سقوط آزاد تاریخی؛ پول نقد ۷۰ میلیون ایرانی آب رفت
یارانه نقدی مهرماه به حساب حدود ۷۰ میلیون نفر واریز شد، اما سهم آن از هزینه‌های خانوارها همچنان در مسیر کاهش است؛ در مناطق شهری یارانه به‌طور میانگین کمتر از ۴ درصد درآمد خانوار را پوشش می‌دهد و در برخی استان‌های محروم، تنها دهک‌های کم‌درآمد می‌توانند بخشی از هزینه‌های زندگی خود را با آن تأمین کنند.
در روزهای گذشته، سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها اعلام کرد یارانه نقدی مهرماه ۱۴۰۴ را به حساب سرپرستان خانوارهای دهک‌های چهارم تا نهم واریز کرده است. طبق اعلام این سازمان، یارانه این مرحله به حساب ۱۴.۵ میلیون سرپرست خانوار واریز شده و تعداد یارانه‌بگیران در دهک‌های چهارم تا نهم – با حذف پردرآمدها – به ۴۲ میلیون و ۳۱۳ هزار نفر رسیده است. همچنین در دهک‌های اول تا سوم، ۱۰ میلیون و ۲۳۲ هزار خانوار با جمعیت ۲۸ میلیون و ۱۴۹ هزار نفر قرار دارند که یارانه آن‌ها حدوداً یک هفته زودتر از دهک‌های دیگر واریز می‌شود.
در مجموع، در حال حاضر حدود ۷۰.۵ میلیون نفر ماهانه یارانه نقدی در کشور دریافت می‌کنند. اما این یارانه‌های نقدی چقدر از هزینه‌های خانوارها را پوشش می‌دهد؟
یارانه نقدی چقدر آب رفته است؟
آذر ۱۳۸۹، در نخستین مرحله واریز یارانه نقدی، دولت ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان به ازای هر نفر به حساب خانوارهای ایرانی واریز کرد؛ رقمی که همان زمان معادل ۴۵ دلار بود. طبق داده‌های مرکز آمار ایران، در سال ۱۳۸۹ یارانه نقدی معادل ۱۶.۵ درصد از کل درآمد ماهانه یک خانوار شهری و ۳۰.۴ درصد از کل درآمد ماهانه یک خانوار روستایی را تشکیل می‌داد. عدم اجرای کامل سیاست هدفمندی یارانه‌ها و تثبیت قیمت‌ها برای چندین سال – صرف‌نظر از درست یا نادرست بودن آن – باعث شد دولت منابع کافی برای افزایش یارانه به تناسب تورم نداشته باشد و تا اردیبهشت ۱۴۰۱ تقریباً همان ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان را به اغلب دهک‌ها واریز کند.
این تثبیت سبب شد سهم یارانه نقدی در درآمد خانوارهای شهری و روستایی به سرعت کاهش یابد: سهم یارانه در درآمد خانوار شهری از ۱۶.۵ درصد در ۱۳۸۹ به ۱.۶ درصد در ۱۴۰۰ رسید. در مناطق روستایی نیز این سهم از ۳۰.۴ درصد در ۱۳۸۹ به ۲.۸ درصد در ۱۴۰۰ سقوط کرد.
در انتهای اردیبهشت ۱۴۰۱، دولت سیزدهم با اجرای طرح حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و همسان‌سازی نرخ ارز ترجیحی با نرخ نیمایی، یارانه ۴۵۵۰۰ تومانی را برای دهک‌های اول تا سوم به نفری ۴۰۰ هزار تومان و برای دهک‌های چهارم تا دهم به نفری ۳۰۰ هزار تومان افزایش داد. این جراحی یارانه‌ای باعث جهش سهم یارانه در درآمد خانوارهای شهری از ۱.۶ درصد در ۱۴۰۰ به ۸ درصد در ۱۴۰۱ شد. در مناطق روستایی نیز سهم یارانه از ۲.۸ درصد در ۱۴۰۰ به ۱۴.۱ درصد در ۱۴۰۱ رسید.
اما طی سه سال اخیر، یارانه‌های نقدی بار دیگر از تورم عقب ماندند: سهم آن در مناطق شهری از ۸ درصد در ۱۴۰۱ به ۳.۹ درصد در ۱۴۰۳ کاهش یافت – عددی که در سال جاری همچنان روند نزولی دارد و باید منتظر داده‌های جدید مرکز آمار ماند. در مناطق روستایی نیز این سهم از ۱۴.۱ درصد در ۱۴۰۱ به ۶.۹ درصد در ۱۴۰۳ رسیده است.
سهم یارانه از درآمد خانوارهای شهری: ۱ تا ۱۲ درصد
آخرین گزارش مرکز آمار ایران از هزینه-درآمد خانوار مربوط به سال ۱۴۰۳ است. مقایسه میانگین درآمد خانوار در دهک‌های مختلف با میزان یارانه کل خانوار نشان می‌دهد در مناطق شهری کشور طی سال ۱۴۰۳، یارانه نقدی به طور میانگین سهم نزدیک به ۴ درصدی از کل درآمد خانوار را داشته است. این عدد در دهک‌های اول، دوم و سوم به ترتیب ۱۲.۱، ۸.۸ و ۶.۹ درصد بوده و در دهک چهارم معادل ۴.۹ درصد از درآمد خانوار را تشکیل می‌دهد. در دهک‌های پنجم، ششم و هفتم این ارقام به ترتیب ۴.۲، ۳.۸ و ۳.۳ درصد و در دهک‌های هشتم، نهم و دهم به ترتیب ۲.۹، ۲.۴ و ۱.۵ درصد بوده است.
سهم یارانه از سیستان‌و‌بلوچستان تا تهران
نگاهی به وضعیت استانی یارانه‌های نقدی نیز قابل تأمل است. در سال ۱۴۰۳، در مناطق روستایی استان سیستان‌و‌بلوچستان سهم یارانه نقدی از کل درآمد خانوارها ۱۸.۳ درصد بوده، در لرستان ۹.۶ درصد، و در آذربایجان غربی، خراسان شمالی و کردستان بین ۹ تا ۱۰ درصد. در مقابل، این عدد در مناطق روستایی استان‌های یزد، مازندران و البرز به ترتیب ۳.۸، ۴ و ۴.۳ درصد بوده است.
در مناطق شهری نیز سهم یارانه نقدی در استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان، ایلام، لرستان، آذربایجان غربی، کرمان و کرمانشاه به ترتیب ۷.۳، ۶.۱، ۵.۸ و ۵.۷ درصد بوده، اما در تهران تنها ۲.۶ درصد، در مازندران و چهارمحال‌وبختیاری هر کدام ۳.۳ درصد، و در گیلان و البرز ۳.۵ درصد را تشکیل می‌دهد.
گرچه آمار دهکی استانی در دسترس نیست، اما با توجه به اینکه فاصله میانگین درآمد دهک‌ها با دهک اول در مناطق روستایی ۷ برابر و در مناطق شهری ۴ برابر است، به نظر می‌رسد در مناطق روستایی استانی مانند سیستان‌و‌بلوچستان، یارانه سهم بالای ۵۰ درصدی از کل درآمد دهک اول داشته باشد و این عدد در مناطق شهری همین استان نیز حول‌وحوش ۳۰ درصد باشد.
