ضایعات نخاعی در آستانه درمان

شاید در هیچ دوره‌ای از تاریخ، بشر شاهد سرعت تولید علم در جهان نبوده، اما در میان تمام راه‌حل‌هایی که دانش و فناوری برای حل معضلات بشری عرضه کرده است، حل چالش‌های درمانی به‌واسطه روش‌ها و شیوه‌های نوین خوشایندتر و امیدوارکننده‌تر است. زمانی که انسان‌ها به‌دلیل فقدان آنتی‌بیوتیک‌ها با ابتلا به ساده‌ترین عفونت‌ها جان‌شان را از دست می‌دادند، به‌طورقطع ساخت داروهایی برای درمان این دست از بیماری‌ها، کمک زیادی به جان سالم به در بردن انسان‌ها از بیماری‌های مختلف کرده و صمت در این گزارش به جدیدترین دستاوردهای دانشمندان ایرانی در درمان بیماری‌ها به‌ویژه سرطان و ضایعات نخاعی پرداخته است.

جراحی بدون شکافتن

محققان دانشگاه بریتیش کلمبیای کانادا یک میکروسکوپ تخصصی با توانایی بالقوه برای تشخیص بیماری‌های گوناگون شامل سرطان پوست و انجام جراحی‌های دقیق ابداع کردند.

 این فناوری جدید که می‌تواند انقلابی در پزشکی ایجاد کند، قادر است بافت‌های بدن را به‌سرعت اسکن کند تا ساختارهای مشکوک یا غیرطبیعی سلولی را بیابد و جراحی‌های دقیقی را بدون نیاز به شکافتن پوست صورت دهد. این دستگاه نوعی میکروسکوپ چندفوتونی برانگیخته است که با استفاده از لیزر مادون قرمز بافت زنده تا حدود یک میلیمتر در عمق را به‌صورت دیجیتالی اسکن می‌کند و از آن می‌توان برای تشخیص و درمان بیماری‌های پوستی بهره برد. یورونیوز در این‌باره نوشته است، مخترعان این دستگاه امیدوارند که با توسعه دادن این فناوری بتوانند بیماری بخش‌های گوناگون از جمله مغز، رگ‌های خونی، چشم و دیگر بافت‌های حیاتی را تشخیص دهند و درمان کنند. این پژوهشگران اکنون در پی آن هستند که با کمک دانشمندان دیگر رشته‌ها، این میکروسکوپ را توسعه دهند تا بتوانند از آن برای تشخیص و درمان سریع بیماری‌های گوناگون از جمله سرطان استفاده کنند.

ترمیم ضایعات نخاعی با سلول‌های بنیادی

طی سال‌های اخیر، فناوری سلول‌های بنیادی شاهد پیشرفت‌هایی بوده که امیدهای جدیدی را برای درمان اختلالات ژنتیکی نادر ایجاد کرده است. امروزه با کمک این سلول‌ها می‌توان بیماری‌هایی را درمان کرد که تا چند سال پیش غیرقابل‌درمان بودند. دکتر راکش میشرا، مدیر موسسه ژنتیک و جامعه تاتا چندی پیش اعلام کرد که تحقیقات اخیر، احتمالات هیجان‌انگیزی را برای داشتن یک روش مداخله مستقیم برای درمان موثر بیماری‌های خاص نشان داده است. یکی از موفقیت‌های بزرگی که مردم شاهد آن بوده‌اند، استفاده از فناوری سلول‌های بنیادی برای درمان اختلالات ژنتیکی است که در آن می‌توان این سلول‌ها را از یک فرد سالم گرفت و با سلول‌های بنیادی بیمار شناسایی‌شده، جایگزین کرد. البته چالش‌های ایمنی خاصی نیز در این فرآیند وجود دارد.

پروین محمدی، پژوهشگر در زمینه سلول‌های بنیادی در پژوهشی به این نتیجه رسید که کاربرد سلول‌های بنیادی توسط برخی پژوهشگران به‌واسطه خواص ممتاز آن می‌تواند نقش جدی در درمان ضایعات نخاعی داشته باشد.

