شکست بزرگ آقای ماسک / استارلینک حباب بود؟

اینترنت ماهواره‌ای یک نوع خدمات اینترنت محسوب شده که از طریق اتصال به یک ماهواره در فضا ارائه می‌شود. در این روش، ماهواره‌ها در مدار حول زمین قرار گرفته و اطلاعات اینترنتی به صورت بی‌سیم از کاربران دریافت و ارسال می‌شود.

خدمات اینترنت ماهواره‌ای عموماً در مناطقی که دسترسی به شبکه‌های زمینی محدود است، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شامل مناطق روستایی، مناطق دورافتاده، مناطقی با زیرساخت نیمه توسعه یافته، کشورهایی با زیرساخت شبکه ضعیف و حتی دریانوردان و مسافران است.

از مزایای استفاده از اینترنت ماهواره‌ای می‌توان به پوشش گسترده‌تر نسبت به شبکه‌های زمینی، قابلیت دسترسی در مناطق دورافتاده و عدم نیاز به زیرساخت سیمی اشاره کرد. با این حال، برخی از محدودیت‌ها ممکن است شامل تأخیر در ارتباط (به دلیل فاصله بین ماهواره و کاربر)، محدودیت در حجم داده و هزینه‌های بالا باشد.

شرکت‌های مختلفی در سراسر جهان خدمات اینترنت ماهواره‌ای را ارائه می‌دهند که استارلینک مطرح ترینِ آن ها به شمار می رود. اسپیس‌اکس، با استفاده از منظومه‌ی استارلینک، خدمات اینترنت ماهواره‌ای را فراهم می‌کند. این منظومه شامل هزاران ماهواره کوچک است که در مدار پایین زمین قرار دارند و با فرستنده‌ها و گیرنده‌های زمینی همکاری می‌کنند.

اسپیس‌اکس قصد دارد برخی از ماهواره‌های خود را برای اهداف نظامی، علمی و اکتشافی به فروش برساند. مرکز توسعه ماهواره‌های اسپیس‌اکس در ردموند واشینگتن واقع شده و به تحقیق، توسعه، ساخت و کنترل گردش ماهواره‌های استارلینک می‌پردازد. تخمین زده شده هزینه پروژه‌ی طراحی، ساخت و استقرار این منظومه توسط اسپیس‌اکس، حداقل ۱۰ میلیارد دلار در ماه مه ۲۰۱۸ بوده است.

برای ارائه خدمات ماهواره‌ای در هر کشور، لازم است مجوز مربوطه از قوانین و مقررات اتحادیه بین‌المللی مخابرات و معاهدات بین‌المللی دریافت شود. بنابراین، حتی اگر شبکه دسترسی استارلینک تقریباً در سراسر جهان با زاویه جغرافیایی زیر ۶۰ درجه قابل دسترسی باشد، امکان ارائه خدمات پهنای باند به مناطق روستایی و محروم تا به حال در تعداد محدودی کشور وجود دارد.

همچنین اسپیس‌اکس ممکن است ملاحظات اقتصادی و تجاری خاص خود را داشته باشد که باعث می‌شود کشورهای دریافت کننده خدمات استارلینک، این خدمات را با ترتیب و زمانبندی متفاوت دریافت کنند. به عنوان مثال، اسپیس‌اکس در ژوئن ۲۰۲۰ مجوز ارائه خدمات در کانادا را درخواست کرد و مقام‌های نظارتی کانادا در نوامبر ۲۰۲۰ این درخواست را تصویب کردند و دو ماه بعد، در ژانویه ۲۰۲۱، اسپیس‌اکس خدمات خود را در این کشور آغاز کرد.

استفاده از استارلینک در ایران به شکل محدود گزارش شده اما هنوز به دلیل برخی مسائل امنیتی و تحریم های موجود علیه ایران، امکان آن به طور کامل مقدور نیست. یکی از نقدهای وارده به ایلان ماسک در خصوص اینترنت ماهواره ای استارلینک، به عدم فراگیری این فناوری در اکثر کشورها پس از گذشت حدود یک سال از رسانه ای شدن آن است.

گسترش نیوز برای بررسی این موضوع، گفت و گویی با حسین خوش رفتار، کارشناس فناوری اطلاعات انجام داده که در ادامه می خوانید.

یک شکست بزرگ برای آقای ماسک

حسین خوش‌رفتار درباره مشکلات استارلینک در سطح جهان پس از گذشت یک سال گفت: استارلینک تا به امروز موفق به اقناع حدود یک‌بیستم از تعداد مشتریان برای جذب سرمایه شده است. این رخداد برای پروژه‌ای تا این حد بزرگ، یک شکست بزرگ محسوب می شود. پرسش اصلی در این زمینه آن است که آیا ما با یک پروژه واقعی و پیشگام مواجه هستیم یا صرفاً طرحی با برد رسانه‌ای به دنیا عرضه شده است؟

او ادامه داد: از روز معرفی و رسانه‌ای شدن این فناوری تا زمان ارسال ماهواره‌های مربوطه همراه با وعده‌های خاص ایلان ماسک، شاهد رویدادهای متناقض بسیاری بودیم. در ابتدا سخن از پهنای باند ۵۰۰ مگابیت می‌شد اما درحال حاضر و در مقام اجرا، با پهنای باند تقریباً ۲۰ تا ۳۰ مگابیتی مواجه هستیم. این تفاوت و تناقض‌ها نکاتی است که باید ذکر شود و به هیچ وجه نمی‌توان آن را کتمان کرد؛ درواقع هم از نظر سرعت و پهنای باند و هم از حیث جذب مشتری و توسعه بازار، ابهام و متناقض گویی وجود دارد.

