چاره‌ای جز ژرف‌کاوی نیست

کارشناسان معتقدند درصورتی‌که در مقوله اکتشاف به‌ویژه اکتشافات عمقی گام برنداریم، زمان بروز این بحران نزدیک‌تر خواهد شد. بنابراین جا دارد علاوه بر تغییر ساختار تامین منابع مالی و بودجه‌ای سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، با طرح‌های مختلف و مشارکتی و در جهت افزایش بازدهی پروژه‌های زمین‌شناسی و اکتشافی در جهت تولید اطلاعات پایه و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در بخش معدن اقدام کرد که این مهم تاکنون و باوجود پیگیری‌های جدی محقق نشده است. در گزارش امروز صمت نظر دو تن از فعالان معدن را در این زمینه مرور کرده‌ایم.

برآوردهای اثبات نشده

حمیدرضا فولادگر رئیس هیئت‌مدیره شرکت صنعتی و معدنی گل‌گهر درباره میزان ذخایر سنگ‌آهن کشور گفت: همه ذخایرمان در مورد سنگ‌آهن برآوردی است چراکه ممکن است اکتشاف ما زیر ۵۰ درصد باشد و معادنی هم که اکتشاف شده‌اند، استخراج خیلی پایینی دارند.به گزارش معدن نیوز وی گفت: مرحله بعد از استخراج فرآوری است که هرچه به سمت انتهای زنجیره حرکت کنیم، ارزش‌افزوده بالاتری ایجاد خواهد شد.

فولادگر ادامه داد: متاسفانه تا امروز در زمینه تکمیل زنجیره معدن و صنایع معدنی سرمایه‌گذاری کمتری داشته‌ایم اما باید آن را به‌عنوان یک مسئله مهم در اولویت‌های خود قرار دهیم.

وی درباره موقعیت منطقه‌ای و جهانی کشور در تولید سنگ‌آهن نیز گفت: سهم ما از ذخایر سنگ‌آهن جهان حدود 2 درصد است اما اکنون در زمینه تولید فولاد جزو ده کشور فولادی در دنیا قرار داریم و اخیرا در تولید شمش فولاد به رتبه ششم رسیده‌ایم، اما اگر بقیه معادن و صنایع معدنی را نیز در نظر بگیریم، رتبه ما پایین‌تر می‌آید که متناسب با ذخایر معدنی ما نیست.

به‌سوی اکتشافات ژرف

فولادگر به بحث اکتشافات در حوزه سنگ‌آهن اشاره کرد و گفت: هم باید روش‌های جدید و فناوری‌های امروزی را به کار بگیریم و میزان اکتشافات را افزایش دهیم تا در زمینه تامین مواد اولیه به امنیتی نسبی برسیم. وی افزود: اکنون موضوع به‌کارگیری فناوری نو و استفاده از آخرین فناوری‌های نسل چهارم صنعت در اکتشاف مطرح است و کشورهای مطرح در زمینه معادن سنگ‌آهن به سمت معادن ژرف (عمیق) و زیرزمینی می‌روند.

تنوع‌بخشی به معادن

فولادگر گفت: علاوه بر این باید بحث تنوع‌بخشی به معادن را مدنظر قرار دهیم. نباید فقط روی سنگ‌آهن متمرکز شویم، زیرا بسیاری از فلزات دیگر در کشور ما وجود دارد و معادن و ذخایر متنوع و خوبی در اختیارداریم، اما سرمایه‌گذاری نشده است.

به گفته این فعال بخش معدن بعد از سنگ‌آهن و فولاد، آلومینیوم و مس در رتبه‌های بعدی قرار دارند اما تا امروز سرمایه‌گذاری چندانی برای اکتشاف، استخراج و فرآوری آنها نشده است و می‌توان با سرمایه‌گذاری در برخی از آنها ارزش‌افزوده بالاتری ایجاد کرد.

وی در ادامه گفت: باوجوداینکه بیش از ۶۰ عنصر معدنی با ۶۰ میلیارد تن ذخایر برآورد شده داریم، اما سهم معدن در تولید ناخالص ملی و ارزش‌افزوده پایین‌تر از حد انتظار است. در این دو سه سال اخیر نیز از یک درصد به یک و سه‌دهم درصد افزایش‌یافته که بازهم در مقایسه با ذخایر دیگر سهم ناچیزی است.

فولادگر افزود: اگر صنایع معدنی را هم به این عدد اضافه کنیم، حدود ۵ یا ۶ درصد می‌شود که بازهم برای کشوری بااین‌همه ذخایر معدنی، این میزان تولید ناخالص ملی کافی نیست.

ضرورت توجه به اکتشافات عمقی

اردشیر سعد محمدی مدیرعامل سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات گفت: با توجه به نیاز روزافزون معادن بزرگ فعال ما به اکتشافات عمقی، پرداختن به علوم روز دنیا یک ضرورت جدی است تا بتوان با داده‌های علمی و دقیق به طراحی اکتشافات پرداخت.

