همکاری‌های ایران در حوزه حمل‌ونقل با کشورهای همسایه از اهمیت راهبردی و اقتصادی بسیار بالایی برخوردار است، چراکه موقعیت جغرافیایی ممتاز ایران، آن را به پلی طبیعی میان شرق و غرب، و شمال و جنوب جهان تبدیل کرده است. این جایگاه ژئوپلیتیکی می‌تواند ایران را به یکی از قطب‌های اصلی ترانزیت منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل کند، مشروط بر آن‌که زیرساخت‌ها توسعه یافته و همکاری‌های منطقه‌ای تقویت شوند.

افزایش ترانزیت ریلی برای ایران نه‌تنها یک اولویت اقتصادی، بلکه یک راهبرد ژئوپلیتیکی محسوب می‌شود. ایران به واسطه موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فردش، می‌تواند به یکی از مهم‌ترین حلقه‌های ارتباطی شرق و غرب، و شمال و جنوب جهان تبدیل شود. اما این موقعیت استراتژیک زمانی بالفعل خواهد شد که زیرساخت‌های ریلی به شکلی هدفمند توسعه یافته و با کشورهای همسایه هم‌افزایی صورت گیرد. در جهان امروز، مزیت ترانزیت صرفاً به داشتن مسیر عبور محدود نمی‌شود، بلکه به چابکی، امنیت، هزینه کمتر و سرعت حمل‌ونقل بستگی دارد که شبکه ریلی در مقایسه با سایر روش‌های حمل‌ونقل، از این منظر برتری قابل توجهی دارد.

تبعات اقتصادی انفجار در بندر شهید رجایی هنوز هم احساس می‌شود. این بندر که بزرگ‌ترین گذرگاه تجاری کالاهای وارداتی و صادراتی کشور است، پس از وقوع این حادثه آسیب‌های جدی دیده و به سختی قادر به انجام عملیات تخلیه و ترخیص کالا است. یکی از مهم‌ترین مشکلات موجود، طولانی‌شدن غیرمعمول زمان ترخیص کالاهاست که منتقدان آن را نتیجه مستقیم خسارات وارد‌شده به زیرساخت‌های بندر می‌دانند.

در روز ۱۳ مه ۲۰۲۴، ایران و هند گام مهمی در مسیر تقویت روابط راهبردی خود برداشتند و با امضای قراردادی ۱۰ ساله برای بهره‌برداری از پایانه شهید بهشتی در بندر چابهار، فصل تازه‌ای از همکاری‌های اقتصادی و تجاری را گشودند. این توافق نه تنها جایگاه چابهار را در معادلات منطقه‌ای برجسته‌تر می‌کند، بلکه به‌عنوان پیوندی استراتژیک میان تهران و دهلی نو، ظرفیت‌های ترانزیتی و تجاری دو کشور را در مسیرهای نوین گسترش می‌دهد.

حمل‌ونقل دریایی برای کشوری همچون ایران که دارای موقعیتی ژئواستراتژیک منحصربه‌فرد در منطقه خاورمیانه و دسترسی به آب‌های آزاد از طریق خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر است، یک نیاز اساسی و یک فرصت راهبردی به شمار می‌آید. این شیوه از جابه‌جایی کالا و انرژی نه‌تنها ستون فقرات تجارت بین‌المللی را تشکیل می‌دهد، بلکه برای کشوری مانند ایران که درگیر چالش‌های اقتصادی، تحریم‌ها و محدودیت‌های حمل‌ونقل زمینی و هوایی است، اهمیتی مضاعف پیدا می‌کند.

بندر شهید رجایی، به‌عنوان مهم‌ترین گلوگاه واردات کالاهای اساسی به ایران، نقش پررنگی در تأمین نیازهای حیاتی کشور ایفا می‌کند.

ایجاد مناطق آزاد مشترک برای ایران، از منظر اقتصادی و مالی، ظرفیت‌های گسترده‌ای به همراه دارد. نخستین و مهم‌ترین اثر، تسهیل جریان سرمایه‌گذاری خارجی است. زمانی که ایران با کشورهای همسایه یا شرکای تجاری خود منطقه آزاد مشترک ایجاد می‌کند، بستر مناسبی برای جذب سرمایه‌های جدید، ورود فناوری‌های مدرن و ارتقای زیرساخت‌های صنعتی فراهم می‌شود. این امر می‌تواند رشد اقتصادی مناطق مرزی یا کمتر توسعه‌یافته را شتاب دهد و از تمرکز صرف بر کلانشهرها بکاهد.