قدرت رسانه‌ای پروژه استارلینک

کارشناس فناوری اطلاعات افزود: در بدیع و مهم بودن این پروژه تردیدی نیست اما این طور به نظر می‌رسد که بُعد تجاری و رسانه‌ای آن، بیشتر مدنظر متولیانش بوده است. در این خصوص می‌توان بحث تحت فشار قرار دادن دولت‌ها، ابراز بُرد فناوری و اهداف دیگر پروژه استارلینک را نیز مورد بررسی قرار داد. موردِ مغفول مانده دیگر، ادعاهای ماسک در رابطه با اعطای استارلینک رایگان به برخی کشورها است.

خوش رفتار تصریح کرد: در صورتی که قواعد بین‌المللی مخابراتی دارای یک رگلاتوری است که دولت‌ها و حاکمیت‌ها باید نسبت به این قوانین همکاری کرده و بستر لازم را فراهم کنند. به‌عنوان مثال در صورت عدم موافقت و همکاری وزارت ارتباطات ایران، استارلینک از لحاظ قانونی نیز قادر به ارسال فرکانس‌ها نیست. برخی کشورها این مسائل را نادیده گرفته و مجذوب قدرت رسانه‌ای این نوع پروژه‌ها می شوند.

آمریکا مانع شد

وی در خصوص امکان بهره گیری از استارلینک در ایران با توجه به قوانین موجود کشور بیان کرد: هرگونه همکاری شرکت‌ها با حاکمیت‌ها، نیازمند تعریف روابط مالی است. تعامل و عقد قرارداد با استارلینک به رعایت روابط مالی مشخص و شفاف دولت‌ها بستگی دارد. تحریم‌های آمریکا در این میان دردسرساز است و به این دلیل، امکان وقوع چنین اتفاقی خیلی بعید به نظر می‌رسد. این موضوع مربوط به بحث تجاری می شود و بُعد رگلاتوری و نظارتی هم در میان است. آمریکا با توجه به مباحث تحریمی، مانع از امکان بهره گیری ما از اینترنت ماهواره‌ای می شود.

کارشناس فناوری اطلاعات در ارتباط با قابلیت استارلینک برای دور زدن کامل فیلترینگ به گسترش نیوز گفت: برای این عمل، باید حجم و تعداد را مورد ارزیابی قرار دارد؛ به این معنا که اینترنت ماهواره‌ای باید به راحتی در دسترس اکثریت جامعه قرار بگیرد. درمورد گیرنده های استارلینک و دسترسی مردم به آن، با محدودیت مواجه هستیم. از سوی دیگر خبری هم از سرعت بالا و قابل قبول نیست و استارلینک قادر به ارائه سرویس مناسب به ایران نیست.

اقدام ایران غیرمعمولی نبود

خوش رفتار در ادامه مطرح کرد: این فناوری به علت عدم مذاکره مسئولان استارلینک با دولت ایران و عدم پذیرش رگلاتوری، به شکل باکیفیت در کشور مشاهده نشده است. گیرنده‌های آن نیز در بازار به وفور قابل تهیه نیست؛ بنابراین عامه مردم نمی‌توانند از آن استفاده کنند و با این اوصاف نباید امیدی به بهبود کیفیت اینترنت با کمک استارلینک داشته باشیم.

وی ضمن اشاره به بحث شرط و شروط فعالیت شبکه‌های اجتماعی فیلتر‌شده در ایران گفت: ایران جزو متأخرین این حوزه به شمار می رود. در بدو ورود پلتفرم‌ها به کشورها، قوانین و مباحث مربوط به رگلاتوری رعایت و اجرایی می شود و در ادامه از حوادث و اتفاقات آتی جلوگیری می شود. در ایران برای سال‌ها همه مسائل رها شده بود و حالا دوستان به فکر رگلاتوری و ساماندهی به امور افتادند. حتی در سطوح بالاتر نیز شاهد این مورد و وجود قاعده و سازوکار مشخص بوده‌ایم.

حسین خوش رفتار در پایان اضافه کرد: به‌عنوان مثال اتحادیه اروپا، قواعد بالادستی خود را در این زمینه دارد و فارغ از کشورهای عضو، برای فعالیت پلتفرم‌ها، سازوکار را تعیین کرده است. متأسفانه میزان آگاهی در این موضوع به خصوص چندان بالا نیست و از اقدام قانونی ایران به‌عنوان یک عمل غیرمنطقی و به نوعی عقب افتاده یاد می شود. همه کشورهایش از ما چنین اقدامی را در دستور کار خود قرار دادند و قوانین مشخصی را برای آغاز به کار پلتفرم‌های مشهور درنظر گرفتند. به‌عنوان نمونه، دولت کانادا فعالیت برخی شبکه های مطرح مثل بی‌بی‌سی و ان‌بی‌سی را به خاطر عدم رعایت قوانین وضع شده ممنوع کرده است؛ بنابراین این مسئله یک مورد عادی و مرسوم در تمام دنیا است و همگان آن را قبول کردند.