وی افزود: حدود ۶۹ درصد از تولیدات معدنی ما تنها از ۳۰۰ معدن دارای پروانه بهره‌برداری است

سعدمحمدی، مدیرعامل گروه سرمایه‌گذاری توسعه، معادن و فلزات (ومعادن)، ضمن اشاره به فعالیت حدود ۷ هزار معدن از 11 هزار معدن دارای پروانه بهره‌برداری، بیان کرد: درصورتی‌که محصولات شن و ماسه را در نظر نگیریم، حدود ۶۹ درصد از تولیدات معدنی ما تنها از ۳۰۰ معدن دارای پروانه بهره‌برداری است؛ سالانه تقریبا ۴۵۰ میلیون تن تولیدات معدنی در کشور داریم که بیان‌گر این است که به‌طور متوسط تولید ما به ازای هر معدن فعال بسیار پایین است.

اردشیر سعدمحمدی گفت: که با توجه به پتانسیل‌های فراوان کشور در بخش معدن، هنوز جای کار زیادی داریم و درواقع در ابتدای مسیر هستیم، این خود نویدبخش فرصت‌های فعالیت مؤثر و مولد برای دانشجویان و فعالان جوان بخش معدن است.

وی با اشاره به این‌که مدیران آینده بخش معدن باید با تعاریف و الزامات اقتصادی به‌خوبی آشنا باشند، بیان کرد: هر معدن با توجه به مقدار ذخایر آن عمر مشخصی دارد که متناسب با آن باید برنامه صحیحی را برای برداشت سالانه از آن، مدون کرد و درصورتی‌که سیاست‌گذاری دقیق برای استخراج سالیانه از معادن صورت نگیرد، فعالیت مدنظر صرفه اقتصادی بهینه نخواهد داشت.

سعدمحمدی تاکید کرد: تغییرات علمی در دنیا مانند جریان آب جاری و توقف‌ناپذیر است و این تغییرات به‌قدری گسترده و باشتاب صورت می‌گیرد که نیاز است برای جا نماندن از آن تغییرات جدی در سرفصل‌های درسی دانشگاهی ایجاد کنیم؛ به‌طور مثال در دانشگاه‌های ما، در رشته مهندسی اکتشاف هنوز واحدی برای طراحی اکتشاف وجود ندارد.

کمترین هزینه بیشترین سود

مدیرعامل «ومعادن» ادامه داد: ما تنها در بخش فولاد، هدف‌گذاری ۵۵ میلیون تنی برای سال ۱۴۰۴ در نظر گرفته‌ایم که دستیابی به ظرفیت تولید آن قطعی است اما رسیدن به این میزان از تولید، نیازمند استخراج سالانه حدودا ۱۶۰ میلیون تن سنگ‌آهن است که با توجه به تولید فعلی ۱۰۰ میلیون تنی، نیازمند افزایش ۶۰ درصدی در تولید این ماده معدنی هستیم. علاوه بر آن، حدود ۱۵ میلیون تن ظرفیت فولادسازی با پیشرفت بالای ۲۰ درصد نیز در دست ساخت داریم که به معنای افزایش نیاز ما به استخراج سنگ‌آهن و به دنبال آن توجه ویژه به فعالیت‌های اکتشافی و پیگیری علوم و تکنولوژی‌های روز دنیا و پرورش متخصصان معدنی است.

فعالیت اقتصادی موثر

اردشیر سعدمحمدی اظهار داشت: یک فعالیت اقتصادی موثر نیازمند نگاه همه‌جانبه بوده و تمرکز بر یک حیطه خاص در بلندمدت پاسخگوی نیاز ما نخواهد بود. پرداختن به مسائل زیست‌محیطی، ارتقاء کیفیت حیات و نگاه اخلاقی و انسانی به فعالیت‌های علمی و اقتصادی الزاماتی را ایجاد کرده و خواهد کرد که مستلزم اتخاذ جهت‌گیری مناسب در فعالیت‌ها در زمان درست و همچنین رصد پیوسته تغییرات علم و فناوری در دنیا است.

سخن پایانی

زمین‌شناسان می‌گویند با توجه به خاستگاه مواد معدنی و تیپ‌های کانه‌زایی در کشور بر اساس شواهد زمین‌شناسی و اکتشافی، انتظار کشف ذخایر عمقی و بزرگ در گستره ایران وجود دارد اما نکته حائز اهمیت در این مسیر توجه ویژه به چرخه تولید اطلاعات پایه زمین‌شناسی و اکتشافی و همچنین به‌کارگیری روش‌های نوین اکتشافات عمیق ازجمله ژئوفیزیک هوایی و برداشت داده‌های طیفی است.