاسنی ممکن است شوک آلرژیک بگیرند؛ با رقیق‌کننده‌های خون و سیکلوسپورین تداخل دارد.
۳. اکیناسه (سرخارگل)
کوتاه کردن دوره سرماخوردگی و تقویت ایمنی، التیام زخم.
نحوه مصرف: دمنوش، کپسول، تنتور
طبع:گرم و خشک در درجه دوم تا سوم
هشدار: بیشتر از ۸ هفته مصرف نشود (به کبد و سیستم ایمنی آسیب می‌زند)، همان حساسیت خانواده کاسنی.
۴. سیر
کاهش فشار و کلسترول، پیشگیری از سکته و سرطان روده بزرگ، ضدمیکروب قوی.
نحوه مصرف: خام یا پخته، کپسول
طبع:گرم و خشک در درجه چهارم (بسیار گرم و خشک)
هشدار: رقیق‌کننده خون است؛ قبل از عمل جراحی و همراه وارفارین، آسپیرین و... ممنوع.
۵. زنجبیل
بهترین داروی طبیعی برای هر نوع تهوع (بارداری، شیمی‌درمانی، ماشین‌گرفتگی)، کاهش درد آرتروز و التهاب.
نحوه مصرف: تازه، دمنوش، کپسول
طبع:گرم و خشک در درجه سوم تا چهارم
در بارداری ایمن است ولی با پزشک مشورت کنید.
۶. جینکو بیلوبا
آنتی‌اکسیدان بسیار قوی، ممکن است کمی علائم زوال عقل را بهبود دهد.
نحوه مصرف: فقط عصاره برگ (دانه سمی است!)
طبع:گرم و خشک در درجه دوم
هشدار: رقیق‌کننده خون، تداخل شدید با آسپیرین، وارفارین و داروهای ضدتشنج.
۷. جینسینگ (آسیایی یا آمریکایی)
افزایش انرژی و تمرکز، تقویت ایمنی، کاهش قند خون، کمک به نارسایی قلبی.
نحوه مصرف: ریشه تازه، دمنوش، کپسول
طبع:گرم و تر در درجه دوم (جینسینگ قرمز گرم‌تر از سفید است)
هشدار: ممکن است فشار خون را بالا یا پایین بیاورد، با داروهای دیابت قند را بیش از حد پایین می‌آورد.
۸. اسطوخودوس (لاوندر)
کاهش اضطراب و بی‌خوابی، تسکین سردرد و درد مفاصل، آرامش بیماران دمانس.
نحوه مصرف: دمنوش، ماساژ با روغن رقیق‌شده، آروماتراپی
طبع:گرم و خشک در درجه دوم
هشدار: روغن خالص را نخورید (سمی است)، ممکن است در بعضی‌ها حساسیت پوستی بدهد.
۹. علف چای / گل راعی (St. John’s Wort)
درمان افسردگی خفیف تا متوسط (به مدت ۱۲ هفته مؤثر)، کاهش علائم یائسگی.
نحوه مصرف:از این گیاه به شکل های دمنوش یا چای، روغن علف چای، قرص، کپسول، قطره و پماد استفاده می شود. قسمت مورد استفاده این گیاه سرشاخه گلدار تازه یا خشک شده گیاه می باشد.
طبع:گرم و خشک در درجه دوم تا سوم
هشدار بسیار جدی: تداخل خطرناک با قرص ضدبارداری، ضدافسردگی‌ها، رقیق‌کننده‌های خون و داروهای سرطان → ممکن است باعث سندرم سروتونین مرگبار شود.
۱۰. زردچوبه
قوی‌ترین ضدالتهاب طبیعی شناخته‌شده (به خاطر کرکومین)، کاهش درد آرتروز، کمک به پوست، کبد، افسردگی و بیماری‌های گوارشی.
نحوه مصرف: ادویه روزانه + فلفل سیاه، کپسول ۵۰۰–۲۰۰۰ میلی‌گرم
طبع:گرم و خشک در درجه سوم
هشدار: رقیق‌کننده خون، دوز بالا ناراحتی معده می‌آورد، با داروهای شیمی‌درمانی و ضد انعقاد تداخل دارد.
