هفتمین کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و کنیا در نایروبی با حضور مقامات بلندپایه دو کشور برگزار شد. هدف‌گذاری دو کشور برای رسیدن به تجارت یک میلیارد دلاری و تقویت همکاری‌های کشاورزی، تجاری و فرهنگی، نویدبخش فصل جدیدی در روابط تهران و نایروبی است. آیا این اجلاس می‌تواند دروازه‌ای برای گسترش نفوذ ایران در شرق آفریقا باشد؟

تجارت ایران و آمریکا در نیمه نخست ۲۰۲۵ به شدت سقوط کرد و به تنها ۱۷.۸ میلیون دلار رسید، کاهشی ۵۷ درصدی نسبت به سال گذشته! با روی کار آمدن دولت تندرو دونالد ترامپ و تشدید سیاست‌های ضدایرانی، آیا این افت تجارت نشانه‌ای از انزوای اقتصادی ایران است یا استراتژی جدید تهران برای تمرکز بر بازارهای منطقه‌ای؟

ایران و پاکستان با امضای توافقنامه تجارت آزاد، فصل جدیدی در روابط اقتصادی خود گشودند. این توافق نه‌تنها نوید افزایش تجارت دوجانبه به ۱۰ میلیارد دلار را می‌دهد، بلکه با تکیه بر اشتراکات فرهنگی و جغرافیایی، راهکاری هوشمندانه برای دور زدن تحریم‌ها و تقویت جایگاه منطقه‌ای ایران ارائه می‌کند. آیا این توافق، الگویی برای همکاری‌های آینده خواهد شد؟

گمرک دوغارون، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شریان‌های اقتصادی شرق ایران، این روزها نه‌تنها در عرصه تجارت با افغانستان نقش بی‌بدیلی ایفا می‌کند، بلکه با توسعه زیرساخت‌های امنیتی و بهره‌گیری از فناوری بومی، گام‌های مهمی در ارتقای کارایی و ایمنی فعالیت‌های مرزی برداشته است. نصب هفت دستگاه آشکارساز جدید تا پایان سال جاری، در کنار بهره‌برداری از ۳۲ دستگاه فعال ساخته‌شده توسط مهندسان داخلی، نشان از رویکرد جدی گمرک ایران در تقویت نظارت و مقابله با قاچاق دارد. این مرز پرتردد که روزانه پذیرای هزاران مسافر و صدها هزار تن کالا است، نه‌تنها مسیر اصلی صادرات و ترانزیت به افغانستان به شمار می‌رود، بلکه نقطه اتصال راهبردی تجارت منطقه‌ای میان ایران، افغانستان، پاکستان و هند محسوب می‌شود.

در حالی که آنکارا و قاهره با مواضع تند علیه جنایات غزه بر قطع روابط اقتصادی با رژیم صهیونیستی تأکید می‌کنند، آمار رسمی سامانه‌های ردیابی کشتی‌ها روایت دیگری را بازگو می‌کند؛ روایتی از صدها سفر دریایی و مبادله میلیاردی کالا، از خودرو و فولاد گرفته تا فناوری‌های پیشرفته و تجهیزات نظامی. داده‌ها نشان می‌دهد ترکیه و مصر، دو بازیگر کلیدی جهان اسلام، نه‌تنها روابط تجاری خود با بنادر اشغالی را متوقف نکرده‌اند، بلکه در سال ۱۴۰۴ حجم مبادلاتشان به رکوردهای بی‌سابقه رسیده است؛ همکاری‌هایی که به گفته تحلیلگران، ستون اصلی پشتیبانی لجستیکی و اقتصادی رژیم صهیونیستی در میانه جنگ غزه را تشکیل می‌دهد.

با امضای ۱۲ تفاهم‌نامه همکاری میان ایران و پاکستان، افق‌های جدیدی برای افزایش تجارت دوجانبه تا ۲۰ میلیارد دلار گشوده شده است. این همکاری‌ها، با تمرکز بر توسعه زیرساخت‌های ریلی و مرزی، می‌تواند تحولی عظیم در روابط اقتصادی دو همسایه ایجاد کند.

سازمان توسعه تجارت ایران با رد شایعات درباره مجوز واردات حیوانات خانگی، تأکید کرد که موافقتنامه‌های تجاری کشور صرفاً برای تسهیل تجارت کالاهای اساسی و بی‌اثر کردن تحریم‌ها طراحی شده‌اند. این اطلاعیه، نقش کلیدی این توافقات در رشد ۲۲ درصدی صادرات ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا را برجسته می‌کند.

روز گذشته، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در سفری رسمی به اسلام‌آباد با هدف تقویت روابط دوجانبه و امضای ۱۱ تفاهم‌نامه همکاری با مقامات پاکستانی دیدار کرد. این سفر که در پاسخ به دعوت شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، انجام شد، نقطه عطفی در گسترش همکاری‌های اقتصادی، تجاری و فرهنگی بین دو کشور همسایه است. در گفت‌وگو با رضا امیری مقدم، سفیر ایران در پاکستان، ابعاد این سفر و چشم‌انداز روابط دو کشور بررسی شده است.

حجم تجارت ایران و افغانستان به آستانه ۳ میلیارد دلار رسید و حالا مرز شمتیغ در خواف به عنوان «پل طلایی اقتصاد دو کشور» در آستانه جهشی تاریخی قرار گرفته است؛ منطقه ویژه اقتصادی شمتیغ نه‌تنها مسیر ترانزیت کالا، بلکه سکوی پرتابی برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک و توسعه شرق ایران خواهد بود.

