رسانه ملی در روزهای اخیر در صدر موضوعات خبر ساز ایران بوده و توجه عمومی به فعالیتهای این سازمان تحت تاثیر موضوعات مطرح شده افزایش یافته است. داستان دریافت و قبول وام، کمک نقدی و هدیه مالی موسسه مالی و اعتباری متخلّف ثامن الحجج از سوی دو برنامه ساز تلویزیون واکنشهای بسیاری در بر داشت.
گسترش نیوز: پس از اتفاقات اخیر پرسشهای بسیاری اذهان افکار عمومی ایران را به خود مشغول کرده است. سازمانی که هفت دهم درصد از بودجه عمومی کشور را به خود اختصاص داده و به صورت مداوم از کمبود آن و ناتوانی در جبران هزینههای امور جاری خود میگوید، واقعاْ چقدر درآمد دارد؟ آیا تنها مجرای درآمدزایی صدا و سیما دولت است؟ چرا رسانه ملی که از حمایت کلان دولتی و ملی برخوردار است دچار شکست مخاطب و شکاف در اقبال عمومی شده تا جایی که انتقاد رئیسجمهوری را هم در پی داشته است؟
انتقادات از این سازمان به حدی رسیده که از نقطه نظر سیاسی حتی اصولگرایان هم از این تریبون و برنامههای آن گله دارند و معتقدند نظر آنها تامین نمیشود.
درآمدزایی از زاویهای دیگر؛ شرکتها، موسسات و کانونها
با نگاهی به گزارشها و صورتهای مالی منتشر شده میتوان دریافت که سازمان صدا و سیما منابع درآمدی بسیاری دارد. از جمله منابع درآمد سازمان، «صندوق بازنشستگی صدا و سیما» شامل ۴ شرکت: خدمات مسافرتی و جهانگری سیما پرواز جامجم، کانون آگهی و تبلیغات جامجم صبا، شرکت سرمایهگذاری ساختمانی عمران پارس جامجم، جامجم بازرگان پیشرو و شتاب گستر جامجم است.
همچنین میتوان به شرکتهای تابعه دیگری زیر نظر این سازمان همچون: موسسه فرهنگی مطبوعاتی جامجم، سیما چوب، سروش رسانه، سروش دیتا، تکتا، ساراتل و ایمن تجارت جامجم اشاره کرد که همگی در افزایش درآمدهای این سازمان نقش ایفا میکنند.
جذب تبلیغ و آگهیهای تجاری نقش عمدهای در درآمدزایی صدا و سیما دارند. ارقامی نجومی که پرداخت آن از عهده گروههای تجاری کوچک و شرکتهای با سرمایه محدود بر نمیآید. اداره کل بازرگانی سازمان صدا و سیما در پاسخ به سوال خبرنگار ما مبنی بر تعرفهها و رقم آگهی میگوید: « این رقم در ماههای مختلف تفاوت میکند و میزان آن به نسبت برنامه یا زمان پخش بستگی دارد. ما البته برای پخش آگهی در سال ۹۷ طرحی در جهت حمایت از اشتغال کارگر ایرانی داریم که تعرفه آن رایگان است.» این در حالی است که تعرفه پخش آگهی از تلویزیون به طور متوسط ثانیهای ۱۸ تا ۲۱ میلیون تومان آب میخورد. در هنگام پخش برنامههای پر طرفدار یا فوتبال حتی ممکن است به ثانیهای ۶۰۰ میلیون تومان یا بیشتر نیز برسد. در نبود گزارش رسمی عمومی از میزان دقیق درآمد صدا و سیما از آگهیهای تبلیغاتی، با یک حساب ساده میتوان گفت درآمد این بخش آنچنان است که نه تنها کمبود بودجه سازمان را جبران میکند بلکه توان کمک به سازمانهای دیگر و حتی کاهش سهم این سازمان از بودجه دولتی را نیز به وجود میآورد.