محمدی درباره علت انجام این طرح توضیح داد: همان‌طور که می‌دانید، نخاع قسمتی از دستگاه عصبی مرکزی است که درون کانال نخاعی قرار دارد. در واقع نخاع، طناب سفیدرنگی به طول کمابیش ۴۵ سانتیمتر است و از سوراخ پس‌سری تا سطح نخستین یا دومین مهره کمری ادامه پیدا می‌کند. بنابراین، نخاع دوسوم فوقانی کانال مهره‌ای را در ستون مهره‌ها اشغال کرده است.

وی ادامه داد: آسیب طناب نخاعی از عوامل مهم اختلالات حسی، حرکتی، دستگاه ادراری یا ترکیبی از این موارد است که با عواملی محافظت می‌شوند؛ برای مثال مایع مغزی ـ نخاعی که در فضای زیر عنکبوتیه در اطراف نخاع قرار دارد.

این محقق و پژوهشگر بااشاره به دلایل آسیب‌های نخاعی گفت: تصادفات اتومبیل، شایع‌ترین علت آسیب‌های طناب نخاعی هستند و از دیگر علل آن می‌توان به سقوط، حوادث ورزشی و زخم‌های ناشی از شلیک گلوله اشاره کرد. آسیب اولیه بعد از اعمال ضربه به نخاع رخ می‌دهد، در حالی ‌که آسیب‌های ثانویه که به‌طورمعمول بعد از نخستین ضربه به‌وجود می‌آید، بیشترین پیامدهای نورولوژیکی را به‌همراه دارد. محمدی گفت: اختلال عملکرد سد خونی ـ مغزی، التهاب موضعی، تشکیل رادیکال آزاد، مرگ نورونی و دمیلیناسیون همگی جزو آسیب‌های ثانویه محسوب می‌شوند که ممکن است منجر به فلج اندام تحتانی و فوقانی شوند. همچنین، شرایط بیمار ممکن است با مشکلات دیگر نظیر عفونت، مشکلات قلبی، تنفسی و مثانه هم بدتر شود. تمامی شرایط گفته‌شده، اثر چشمگیری بر کیفیت زندگی و امید به زندگی بیمار داشته و موجب تحمیل هزینه‌های هنگفت بر جامعه هم می‌شود.

محمدی تاکید کرد: باوجود تحقیقات بسیار و پیشرفت‌های انجام‌گرفته در بهبود کیفیت زندگی، هنوز هم آسیب‌های طناب نخاعی عامل مهمی در معلولیت و مرگ‌ومیر افراد است و متاسفانه تا به امروز روش‌های درمانی به‌کاررفته، برای درمان آسیب نخاعی موثر نبوده است. اما پیشرفت‌های اخیر در فناوری‌های درمانی وابسته به سلول‌های بنیادی، مسیر جدید و نویدبخشی را پیش‌روی درمان آسیب‌های وارده به طناب نخاعی قرار داده است. در تحقیقات مرتبط با درمان با کمک سلول‌های بنیادی برای آسیب طناب نخاعی، کاربرد سلول‌های بنیادی توسط برخی پژوهشگران به‌واسطه خواص ممتاز آن موردتوجه بوده است.

این محقق و پژوهشگر در ادامه گفت: یکی از روش‌های جدید برای انکپسوله کردن سلول‌ها (کنار هم قرار دادن ۲ یا چند چیز متفاوت و در عین حال مرتبط و گنجاندن آنها در یک موجودیت به‌اصطلاح کپسول) استفاده از سیستم‌های میکروفلوئیدی است؛ سیستم‌هایی که منجر به کنترل دقیق و نگهداری سلول‌ها در حجم بسیار کوچک سیال می‌شوند. از مزایای آن می‌توان به نیاز به مقدار پایین از مواد و محلول، کنترل دقیق شرایط محیطی، امکان ایجاد شیب غلظت برای سلول و پلیمر، انتقال سریع مواد به سلول‌های کشت داده‌شده، اشاره کرد. محمدی گفت: به‌دلیل آنکه زمان انجام این طرح همزمان با شیوع همه‌گیری کرونا بود، تعطیلی دانشگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها در روند تحقیقات وقفه‌ای ایجاد کرد. همچنین، دسترسی به امکانات و تجهیزات به‌سختی امکان‌پذیر بود و در عمل ۶ تا ۹ ماه در فرآیند طرح، وقفه به‌وجود آمد. با این حال، توانستیم با کمک این روش سلول‌درمانی، تست‌های حیوانی را روی موش‌صحرایی انجام دهیم که البته برای توسعه طرح، نیاز به انجام تست‌های حیوانی در سایر حیوانات وجود دارد.

