سقوط هزینه آموزشی ایران در مقایسه با ترکیه

ابراهیم سحرخیز، معاون پیشین وزارت آموزش و پرورش، با انتقاد از تحلیل‌های سطحی درباره نتایج کنکور، اظهار داشت که ناکامی ۸۰ درصد دانش‌آموزان مدارس دولتی در کسب رتبه‌های برتر دانشگاه‌های معتبر، ناشی از سیاست‌های نادرست و فقر اقتصادی است، نه صرفاً روش برگزاری کنکور یا تأثیر سوابق تحصیلی. وی تأکید کرد که سیاست‌های اجتماعی دولت‌ها در حوزه‌هایی مانند آموزش و سلامت باید نابرابری‌ها را کاهش دهد، اما در ایران این هدف محقق نشده است.

آموزش، کالایی لوکس برای فقرا

سحرخیز با اشاره به کاهش بودجه آموزش پس از برنامه سوم توسعه، گفت که دولت با هدفمند کردن یارانه‌های آموزشی، عملاً طبقات پایین را از دسترسی به آموزش باکیفیت محروم کرده است. این سیاست، برخلاف رویه کشورهای لیبرال، آموزش را به کالایی لوکس تبدیل کرده که برای خانواده‌های فقیر در دسترس نیست. در شرایط تورمی ایران، خانوارهای کم‌درآمد که در تأمین نیازهای اولیه مانند خوراک و مسکن درمانده‌اند، توان پرداخت هزینه‌های کنکور، کلاس‌های فوق‌برنامه یا کتاب‌های کمک‌آموزشی را ندارند.

کاهش بودجه آموزش؛ ایران در برابر ترکیه

بر اساس داده‌های یونسکو و بانک جهانی، هزینه دولت ایران برای هر دانش‌آموز از ۶۰۰ دلار در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹، پس از خروج آمریکا از برجام به کمتر از نصف کاهش یافته است. این در حالی است که ترکیه برای هر دانش‌آموز شش برابر ایران هزینه می‌کند. همچنین، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که سهم هزینه‌های آموزشی از کل هزینه‌های خانوار از ۴.۷۲ درصد در سال ۱۳۹۷ به کمتر از یک درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده، زیرا درآمد خانواده‌ها صرف نیازهای ضروری مانند خوراک و اجاره شده است.

نابرابری در دسترسی به آموزش باکیفیت

سحرخیز افزود که همبستگی مثبتی بین میزان پولی که خانواده‌ها برای آموزش خرج می‌کنند و کیفیت آموزشی دریافتی وجود دارد. دهک‌های بالای درآمدی می‌توانند تا ۹۰ درصد از منابع خود را صرف آموزش، تفریح یا سفر کنند، اما خانواده‌های فقیر حتی یک ریال برای کلاس‌های کنکور یا آزمون‌های آزمایشی ندارند. این نابرابری، شانس دانش‌آموزان مدارس دولتی برای ورود به دانشگاه‌های برتر را به صفر رسانده است.

راهکار یا سرپوش؟

وی هشدار داد که سرزنش عواملی مانند دو نوبته شدن کنکور، سختی امتحانات نهایی یا تراکم کلاس‌ها، خطای تحلیلی است. سحرخیز خطاب به رئیس‌جمهور تأکید کرد که بدون توجه به ریشه اصلی مشکل، یعنی فقر اقتصادی خانوارها، جلسات با مدیران آموزش و پرورش نتیجه‌ای در پی نخواهد داشت. فقر آموزشی ریشه در فقر اقتصادی دارد و تا این مشکل حل نشود، عدالت آموزشی محقق نخواهد شد.