در سال ۹۷ و در جریان بروز اختلال در بازار ارز ایران دولت ارز با نرخ ۴۲۰۰ تومانی برای تامین کالاهای ضروری و مایحتاج کشور به برخی سازمانها و ادارات اختصاص داد. سپس لیست دریافتیها را نیز منتشر کرد که علاوه بر افزایش شفافیت و سیاست گذاری درست بارخوردهایی در جامعه نیز ایجاد کرد. در میان انبوه اسامی سازمانها و شرکتهای غیر مرتبط به حوزه بازرگانی نام شرکت بازرگانی جامجم در لیست دریافت ارز از بانک مرکزی به چشم میخورد. این موسسه ۱۶۲ هزار یورو ارز دولتی دریافت و با آن خوراک دام و ذرت وارد کرد. ایمن تجارت جامجم نیز یک میلیون و ۱۲هزار یورو ارز دولتی دریافت و به کشور خودرو وارد کرد.
میزان بودجه، سطح درآمد و بدهیها
درآمدهای سازمان صدا و سیما برای جبران هزینهها، ساخت برنامه و سریال از محل بودجه عمومی، تبلیغات بازرگانی، دریافت آبونمان روی قبوض شهری و درصدی از فروش هر دستگاه تلویزیون و... تامین میشود. براساس لایحه بودجه عمومی کشور، در سال ۹۳ از محل درآمدهای عمومی مبلغ ۹۳۲ میلیارد تومان بود. دولت صدا و سیما را مکلف به درآمدزایی به میزان ۸۹۰ میلیارد تومان برای جبران هزینههای اضافی کرد. امری که سازمان در آن توفیقی به دست نیاورد. هزینه عملکرد صدا و سیما در این سال ۸۵۹ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان و شورای نظارت هم ۲میلیارد و ۶۴میلیون تومان اعلام شد.
در سال ۹۴، این رقم با افزایش ۳۳۳ میلیارد و ۴۶۴ میلیونی به یک هزار و ۲ میلیارد و ۳۳۶ میلیون تومان رسید. بودجه شورای نظارت نیز به ۳ میلیارد و ۸۴۰ میلیون افزایش یافت.
برای سال مالی ۹۵، دولت یازدهم باز هم ۳۳۳ میلیارد بودجه دریافتی این سازمان را افزایش داده و به رقم یک هزار و ۳۳۵ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان رساند. بودجه شورای نظارت نیز به رقم ۴ میلیارد و ۴۶۸ میلیون تومان رسید. در سال ۹۶، بودجه دریافتی صدا و سیما با افزایش ۲۶۳ میلیاردی به عدد ۱۵۹۸ میلیارد و ۶۵۰ میلیون تومان رسید که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۶۳ میلیارد تومان افزایش یافت.
و در نهایت در سال ۹۷، بودجه دریافتی سازمان صدا و سیما با افزایش ۴۸ میلیاردی به ۱۶۴۶ میلیارد و ۴۲۰ میلیون تومان رسید. بودجه شورای نظارت بر صدا و سیما ۶ میلیارد تومان مقرر شد. علاوه بر این صدا و سیما صد میلیون دلار هم از صندوق توسعه ملی بودجه دریافت میکند. با این حال مدیران سازمان و برخی از نمایندگان مجلس همواره از کمبود بودجه گلهمند هستند و کیفیت پایین برنامهها و حجم بیسابقه پخش پیامهای بازرگانی را به این موضوع ارتباط میدهند. از جمله «احسان قاضیزاده هاشمی» نماینده مردم سرخس، فریمان، احمدآباد و رضویه در انتقاد از پایین بودن بودجه صداوسیما در لایحه بودجه سال 97 گفت: «در لایحه بودجه سال 97، بودجه صدا وسیما ۱۵۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است و افزایش به میزان هفت دهم درصد از بودجه عمومی در آن رعایت نشده است ؛ این اتفاق خلاف برنامه ششم توسعه بوده و این بخش از لایحه دولت خلاف قانون است.» همچنین، «محمدعلی عبدالله زاده» معاون حقوقی و مجلس سازمان صدا و سیما در فروردین ماه ۹۷ از اختصاص ۲۵۰ میلیون دلار با ارز ۳ هزار و ۵۰۰ تومانی به صدا و سیما خبر داد و گفت: این حمایتها باعث رفع بسیاری از مشکلات این سازمان میشود.