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، امروز شنبه ۱۱ مرداد ۱۴۰۴ در اولین سفر رسمی دوجانبه پس از جنگ ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی، به دعوت همتای پاکستانی خود به اسلام‌آباد سفر می‌کند. این سفر با هدف تقویت روابط سیاسی و اقتصادی و ارسال پیام‌های مهم منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای انجام می‌شود. رئیس‌جمهور با اشاره به وضعیت مطلوب تجارت ایران و پاکستان، از برنامه‌ریزی برای افزایش مبادلات تجاری به ۱۰ میلیارد دلار در سال خبر داد.

رایزن بازرگانی ایران در ترکیه اعلام کرد در ۳ ماهه ۱۴۰۴ مبادلات تجاری ایران و ترکیه به بیش از ۲.۲ میلیارد دلار رسیده است.

تجارت ایران و ترکیه در بهار ۱۴۰۴ شتاب گرفت و حجم مبادلات دو کشور با عبور از ۲.۲ میلیارد دلار، ترکیه را به سومین شریک تجاری ایران رساند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که گاز طبیعی و آلومینیوم مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به همسایه غربی هستند و در مقابل، طلای خام و مواد غذایی بیشترین سهم واردات را به خود اختصاص داده‌اند. جالب آن‌که متوسط ارزش هر تن کالای صادراتی ایران به ترکیه تقریباً دو برابر میانگین کشوری است؛ موضوعی که علاوه بر سودآوری بیشتر، ظرفیت‌های این بازار مهم را برای توسعه صادرات غیرنفتی ایران نمایان می‌کند.

موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا که از ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ اجرایی شد، با حذف تعرفه ۸۷ درصد کالاها، دریچه‌ای به سوی بازار ۳۱۱ میلیارد دلاری این اتحادیه گشوده است. ایران با پتانسیل صادراتی حداقل ۱۲ میلیارد دلار، آماده فتح این بازار است، اما موفقیت در این مسیر به زیرساخت‌های حمل‌ونقل، تولید باکیفیت و نقش‌آفرینی بخش خصوصی وابسته است.

در حالی که روابط تجاری ایران با جهان در بهار امسال به بیش از ۲۴ میلیارد دلار رسید، تجارت با آمریکا همچنان در حاشیه‌ای کمرنگ باقی مانده است. با سهمی ناچیز از کل تجارت خارجی ایران، مبادلات دوجانبه با ایالات متحده تصویری از محدودیت‌ها و عدم توازن را به نمایش می‌گذارد. اما چه کالاهایی در این مسیر محدود جابه‌جا می‌شوند و چرا تراز تجاری ایران همچنان منفی است؟

در حالی که روابط تجاری ایران و آذربایجان با قدرت ادامه دارد، مذاکرات اخیر روسای جمهور دو کشور راه را برای حضور شرکت‌های ایرانی در بازسازی مناطق آسیب‌دیده آذربایجان هموار کرده است. با تردد روزانه صدها کامیون و افزایش پروازها، این دو همسایه در مسیر تقویت پیوندهای اقتصادی گام برمی‌دارند.

لایحه تجارت گرچه سعی دارد بخشی از خلأهای حقوقی بازار ایران را پر کند، اما بدون جراحی اساسی در قانون مدنی، همچنان دست فعالان اقتصادی را کوتاه خواهد گذاشت.

در ششمین نشست کمیته مشترک تجاری خراسان رضوی و ولایت هرات، استاندار خراسان رضوی و والی هرات از نقشه راه جدیدی برای تقویت روابط اقتصادی دوجانبه رونمایی کردند. این همکاری‌ها نه‌تنها به دنبال ایجاد کنسرسیوم‌های سرمایه‌گذاری مشترک است، بلکه می‌تواند منطقه را به هاب اقتصادی شرق و غرب تبدیل کند.

در گامی بزرگ برای تقویت روابط اقتصادی و گردشگری، ایران و ارمنستان با افزایش چشمگیر تجارت دوجانبه به مرز یک میلیارد دلار نزدیک شده‌اند. این همکاری رو به رشد نه‌تنها اقتصاد دو کشور را پویاتر کرده، بلکه تبادلات فرهنگی و گردشگری را نیز به سطح جدیدی رسانده است.

استاندار خراسان رضوی در دیدار با سرپرست کنسولگری افغانستان در مشهد، با تأکید بر پیوندهای عمیق فرهنگی میان دو ملت، از طرح‌های نوآورانه‌ای مانند ایجاد منطقه آزاد مشترک دوغارون و توسعه همکاری‌های معدنی در خواف برای تقویت اقتصاد مرزی دو کشور رونمایی کرد.

ایران با جهشی چشمگیر در صادرات به آفریقا، حیاط خلوت سنتی آمریکا را هدف گرفت؛ تازه‌ترین آمارها نشان می‌دهد صادرات ایران به قاره سیاه در سه‌ماهه نخست ۱۴۰۴ بیش از ۸۵ درصد رشد کرده و حضور تجاری ایران حالا به ۳۲ کشور آفریقایی گسترش یافته است؛ مسیری که رقیبانی مثل چین سال‌ها پیش آغاز کردند.