محدودیت زودتر از موعد، گریبان تولید را گرفت

بی‌توجهی به توسعه زیرساخت‌های انرژی در کشور موجب شده بسیاری از صنایع در ماه‌های سرد سال با محدودیت جدی در تامین سوخت خود روبه‌رو شوند. در چنین شرایطی برخی صنایع از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین استفاده می‌کنند و برخی دیگر نیز ناچار به کاهش ظرفیت تولید خود هستند. محدودیت گاز صنایع در سال جاری از هفته‌های پیش آغاز شده و بسیاری از واحدهای سیمانی کشور از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین استفاده می‌کنند و برخی دیگر از صنایع به‌ناچار از میزان تولید خود می‌کاهند، این در حالی است که مازوت سوختی پاک نیست؛ از همین رو جایگزینی آن به‌جای گاز، آسیب‌هایی را به محیط‌زیست، آن‌هم در ماه‌های سرد سال که آلودگی هوا به بحرانی جدی برای شهرها و کلانشهرها تبدیل می‌شود، تحمیل می‌کند. البته تولیدکنندگان نیز از این جایگزینی سوخت راضی نیستند و آن را عامل افزایش هزینه تولید و همچنین کاهش بهره‌وری تولید عنوان می‌کنند. باتوجه به تمام موارد یادشده توسعه زیرساخت‌های انرژی تنها راه تداوم تولید برای فعالان صنعتی است.

فشار جایگزینی سوخت به صنایع

حسین چهرگانی، فعال صنعت سیمان در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: محدودیت گاز صنایع سیمان از اواخر آبان‌ آغاز شد و در حال حاضر اغلب صنایع سیمانی کشور برای تداوم فعالیت و تولید خود از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین استفاده می‌کنند. وی در پاسخ به سوالی مبنی بر تغییر این سوخت و تاثیر آن بر آلایندگی هوا گفت: از گاز به‌عنوان سوخت پاک یاد می‌شود. تفاوت چشمگیری میان احتراق مازوت و گاز وجود دارد. در ترکیب مازوت عناصر آلاینده‌ای همچون سولفور وجود دارد که طی فرآیند احتراق به‌شکل SOX منتشر می‌شود، به همین دلیل سوخت مازوت به‌منزله ورود گازهای گلخانه‌ای بیشتری به هوا است. براساس آنچه گفته شد باید اذعان کرد میزان آلایندگی مازوت در قیاس با گاز به‌مراتب بیشتر است. البته آلودگی شهرهای بزرگ کشور از دلایل متعددی نشأت می‌گیرد و نمی‌توان این آلایندگی را تنها به سوخت مازوت در صنایع سیمانی نسبت داد، زیرا فرآیند تولید سیمان به‌گونه‌ای است که عمده آلایندگی موجود در مازوت را جذب و بی‌اثر می‌کند. چهرگانی گفت: خطوط تولید صنایع سیمان کشور عمدتا بر پایه مصرف گاز به‌عنوان سوخت اصلی، طراحی شده‌اند. واحدهای تولید سیمان مجهز به انواع فیلترها هستند که مانع ورود آلایندگی به هوا می‌شوند، اما در تغییر سوخت صنایع به‌طور مثال اگر گازهای اکسید گوگرد ناشی از سولفور موجود در مازوت ایجاد شود، این فیلترها کارآیی زیادی نخواهند داشت. این فعال صنعت سیمان گفت: ایران در رده کشورهای با بیشترین ذخایر گازی قرار دارد و در طول سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی برای راه‌اندازی تاسیسات و ایجاد خطوط لوله گاز در کشور صرف شده است. همزمان عموم صنایع کشور نیز برای تغییر سوخت خود هزینه قابل‌توجهی را متحمل شده‌اند؛ بنابراین از دولت انتظار می‌رود زمینه استفاده حداکثری از ظرفیت ذخایر گازی کشور را فراهم کند تا دسترسی صنایع به سوخت پاک محدود نشود. وی در پاسخ به سوالی درباره افزودن فیلترهای ویژه برای جذب آلاینده‌های مازوت افزود: اگر صنایع بخواهند در این زمینه اقدام کنند، باید سرمایه زیادی را صرف کنند، اما بهتر و معقول‌تر این است که با صرف هزینه و سرمایه‌گذاری کمتر دولت محترم فکری برای تامین گاز صنایع کند، چراکه زیرساخت‌های توزیع گاز فراهم است اما توزیع مازوت نیازمند ناوگان و هزینه‌بر است و مشکلات عدیده‌ای دارد. چهرگانی گفت: مدیران و مسئولان حوزه انرژی در هفته‌های اخیر مرتب از کمبود منابع گاز کشور سخن گفته‌اند. در حال حاضر توازن میان تولید و مصرف گاز کشور برقرار نیست، این در حالی است که هنوز در ابتدای روزهای سرد سال قرار داریم؛ بنابراین احتمالا این محدودیت‌ها تا پایان فصل سرما ادامه خواهد یافت. همان‌طور که در سال گذشته محدودیت‌های یادشده تا اسفند ادامه یافت. این فعال صنعت سیمان تاکید کرد: باتوجه به محدودیت در تامین انرژی، فعالان صنعت سیمان ناچار به تغییر سوخت خود شده‌اند، این در حالی است که جایگزینی مازوت به‌جای گاز، لطمات متعددی را به این صنایع تحمیل می‌کند. وی افزود: خطوط تولید صنایع ما براساس مصرف گاز طراحی‌ شده و این جایگزینی به‌منزله تحمیل خسارت به تولید خواهد بود. علاوه بر این همان‌طور که بارها تاکید شده تامین مازوت نیازمند پرداخت هزینه حمل قابل‌توجه است و اساسا کمبود ناوگان حمل مشکل جدی ایجاد می‌کند و نباید به‌سادگی از کنار آن گذشت.

