در سالهای اخیر، اقتصاد دیجیتال یا اقتصاد دیجیتالی با استفاده از فناوریهای نوین از جمله فناوری اطلاعات (I.T)، توسعه پیدا کرده و دولتها نیز با ایجاد دولت الکترونیک، خدمات بهتر و سریع تری را به شهروندان ارائه میکنند و سعی دارند رضایت مردم را بیش از پیش کسب کنند.
در ایران اگر چه استفاده از فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی و وسایل ارتباطی از جمله موبایل و اینترنت، نسبت به سالهای قبل رواج پیدا کرده ولی سرعت ارائه خدمات و زیرساختهای لازم، به اندازه کافی فراهم نشده و البته دغدغه هایی در زمینه توسعه این فناوریهای نوین وجود دارد.
در گفتوگو با مهندس سهیل مظلوم از فعالان پیشکسوت کشور در حوزه فناوری اطلاعات اوضاع اقتصاد دیجیتال در ایران و دلایل نامه نگاری فعالان این حوزه به نمایندگان مجلس برای تشکیل کمیسیون تخصصی فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال مورد کند و کاو قرار گرفته است. مهندس مظلوم، یکی از فعالان حوزه فناوری اطلاعات است که طی نامهای از نمایندگان دوره فعلی مجلس خواسته بودند یک کمیسیون تخصصی در مجلس و در حوزه فناروی اطلاعات و اقتصاد دیجیتال تشکیل شود.
تحولاتی که در جامعه رخ میدهد کل اقتصادهای کلاسیک و سنتی را به سمت اقتصاد دیجیتال میبرد و در ایران و جهان، عملاً تحول دیجیتال به یک روند کلی در اقتصاد تبدیل میشود. یک بخش عمده از این تحولات، نیازمند این است که بشود به سرعت و به صورت رگلاتوری و تنظیم گری، برخی قواعد و مقررات را جاری و ساری کرد و حداقل باید همگام با تحولات باشد یا حداقل از آنها خیلی عقب نباشد.
به همین منظور، اگر یک کمیسیون تخصصی در مجلس تشکیل میشد و اختصاصاً به این حوزه میپرداخت، آن موقع این شانس وجود داشت که خیلی از قواعد و مقررات مورد نیاز تصویب شود و اقتصاد متناسب با تحول دیجیتال پیش برود.
این قوانین میتوانست در همان کمیسیون تخصصی مجلس تصویب شود و طبق ماده ۸۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به صورت آزمایشی به اجرا درآید، به اجرای قوانین سرعت عمل بدهد، قوانین به روز و روزآمد داشته باشیم و دچار عقب ماندگی در قوانین نباشیم. من از این زاویه، مایل بودم کمیسیون تخصصی «فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال» در مجلس تشکیل شود و بتواند پرچمدار و توسعه دهنده اقتصاد دیجیتال و تحول دیجیال در کُل کشور باشد.
به طور خاص، شرایط مرتبط با شیوع ویروس کرونا و مسائلی که تشدیدکننده این جریان هستند، کمک میکند به این که ما در این حوزه، به طور پیشروانه رفتار کنیم. به هر حال، مکانیسم قانونگذاری در کشور ما این طور است که تهیه و تصویب هر قانون، چند سال طول میکشد.
ما اگر همین امروز، اقدامی انجام بدهیم که فرضاً پیشروانه باشد تا به قانون تبدیل شود، قطعاً کهنه شده و غیر قابل استفاده میشود یا میزان استفاده از آن کاهش پیدا میکند. بر این اساس، ما میخواستیم یک کمیسیون مرتبط در مجلس تشکیل شود تا بتواند همگام با فناوری، به توسعه اقتصاد دیجیتال کمک کند.
فراکسیون، در اصل نگاه تشویقکننده داشته و حامی یک جریان است. در حالی که قواعد و مقررات مربوط به تحول دیجیتال، باید به صورت پیشرفته و بنیان برافکن باشند تا بتوان تحولاتی را در سطح جامعه ایجاد کرد. با همان روال و سازوکارهای کلاسیکی که در جامعه وجود دارد نمیتوان کار را پیش برد و عملاً امکان رشد را از ما میگیرد. در دوره قبلی مجلس، نمایندگانی بودند و کارهایی هم انجام دادند. بعضی از آن نمایندگان، در این حوزه پیشرو و حامی بودند ولی این طور نبود که به مکانیسمی تبدیل شده و کارها به سرعت انجام شود.
حداقل در دوره قبلی مجلس، اتفاقی که افتاد تصویب کلیات طرح تشکیل سازمان نظام مهندسی فناوری ارتباطات و اطلاعات (نمافا) بود و به مرکز پژوهشهای مجلس و کمیسیون تخصصی ارجاع شد. اگر وقایع آخر سال ۱۳۹۸ و شیوع ویروس کرونا نبود، این امکان وجود داشت که این طرح در همان دوره مجلس، به قانون تبدیل شود.