تهیه داروهای ضدسرطان برپایه ترکیبات محلول در آب

امروزه سرطان یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل پیش‌رو برای جوامع بشری است. متاسفانه گسترش سریع این بیماری در جهان و کشورمان، دانشمندان را بیش از گذشته متوجه پیگیری راه‌حل‌های درمانی این بیماری کرده است. شاید بتوان گفت کشف و تهیه داروهای ضدسرطان مناسب و گزینش‌پذیر برای انواع سرطان‌ها، از نیازهای اساسی بشر محسوب می‌شود.

یکی از جدیدترین دستاوردهای پژوهشگران ایرانی با حمایت بنیاد علم ایران، درباره یافتن راه‌حل درمان سرطان پژوهشی، با عنوان «سنتز، شناسایی و فعالیت بیولوژیکی کمپلکس‌های فلزی سنتزشده با لیگاندهای جدید برپایه تیوسمی کابازون‌های فلوئورسنت» نوشته سیما فیضی‌پور است که هدف آن تهیه داروهای ضدسرطان مناسب با فلزات سبک و کم‌خطر با توانایی دنبال‌کردن در سیستم‌های بیولوژیک انسان است.

وی در گفت‌وگو با صمت درباره این پژوهش گفت: تیوسمی‌کاربازون‌ها (نوعی ترکیب شیمیایی) به‌علت داشتن ظرفیت درمانی و خواص دارویی ارزشمند، علاقه بسیاری از شیمیدان‌های دارویی را به خود معطوف کرده‌اند، چراکه کاربرد این ترکیبات شیمیایی به‌عنوان دارو گسترده است، زیرا آنها یک طیف عظیم از فعالیت‌های بیولوژیکی شامل ضدسرطان، ضدتومور، ضدباکتری، ضدقارچ، ضدمالاریا و ضد HIV را از خود نشان می‌دهند.

به‌گفته وی، DNA یک هدف برای بسیاری از درمان‌های سرطانی و ویروسی است. تلاش برای درمان سرطان و پیدا کردن راه‌های مناسب و کم‌عوارض برای رهایی بشر از این بیماری، در اولویت فعالیت تحقیقاتی پژوهشگران قرار دارد.

فیضی‌پور بااشاره به اهداف این طرح گفت: هدف اصلی این پژوهش، تهیه داروهای ضدسرطان برپایه ترکیبات محلول در آب و دارای فلزات کم‌خطر برای انسان بوده و هدف فرعی به‌دست‌آوردن مکانیسم عمل دارو و نحوه جذب و توزیع آن داخل سلول‌ها است.

وی درباره معضلات پژوهشی به‌ویژه در زمینه درمان گفت: تهیه مواد اولیه و کیت‌های موردنیاز طرح، زمان زیادی گرفت، چراکه تمامی این مواد، وارداتی هستند و فرآیند سخت و دشواری برای دسترسی به آنها وجود دارد. همچنین، افزایش نرخ دلار و هزینه‌های زیاد طرح هم از دیگر چالش‌های موجود است.