کمبود انرژی، چالش اصلی صنایع

علی‌اکبر الوندیان، دبیر انجمن کارفرمایان صنعت سیمان در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: محدودیت در تامین گاز صنایع سیمان کشور از آبان‌ آغاز شده و به‌صورت پلکانی در ۳ مرحله تشدید شده است. میزان مصرف گاز صنایع سیمان کشور روزانه ۲۷ میلیون مترمکعب برآورد می‌شود، اما در حال حاضر تنها ۶ میلیون مترمکعب گاز در اختیار واحدهای سیمانی کشور قرار می‌گیرد. این فعال صنعت سیمان گفت: باتوجه به محدودیت گاز، صنایع سیمان کشور برای تداوم فعالیت خود از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین استفاده می‌کنند. البته سازمان حفاظت محیط‌زیست مجوز استفاده از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین را به واحدهایی که در نزدیکی شهرها قرار دارند، نمی‌دهد؛ از همین رو اولویت نخست برای تامین گاز صنایع سیمانی کشور به واحدهایی اختصاص دارد که در نزدیکی شهرها قرار دارند. به این ترتیب امکان تداوم تولید برای این کارخانه‌ها به مقدار محدود فراهم است. این تصمیم با هدف کنترل آلایندگی ناشی از سوخت مازوت اتخاذ شده و بدیهی است چنانچه گاز موردنیاز این واحدها به‌طور کامل تامین نشود، ناچار خواهند بود از ظرفیت تولید خود بکاهند. الوندیان گفت: درباره افزایش آلودگی هوای شهرها در روزهای اخیر صنایع سیمان نقشی ندارند، زیرا کارخانه‌های سیمان نزدیک شهرها با ظرفیت محدود، آن هم با استفاده از گاز در حال تولید هستند و مازوت مصرف نمی‌کنند و کارخانه‌هایی که مازوت مصرف می‌کنند در فواصل دوری از شهرها قرار دارند و با مجوز سازمان حفاظت محیط زیست مازوت مصرف می‌کنند. وی گفت: شرکت‌های سیمانی برای تامین مازوت از شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران با مشکلات زیادی مواجهند. درباره تامین مازوت نیروگاه‌ها در اولویت قرار دارند و متاسفانه در موارد متعددی مازوت موردنیاز برخی واحدهای سیمانی از انبارهای نفت سایر استان‌ها تحویل داده می‌شود. به‌عنوان مثال کارخانه سیمانی که در شرق کشور قرار دارد برای تحویل مازوت به انبار نفت شهرری در استان تهران هدایت می‌شود، این در حالی است که حمل مازوت از فاصله‌های طولانی هزینه قابل‌توجهی را به این صنعتگران تحمیل می‌کند و بعضا بهای حمل مازوت بالاتر از قیمت خرید مازوت است؛ در نتیجه هزینه تمام‌شده محصول را به‌شدت افزایش خواهد داد. الوندیان گفت: متاسفانه علاوه بر محدودیت گازی اخیرا محدودیت برق نیز شروع‌ و تامین انرژی برای صنعت سیمان به یک چالش کلیدی تبدیل ‌شده و تولید اقتصادی این محصول استراتژیک را تحت‌الشعاع قرار داده است. تشدید این محدودیت باعث کاهش تولید خواهد شد و علاوه بر خسارت و زیان به کارخانه‌های سیمان تنش بازار و افزایش قیمت‌ها را به‌دنبال خواهد داشت.