در نهایت، متاسفانه این طرح در مجلس دهم به تصویب نرسید و در مجلس یازدهم نیز، هنوز این طرح تصویب نشده. من فکر میکنم که تصویب طرح تشکیل سازمان نظام مهندسی فناوری ارتباطات و اطلاعات، میتواند به توسعه اقتصاد مبتنی بر تحول دیجیتال کمک کند.
در ارتباط با بحثهای فرهنگی، یک کمیسیون تخصصی به نام کمیسیون فرهنگی در مجلس وجود دارد. من در ابتدای صحبت هم اشاره کردم که موضوع اصلی، این است که تحول در این حوزه سریع است و قوانین و مقررات هم، باید همزمان با آن بتوانند سرعت دشاته باشند و بتوانند تغییرات را پوشش بدهند. مهمترین موضوع، سرعت این تحولات است و اگر یک کمیسیون اختصاصی برای این حوزه در مجلس داشته باشیم، همین کمیسیون میتواند قوانینی را برای اجرای آزمایشی در سه یا پنج سال تصویب کند و به صحن علنی مجلس هم نیاید.
چنین وضعی میتوانست به این بخش کمک کند وگرنه، قوانین عادی، از مسیر عادی قانونگذاری میگذرند و تا حالا این طور بوده و از این به بعد هم، این طور خواهد بود ولی این مکانیسم به قدری کُند است که جوابگوی تحولات کنونی نیست. در نتیجه، قوانین ما همیشه یک فاز از توسعهای که در فناوری اتفاق میافتد عقب میافتند.
بله و اگر یک کمیسیون تخصصی و مرتبط وجود داشته باشد، میتواند کاملاً موثر باشد. در مجلس، مسائل مجازی، مسائل فرهنگی و مباحث دیگری هم مطرح است و بالاخره آنها نماینده هستند و حتماً اولویت هایی برای آنها وجود دارد. من به عنوان یک فعال اقتصادی، دلم میخواست و دلم میخواهد کمیسیونی در مجلس وجود داشته باشد که بتواند از در وضع قانون و مقررات نقش جدی ایفا کند، به اقتصاد ما سرعت بدهد و بخشی از خلاءهای موجود را برطرف کند. نمایندگان مجلس، اولویت هایی دارند و آنها قابل احترام است.
من اظهار نظر نفی و اثباتی در مورد آن مباحث نمیکنم و فقط میگویم برای مباحث فرهنگی، کمیسیون فرهنگی و برخی کمیسیونهای دیگر در مجلس وجود دارد. به هر حال، اگر نمایندگان مجلس به جنبه نوآورانه و اقتصاد دیجیتال توجه ویژه کنند رشد اقتصادی کشور ما بالا رفته و تحولی در این حوزه ایجاد میشود. به نظر من، در شرایط تحریم، این کمیسیون میتوانست کمککننده باشد.
برخی از همکارانی که باعث و بانی این نامه بودند نظرشان این بود که به اندازه کافی رایزنی و لابی با مجلس دارند که نمایندگان، طرح تشکیل این کمیسیون را به تصویب برسانند. در هر صورت، این طرح به تصویب نرسید و مجلس، ملاحظاتی داشت. تعداد نمایندگان مجلس ۲۹۰ نفر است و نمایندگانی که پیگیری تشکیل این کمیسیون بودند، تعدادشان زیاد نبود. ما اعتقاد داریم که باید اقدامات تحول آفرین انجام شود و یک راه هم، همین است که نمایندگان مجلس نسبت به این موضوع حساس باشند و به توسعه اقتصادی و رشد اقتصادی کمک کنند.
از نظر من، باعث تاسف بود که ما نتوانستیم این توجه را در کُلیّت مجلس ایجاد کنیم تا تشکیل این کمیسون تصویب شود. بالاخره این کمیسیون تشکیل نشد و البته نمایندگان مجلس، اولویتهای خودشان را دارند.
من در زمان مجلس یازدهم، به این صورت فعالیت نداشتم و فقط پشتیبان این کار و جزو امضاکنندگان نامه بودم ولی در زمان مجلس دهم، برای تهیه و تصویب طرح تشکیل سازمان نظام مهندسی فناوری ارتباطات و اطلاعات (نمافا) فعالیت داشتم و به همراه همکاران و فعالان این حوزه با نمایندگان مختلف صحبت کردیم و در کمیسیونهای تخصصی مجلس حضور پیدا کردیم.
در نهایت کُلیِیات طرح نمافا، در مجلس به تصویب رسید ولی در زمان بررسی طرح تشکیل کمیسیون فناوری اطلاعات، دوستان دیگری پرچمدار بودند. دوستانی بودند که با نمایندگان جدید مجلس یازدهم، ارتباطات خوبی داشتند و بیش تر از منظر ارتباطات، میخواستند تاثیرگذار باشند.
عمده این ۳۵۴ نفری که این نامه را امضا کرده اند، آدمهای شناخته شده و صاحب خط مشی در حوزه فناوری اطلاعات (IT) و فناوری ارتباطات و ارتباطات (ICT) بوده و هستند.