برگی از یک دستاورد

دامون نشتاعلی، فناور و مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان توانسته با ورود به دنیای تحلیل و استخراج داده‌های ژنتیکی، در تحقق کشف راز ژن‌ها، موثر واقع شود. وی در گفت‌وگو با سایت خبری اکوموتیو درباره وضعیت بیماری‌های ژنتیکی گفت: در جنوب کشور مثل اهواز، خوزستان و... که ازدواج خویشاوندی در آنها بیشتر اتفاق می‌افتد، بیماری‌های ژنتیکی نیز راحت‌تر به نسل بعد منتقل می‌شوند و این نکته مهمی در انتقال ژن است و باید در نظر گرفته شود. اما از نظر اختلال‌ها و بیماری‌های ژنتیکی در کشور ما، در شمال کشور، بیماری سرطان پستان و گوارش و در جنوب ناشنوایی و متابولیکی بسیار شایع است. البته تاثیر منطقه جغرافیایی و نوع تغذیه بر بیماری‌های ژنتیکی وجود دارد. در مجموع، در کشور بیماری‌های شنوایی، تکاملی عصبی ـ عضلانی، عقب‌ماندگی ذهنی و متابولیک بیشترین میزان شیوع را دارد. سرطان‌ها نیز در کشور آمار رو به رشدی دارند که سبک زندگی نیز بر شیوع این بیماری اثرگذار است.

وی گفت: تخصص ما تفسیر داده‌هاست. ما به حوزه انسانی ورود کردیم تا با استفاده از داده‌های ژنتیکی بتوانیم پیش‌بینی‌هایی داشته باشیم. پیش‌بینی بیماری‌هایی با منشأ ژنتیکی مثل نابینایی، ناشنوایی، سرطان و… که ممکن است در خانواده فرد هم سابقه داشته باشند. ما از طریق تفسیر داده‌ها می‌توانیم به ژن‌های معیوب برسیم و پس از بررسی این ژن‌ها در فرد، از بروز این بیماری‌ها در نسل بعد جلوگیری کنیم. البته در بعضی بیماری‌ها برای خود فرد هم امکان پیشنهاد راه‌های درمانی و کنترلی موثر و اختصاصی‌تر وجود دارد.

به‌گفته وی، از طرف دیگر، اینکه ژن هر فرد گنجینه‌ای از ذاتی‌ترین اطلاعات آن فرد است و وقتی این اطلاعات تفسیر شوند، توانمندی‌ها و ضعف‌های ذاتی فرد قابل‌پیش‌بینی است و در نهایت، می‌توان روی این توانمندی‌ها سرمایه‌گذاری و نقاط ضعف را کنترل کرد. در واقع، فرد با اطلاع از ویژگی‌های ذاتی می‌تواند بهترین و اختصاصی‌ترین مسیر برای رسیدن به موفقیت دلخواهش را انتخاب کند.

سخن پایانی

باتوجه به پیشرفت‌های اخیر دنیای فناوری بخش مراقبت‌های بهداشتی به‌سرعت در حال گسترش است و پیش‌بینی می‌شود به‌زودی به آستانه میلیارد دلاری برسد. با همه‌گیری مداوم و افزایش آگاهی عمومی درباره مسائل بهداشتی، این صنعت به‌عنوان یکی از جذاب‌ترین و پرسودترین صنایع شناخته می‌شود. علاوه بر این، صنعت مراقبت‌های بهداشتی صنعتی، مناسب و عالی برای کسب‌وکارهای مشتاق است. پیش‌بینی می‌شود از سال ۲۰۲۲ تا ۲۰۳۰، صنعت مراقبت‌های بهداشتی با نرخ رشد مرکب سالانه ۱۳.۳ درصدی روبه‌رو شود. علاوه بر این، تحقیقات نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۳۰، هزینه‌های بهداشت ملی به ۶.۸ تریلیون دلار خواهد رسید. این ارقام نشان‌دهنده بازار پررونق برای استارت‌آپ‌های حوزه سلامت است. بنابراین، صاحبان کسب‌وکار مشتاق، ممکن است یکی از مفاهیم مختلف کسب‌وکار مراقبت‌های بهداشتی را به وسیله‌ای عملی برای حمایت از خود تبدیل کنند. / روزنامه صمت