وقتی فضای مجازی رسانه ملی را کنار می‌زند

تا چند سال قبل مخاطبان برای دانستن جزییات هر پدیده اجتماعی باید به انتظار رسانه ملی و گزارش‌های تصویری تلویزیون می‌ماندند، اما به لطف نفوذ بالای اینترنت در ایران و رشد شبکه‌های اجتماعی می‌توان جزییات هر ماجرایی را در لحظه از طریق فضای مجازی جویا شد.

به گزارش پایگاه خبری گسترش، روزنامه گسترش تجارت نوشت: این سرعت بالا در اطلاع‌رسانی باعث شده تا فضای مجازی به رقیبی جدی برای رسانه ملی تبدیل شود. هرچند که به تعبیر کارشناسان این رقابت در نهایت شکستی به همراه نخواهد داشت و آغازگر فصل تازه‌ای از رسانه‌های تعاملی خواهد شد، اما سیاستگذاران باید دلایل کاهش مخاطب رسانه ملی و افزایش نفوذ فضای مجازی را به دقت دنبال کنند. افزایش قدرت شبکه‌های اجتماعی و جریان فکری که از سوی این فضا در جامعه به راه می‌افتد، باعث شده تا رسانه ملی تا حدودی از رقابت با این رسانه نوین جا بماند. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز معتقد است فضای مجازی در نقش رسانه‌ای قدرتمند ظاهر شده است. واعظی در این زمینه می‌گوید: فضای مجازی در این انتخابات نقش بسیار بزرگی ایفا کرده است. در یک تحلیل آمده بود با وجود اینکه رقیب روحانی همه چیز داشت اما روحانی فقط مردم و فضای مجازی را داشت. صدا و سیما یک رقیب جدی را حس کرد و مشخص شد که نمی‌توان با مردم دوسویه برخورد کرد چون همه چیز بومی شده و در بستر شبکه ملی اطلاعات مردم می‌توانند همه چیز را دریافت کنند. ۲۷ هزار روستای ایران دارای اینترنت هستند که می‌توانند از فضای مجازی استفاده کنند. به هر حال فضای مجازی نقشی بسیار پررنگ را در انتخابات ایفا کردند. البته رئیس صدا و سیما می‌گوید که افزایش فعالیت در فضای مجازی را در دستور کار رسانه ملی قرار داده و به‌تدریج حضور خود را در این فضا پررنگ‌تر می‌کند، با این حال با توجه به سرعت بالای رشد فضای مجازی، رسانه ملی باید به برنامه‌های خود سرعت بیشتری ببخشد. سدی به نام خط قرمزها حسن میثمی، مدرس و کارشناس حوزه فضای مجازی معتقد است که هنوز راه زیادی مانده تا بتوان گفت رسانه ملی و فضای مجازی در نقش رقیب یکدیگر ظاهر شده‌اند. میثمی با بیان دیدگاه خود از روند قدرت‌گیری فضای مجازی می‌گوید: مدت زیادی است که بحث رقابت فضای مجازی به عنوان رسانه نوین و رسانه ملی به عنوان رسانه سنتی مطرح شده است. اوج این رقابت را ما در انتخابات اخیر توانستیم شاهد باشیم و با نگاهی به علاقه‌مندی‌های مردم دیدیم تناسب چندانی میان محتوای ارائه شده از سوی رسانه ملی و آنچه در فضای مجازی جریان داشت وجود ندارد. اگرچه این محتواها تحت‌تاثیر یکدیگر بود، اما به دلیل وجود خط قرمزهای متعدد که باید از سوی رسانه ملی رعایت می‌شد، این رسانه از رقابت با شبکه‌های اجتماعی باز ماند. این کارشناس حوزه فضای مجازی در ادامه سخنان خود از مناظره‌ها به عنوان یکی از جذابیت‌های رسانه ملی یاد می‌کند و می‌گوید: پخش مناظره‌ها برگ برنده رسانه ملی بود که به موقع از آن استفاده کرد. البته فضای مجازی نیز به قابلیت پخش زنده اینستاگرام مجهز بود، اما باز هم قابل مقایسه نیست چرا که در پخش زنده اینستاگرام تنها منولوگ اتفاق می‌افتد و تعامل به نوعی یک‌سویه بود اما در مناظره‌ها چند نامزد همزمان به اظهار نظر زنده می‌پرداختند. به عقیده من رسانه ملی و فضای مجازی به جای رقیب بیشتر مکمل یکدیگر هستند. البته رسانه ملی می‌توانست مانند بسیاری از رسانه‌های بیگانه از محتوای منتشر شده در فضای مجازی در جهت سیاستگذاری‌های خود استفاده کند، اما متاسفانه دیدیم که با بی‌توجهی به این محتوا به مسیر از پیش تعیین شده خود ادامه داد. به عبارت دیگر رسانه ملی این فرصت را از دست داد و نتوانست مخاطب را