بدهیهای سازمان و بحث معوقات برنامهسازان نیز یکی از موضوعات همیشگی بوده است. در شهریور ۹۲ میزان بدهیهای صدا و سیما ۴۳۰ میلیارد تومان اعلام شد. یک خبرنگار سابق صدا و سیما حجم بدهی این سازمان در سال ۹۳ را هشت هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان اعلام کرده بود. عبدالعلی علی عسگری، رییس سازمان صدا و سیما، نیز سال گذشته توضیح داد که صدا و سیما فقط هفت هزار ایستگاه، از جمله در ارتفاعات دارد که نگهداری آنها هزینه بر است. او همچنین به هزینه های تولید برنامه در ۶۲ تلویزیون اشاره کرد و رقم بدهی رسانه ملی در سال ۹۶ را بیش از ۱۱۰۰ میلیارد تومان عنوان کرد.
علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی در سال ۹۵ در گفتوگو با دوربین صدا و سیما از نحوه هزینه کرد پول و برنامهریزی برای مصرف بودجه در این سازمان انتقاد کرد و گفت: «کمککردن به بخشهای فرهنگی در مجلس، کم نبوده است. فرضا به رادیو و تلویزیون کم کمک مالی نشد؛ ولی اینکه درست مصرف شود هم مهم است. حقوقها در رادیو و تلویزیون ناگهان افزایش یافت. فکر میکنم مدیریتی متناسب با جاهای دیگر صورت نگرفت. اکنون یکی از بحرانهای صداوسیما، بحران مالی است. منبع برای تولید برنامه کم شد.»
یک طرح تحقیق و تفحص و صد اما و اگر
مجلس شورای اسلامی بارها تلاش کرده که طرح تحقیق و تفحص از صدا و سیما را به نتیجه برساند اما هیچگاه به نتیجه نرسیده است. احمد سالک نماینده مردم اصفهان و نائب رییس کمیسیون فرهنگی مجلس در پاسخ به سوالی درباره طرح تحقیق و تفحص از صدا و سیما به گسترش نیوز میگوید: چنین طرحی به صحن علنی نیامده و درباره آن نظری ندارم. وقتی به صورت قانونی اعلام وصول شود درباره آن صحبت خواهم کرد و حتما کمیسیون فرهنگی به این موضوع وارد خواهد شد.
یک بار در سال ۱۳۸۹ زمان ریاست مهدی کروبی، گزارش تحقیق و تفحص صدا و سیما ارائه شد. این گزارش اعلام کرده بود: در بررسی بیش از ۲۰۰ حساب اعلام شده سازمان صدا و سیما از شعب بانکها و موسسات مالی اعتباری مختلف از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۱ حداقل ۳۱۱۰ میلیارد ریال از اشخاص حقیقی و حقوقی ذی نفع بابت آگهی و تبلیغات دریافت شده است. تا سال ۱۳۸۰ فقط مبلغ ۴۸۰ میلیارد ریال آن به حساب خزانه واریز و بالغ بر ۱۱۰۰ میلیارد ریال بدون انعکاس در صورتهای مالی و هزینههای سازمان به عنوان کارمزد به شرکتهای واسطه آگهی و تبلیغاتی و صندوق بازنشستگی پرداخت شده و مبلغ ۱۳۰۰ میلیارد ریال آن نیز پنهان گردیده است. در سالهای ۹۱ و ۹۲ نیز تلاش هایی در مجلس برای تحقیق تفحص از صدا و سیما صورت گرفت که به پیگیری نشد.
محمد کاظمی نایب رییس کمیسیون حقوقی مجلس شورای اسلامی در پاسخ به همین سوال میگوید: «ما هم خبرهای تخلف مالی و استفاده نادرست از ارز دولتی اختصاص داده شده را شنیدیم و در برخی رسانهها دنبال کردیم. اما هنوز گزارش رسمی و قانونی از این موضوع موجود نیست. البته درباره این موضوع تابحال دو جلسه با حضور وزیر دادگستری، رییس سازمان مبارزه با قاچاق کالا و ارز، رییس سازمان بازرسی، رییس سازمان تعزیرات حکومتی و معاون حقوقی وزارت صمت تشکیل دادیم و موضوع را بررسی کردیم.
وی افزود: سازمان تعزیرات مشکلات قانونی و حقوقی برای برخورد با چنین مسائلی دارد. ابتدا سعی کردیم این موانع را برطرف کنیم. به نتایجی هم رسیدیم. موافق شفاف سازی هستیم اما وظیفه اصلی ما برداشتن موانع قانونی است. پس از ورود گزارشهای رسمی درباره تخلفات سازمان صدا و سیما به صحن علنی مجلس آن را به صورت جداگانه در کمیسیون حقوقی بررسی خواهیم کرد.