نکته مهم در مصرف بر اساس مزاج
سردمزاج‌ها و بلغمی‌ها: تقریباً همه این گیاهان برایشان مفید و انرژی‌زاست (به‌جز در دوز خیلی بالا).
گرم‌مزاج‌ها و صفراوی‌ها: باید با احتیاط و معمولاً همراه مصلح (مثل عسل، گلاب، کتیرا، ماست) مصرف کنند؛ مخصوصاً سیر، زنجبیل و زردچوبه که درجه گرمی و خشکی بالایی دارند.
چرا باید از گیاهان دارویی استفاده کنیم؟
۱. اثربخشی واقعی و تأییدشده
داروهای شیمیایی که امروزه استفاده میکنیم گیاهان دارویی درآنها استفاده شده یا از گیاهان دارویی الگوبرداری شده اند،مانند:
-مورفین، کدئین → از تریاک (خشخاش)
-آسپیرین (اسید سالیسیلیک) → از پوست بید سفید و اسپیره (Spiraea)
-دیگوکسین → از گل انگشتانه (Digitalis)
-کینین و آرتمیسینین → از پوست درخت کینا و آرتمیزیا (درمان مالاریا)
-پاکلیتاکسل (تاکسول) → از سرخ‌دار (درمان سرطان)
-متفورمین (اولین خط درمان دیابت نوع ۲) → از گالاتگا (Galega officinalis) مشتق شده
یعنی گیاهان دارویی «فقط طب سنتی» نیستند؛ پایهٔ خیلی از داروهای مدرن‌اند.
۲. اثر چندجانبه و ملایم‌تر
یک گیاه معمولاً صدها ترکیب فعال دارد که با هم،سینرژی (هم‌افزایی) ایجاد می‌کنند:
اثر اصلی + کاهش عوارض جانبی + اثر ضدالتهابی یا آنتی‌اکسیدانی همراه مثلاً زردچوبه (کرکومین) هم ضدالتهاب است، هم ضدسرطان، هم محافظ کبد، هم ضدافسردگی خفیف دارد.
در مقابل، یک داروی شیمیایی معمولاً فقط یک مکانیسم دارد و عوارضش گاهی شدیدتر است.
۳. عوارض جانبی کمتر
در تحقیقات و مطالعات بزرگ (مثلاً در آلمان که بزرگ‌ترین بازار گیاهان دارویی اروپا را دارد) نشان می‌دهد عوارض جدی داروهای گیاهی استاندارد شده بسیار نادر است (کمتر از ۱ در ۱۰٬۰۰۰ تا ۱ در ۱٬۰۰۰٬۰۰۰).
۴. مناسب بیماری‌های مزمن و سبک زندگی
بیماری‌هایی که داروهای شیمیایی، عوارض زیاد دارند یا باید مادام‌العمر مصرف شوند ممکن است با استفاده درست از گیاهان دارویی ممکن است بهبود پیدا کنند یا حداقل عوارض کمتری داشته باشند.
۵. دسترسی آسان و قیمت مناسب
در ایران و خیلی کشورهای دیگر، گیاهانی مثل آویشن، بابونه، گل‌گاو‌زبان، خارمریم، شیرین‌بیان و… به‌راحتی و ارزان در دسترس‌اند و اغلب بدون نسخه (OTC) فروخته می‌شوند.
۶. فرهنگ و اعتماد تاریخی
ایران، چین، هند و کشورهای حوزه مدیترانه هزاران سال تجربهٔ موفق با گیاهان دارند. این تجربه نسل به نسل منتقل شده و حالا علم مدرن هم خیلی از آنها را تأیید کرده.
در نهایت،گیاهان دارویی می‌توانند مکمل مفیدی برای سلامتی باشند، اما صرفا چون طبیعی هستند دلیل بربی خطری آنها نیست. بسیاری از فواید بزرگ هنوز شواهد علمی قوی ندارند. بهترین راه استفاده از گیاهان دارویی، مصرف آگاهانه + مشورت با پزشک یا داروساز متخصص فیتوتراپی است.