در شبکه اجتماعی کنار خود داشته باشد. رقابت میان سیاستگذاران رسانه عباس اقلامی اصل، کارشناس و تحلیلگر رسانه درباره رقابت رسانه ملی و فضای مجازی می‌گوید: به طور قطع می‌توان گفت رسانه ملی و فضای مجازی رقیب یکدیگر به شمار می‌آیند، اما به دلایل متعددی در جایگاه برابر قرار نگرفته‌اند. هر یک از آنان نقاط قوت و ضعف منحصر به فرد خود را دارند و برتری هرکدام نسبت به دیگری بسته به زاویه دید و زمان بررسی آن رسانه است. به عنوان نمونه رسانه ملی، رسانه‌ای حکومتی با نیروی انسانی بالا و متخصص با محدودیت‌ها و خط قرمزهای خاص خود است، اما فضای مجازی، فضایی کاملا عمومی با مخاطبانی عام از طبقات اجتماعی مختلف است که محدودیت‌های رسانه ملی را ندارد و کاربران می‌توانند در همه حوزه‌ها به اظهار نظر بپردازند. بر همین اساس هم در برخی مواقع به دلیل همین خط قرمزها در رسانه ملی، فضای مجازی در موضع قدرت قرار می‌گیرد. وی در ادامه سخنان خود به این نکته می‌پردازد که فضای مجازی به دلیل ماهیتش، خود را به رسانه ملی و سیاستگذاران تحمیل می‌کند. اقلامی اصل می‌گوید: ماهیت فضای مجازی به دلیل در دست داشتن افکار یا بهتر بگویم، وجدان عمومی این فرصت را دارد که در مسائل مختلف حضور یابد، اظهار نظر کند و از نظرات خود مراقبت کند. در این میان دولت‌ها نمی‌توانند خط قرمز و محدودیتی برای فضای مجازی ایجاد کنند و این مردم هستند که راه خود را مشخص می‌کنند. بر همین اساس به شخصه معتقدم فضای مجازی در رقابت با رسانه ملی در صدر قرار دارد. کما اینکه در موقعیت‌های مختلف اجتماعی نیز برتری خود را نشان داده و به هدایت افکار عمومی پرداخته است. این کارشناس رسانه از انتخابات سال ۹۶ به عنوان یکی از نشانه‌های قدرت فضای مجازی یاد می‌کند و می‌افزاید: به کمک فضای مجازی تجمعات خیابانی در دوره انتخابات کاهش یافت و همه کمپین‌ها و تبلیغات به فضای مجازی منتقل شد. مهم‌ترین ویژگی این تبلیغات آن بود که گستره اثرگذاری فضای مجازی بسیار بالا بود و بر آرای جمعی مردم در دورترین نقاط کشور هم اثر گذاشت. اقلامی اصل در بررسی نتیجه این رقابت می‌گوید: در این رقابت بحث شکست مطرح نیست، چرا که هر رسانه ویژگی‌های خاص خود را دارد و نمی‌توان یکی را برنده یا بازنده قطعی خواند. به عبارت دیگر فضای مجازی با تمام قدرت خود، قرار نیست جایگاه تلویزیون و رسانه ملی را برای همیشه از بین ببرد. به عقیده من در رقابت میان فضای مجازی و رسانه ملی، شکست واقعی را نه رسانه، بلکه سیاستگذاران و مدیران رسانه تجربه می‌کنند. آنان باید سیاست‌های خود را به موقع عوض کنند. سخن پایانی در بررسی رقابت میان تلویزیون به عنوان نماینده رسانه ملی و سنتی و شبکه‌های اجتماعی به عنوان نماینده رسانه‌های نوین می‌بینیم که به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد هریک از این رسانه‌ها برنده یا بازنده به طور قطع مشخص نمی‌شود. با این حال آنچه در این میان رخ می‌دهد افزایش یا کاهش مخاطب است؛ موضوعی که برای بقای یک رسانه، موضوعی چالشی و حساسیت برانگیز به شمار می‌آید. بر همین اساس هم باید به نکات زیر توجه کرد. نخست: رسانه ملی برای ادامه رقابت با فضای مجازی، خلاقیت بیشتری به خرج دهد و از طریق بررسی مداوم فضای مجازی، ذائقه مخاطب را شناسایی کند. دوم: رقابت میان رسانه‌های سنتی و نوین، رقابتی میان سیاستگذاران است و باید برای تجربه پیروزی و دوری از شکست بیشتر به تصمیمات گرفته شده توجه کرد. سوم: رسانه سنتی باید برای ادامه بقا و جلب مخاطب به دنبال تعامل هرچه بیشتر با فضای مجازی باشد. بخشی از این تعامل باعث ایجاد شبکه‌های تلویزیونی آنلاین شده است؛ رویه‌ای که همزمان با افزایش نفوذ شبکه‌های اجتماعی در زندگی مردم، باید بیشتر از پیش شود.