فراکسیون، حالت هواخواه داشته و اصالت ندارد. تشکیل یک فراکسیون به این صورت است که یک عده از نمایندگان مجلس اعلام میکنند که مثلاً به «ورزش» یا به «فناوری ارتباطات و اطلاعات» علاقه دارند.
فراکسیون ها، الزاماً در ساختار مجلس قدرت تصمیم گیری ندارند و فقط توان تصمیمسازی دارند. این فراکسیونها میتوانند توجه نمایندگان مجلس را جلب کنند و نمایندگان آنها هم به این موضوع با علاقه و دقت بیش تر، توجه میکنند. از این بابت تشکیل فراکسیون ها، خوب است ولی به هر حال نمیتوانند جای کمیسیونهای تخصصی یا حتی کمیسیون ویژه را بگیرند.
من فکر میکنم این نوع روشها به جواب نمیرسد یا دیر به جواب میرسد. البته برداشت من این طور است.
تشکیل فراکسیون، کمککننده است و این نمایندگان میتوانند در پیشبرد طرح موثر باشند. بالاخره اگر بعضی نمایندگان مجلس، در این حوزه فعال برخورد کنند، میتوانند توجه دیگران را جلب کنند. اگر تعداد ۳۰ یا ۴۰ نماینده عضو یک فراکسیون مجلس باشند، قاعدتاً میتوانند کمک کنند ولی به دلیل این که فراکسیون ها، در ساختار مجلس نقشی ندارند به اندازه کمیسیونهای تخصصی نمیتوانند تاثیرگذار باشند.
بله. کمیسیون تخصصی در ساختار مجلس میتواند کار قانونگذاری را تسهیل کرده و قوانین را زودتر به نتیجه برساند. البته این طور نیست که تشکیل فراکسیون ها، کار نامناسبی باشد و به هر حال از کسانی که این فراکسیون را تشکیل دادند باید تشکر کرد ولی فراکسیون، در مجموع مکانیسمی برای تصمیم گیری نیست.
در کمیسیون برنامه و بودجه مجلس، نظیر به نظیر کمیسیون هایی که در دولت وجود دارد و بر اساس ساختار تصمیم گیری دولت، کمیته هایی را تاسیس کرده و از این طریق عمدتاً مباحث بودجهای را بررسی میکنند. تشکیل این کمیته ها، بیش تر معطوف به بودجه و اعداد و ارقام بودجه است. اگر در ساختار فعلی مجلس بخواهد کاری در حوزه اقتصاد دیجیتال و فناوری اطلاعات، انجام شود، قاعدتاً این کار باید در کمیسیون صنایع و معادن مجلس، صورت بگیرد.
ما هنوز خیلی راه در پیش داریم و البته روند رشد ما، روند نامناسبی نیست. الان مسائل مختلفی در سطح ملی وجود دارد و دلایل متعددی هم دارد از جمله شیوع کرونا و این که کارها با دورکاری انجام میشود. از طرفی، صفرهای پول ملی ما به خاطر بیارزش شدن پول، زیادتر شده. همه اینها نشان میدهد که ما باید پیش نیازهایی را فراهم کنیم تا اقتصاد دیجیتال را توسعه بدهیم.
ما انتظار داریم که یک جریان بزرگ ایجاد شود ولی درحالحاضر، اقتصاد ما با سرعت زیاد به سمت دیجیتال حرکت نمیکند. حقیقتاً من با کمال تاسف میتوانم بگویم که چنین هدفی محقق نشده. باز تاکید میکنم که این طور نیست که روند رشد وجود نداشته باشد. بخشی از این عدد و رقم هایی که الان شما مطرح کردید معطوف به بیارزش شدن پول است و اگر قیمتها را با قیمتهای سال پایه یا مثلاً دو سال قبل، محاسبه کنیم شاید رشد چندانی که امیدوارکننده و جذاب باشد، وجود ندارد.
بله. در سطح دنیا، هر ساله آمارهای مختلف از جمله مربوطبه به آمادگی دیجیتال منتشر میشود. ما همیشه در رتبهبندیهای جهانی، در نیمه پایین کشورها هستیم. وقتی که رتبه آنها بالاتر است حتماً از این فناوریها و امکانات، بیش تر استفاده کرده و قطعاً آنها بیش از ما از این امکانات بهرهمند میشوند.
در مورد میزان رشدی که باید در کشور ما وجود داشته باشد تا حداقل فاصله ما با دنیا بیش تر نشود، من علامت سوال دارم و نمیتوانم بگویم که ما الان در حال کم کردن فاصله خودمان با کشورهای دیگر هستیم. در مجموع، من اعتقاد دارم چارهای هم به غیر از این وجود ندارد که اقتصاد کلاسیک و سنتی به سمت اقتصاد دیجیتال حرکت کند.
البته این ضرورت به خاطر این نیست که به طور کلی بگوییم این اقتصاد دیجیتال، چیز خوبی است. به طور قاطع میتوان گفت که اقتصاد دیجیتال، هزینههای اداره کشور یا اداره هر بخش کشور و اقتصاد را پایین میآورد، شفافیت ایجاد میکند و سرعت فعالیتها و ارائه خدمات را بالا میبرد.