وزیر راه و شهرسازی کشورمان در دیدار با وزیر حمل و نقل ترکمنستان، کاهش عوارض جاده‌ ای، تسهیل در تردد، نقشه راه همکاری‌های دو کشور در حوزه جاده، ریل و ایجاد بسترهای حمل و نقل ترکیبی را بررسی کردند.

ترانزیت کالا از طریق بنادر شمالی ایران (دریای خزر) به‌عنوان یکی از مسیرهای کلیدی حمل‌ونقل بین‌المللی، اهمیت زیادی در تجارت منطقه‌ای و جهانی دارد. این بنادر به‌عنوان دروازه‌ای برای تبادلات تجاری میان ایران، کشورهای حوزه CIS (ازجمله روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان) و همچنین اروپا عمل می‌کنند.

مسیرهای ترانزیتی نقش حیاتی در تسهیل مبادلات تجاری و رونق اقتصادی کشورها دارند. این مسیرها که معمولاً شامل جاده‌ها، راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌ها هستند، نه تنها به کشورها این امکان را می‌دهند که کالاها و خدمات را به سرعت و با هزینه کمتر جابجا کنند، بلکه به‌طور غیرمستقیم باعث ارتقای روابط اقتصادی، افزایش اشتغال و تقویت زیرساخت‌ها می‌شوند.

ترانزیت بین ایران و افغانستان یکی از مهم‌ترین محورهای همکاری اقتصادی میان دو کشور است که علاوه بر تأمین منافع اقتصادی، تأثیر چشمگیری بر توسعه منطقه‌ای و تقویت روابط دیپلماتیک دارد. موقعیت ژئوپلیتیکی ایران و افغانستان و نیازهای اقتصادی متقابل، باعث شده این کریدور ترانزیتی اهمیت ویژه‌ای پیدا کند

همکاری‌های تجاری میان ایران و افغانستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌تواند به تقویت اقتصاد هر دو کشور و ایجاد فرصت‌های جدید برای رشد و توسعه کمک کند. این روابط تجاری نه تنها بر مبنای منافع اقتصادی مشترک قرار دارد بلکه به دلیل موقعیت جغرافیایی و فرهنگی مشابه، روابط تاریخی و نیازهای متقابل، دارای ابعاد گسترده‌ای است.

هند به عنوان یکی از قدرت‌های نوظهور اقتصادی در جهان، همواره یک شریک مهم برای ایران بوده است. این کشور با جمعیت بیش از ۱.۴ میلیارد نفر، نیاز گسترده‌ای به منابع انرژی دارد و ایران به عنوان دارنده‌ی یکی از بزرگ‌ترین ذخایر نفت و گاز جهان، می‌تواند یک تأمین‌کننده قابل اعتماد برای دهلی‌نو باشد. از سوی دیگر، هند با سرمایه‌گذاری در پروژه‌هایی همچون توسعه بندر چابهار و کریدور بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC)، به دنبال تقویت روابط اقتصادی خود با ایران و ایجاد مسیرهای تجاری جایگزین برای تجارت با روسیه، آسیای مرکزی و اروپا است. در این گزارش، اهمیت چابهار، ظرفیت‌های اقتصادی آن، تأثیرات ژئوپلیتیکی، پروژه‌های توسعه‌ای و چالش‌های پیش روی این بندر بررسی خواهد شد.

توسعه بندر فاو و ارتباط آن با ترکیه و اروپا تاثیر قابل‌توجهی بر بخش ترانزیتی ایران خواهد گذاشت. رضا رستمی، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل، ترانزیت و لجستیک اتاق بازرگانی ایران، در این خصوص اظهار داشت که به‌زودی اثرات منفی این پروژه بر حوزه ترانزیت ایران قابل مشاهده خواهد بود.

وزیر راه و شهرسازی از افزایش ترانزیت کالا خبر داده است.

عابدینی گفت: باز شدن جبهه جدید در دریای سرخ، امکان ترانزیت کالا، سوخت و سایر اقدامات تجاری را مختل خواهد کرد و به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد.

مصطفی یف معاون نخست وزیر جمهوری آذربایجان در تماسی تلفنی با بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی کشورمان، به افزایش ۴۷ درصدی حمل و نقل ریلی با جابه‌جایی بیش از ۷۰۰ هزار تن کالا بین دو کشور برای اولین بار سخن گفت.