افت تولید فولاد جدی است

بهادر احرامیان، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: در طول سال‌های اخیر روند تامین انرژی فعالان صنعت فولاد با چالش و محدودیت‌های جدی روبه‌رو شده و امسال نیز با شروع روزهای سرد سال عملا این محدودیت‌ها برای صنایع فولادی کشور آغاز شده است. در چنین شرایطی بسیاری از تولیدکنندگان در حلقه‌های مختلف زنجیره فولاد ناچار به محدود کردن تولید خود هستند. وی افزود: ایجاد محدودیت در تامین گاز واحدهای احیای مستقیم عملا به‌منزله توقف تولید در این بخش است؛ کما اینکه در هفته‌های اخیر میزان تولید آهن‌اسفنجی در کشور به‌شدت محدود شده است.

احرامیان تاکید کرد: محدودیت یادشده از ناترازی میزان تولید و مصرف گاز در کشور نشأت می‌گیرد. در طول سال‌های گذشته ظرفیت برداشت از ذخایر گازی کشور متناسب با افزایش جمعیت و همچنین توسعه ظرفیت صنایع، رشد نداشته است. در واقع به سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی آن‌طور که انتظار می‌رفت توجه و دقت نشده است؛ بر همین اساس نیز در حال حاضر شاهد بروز چنین محدودیت‌هایی هستیم. وی گفت: محدودیت‌های یادشده از میزان تولید در صنایع مختلف می‌کاهد، در حالی که این افت تولید به‌منزله کاهش بهره‌وری و همزمان افزایش قیمت تمام‌شده خواهد بود. علاوه بر این لطمات قابل‌توجهی به کوره‌های ذوب و تجهیزات صنایع فولادی کشور تحمیل می‌شود. احرامیان در پاسخ به سوالی مبنی بر اثرگذاری این محدودیت در قیمت محصولات فولادی گفت: باوجود آنکه قیمت تمام‌شده تولید فولاد تحت تاثیر شرایط یادشده افزایش می‌یابد، نوسانات چشمگیری در بازار فولاد کشور شکل نخواهد گرفت، زیرا از یک ‌سو میزان تولید در اغلب حلقه‌های این زنجیره، به‌ویژه در بخش محصولات طویل فولادی به‌مراتب بالاتر از نیاز کشور است و از سوی دیگر در چند سال اخیر و تحت تاثیر شرایط اقتصادی و رکودی که شاهد آن هستیم، از میزان تقاضا برای فولاد به‌شدت کاسته شده است. همین مسائل مانع رشد قابل‌توجه بهای فولاد حتی باوجود کاهش عرضه این محصول است. این فعال صنعت فولاد در پایان گفت: بخش بزرگی از ظرفیت جذب‌شده به صنایع فولادی کشور در طول دهه‌های اخیر با تشویق دولت و با هدف بهره‌مندی از ذخایر فراوان انرژی کشور و ارزش‌افزایی حداکثری ایجاد شده و دولت مسئول تامین زیرساخت‌های موردنیاز برای بهره‌مندی از این ذخایر انرژی در کشور است؛ بنابراین اصلاح فرآیند تامین انرژی صنایع ضروری به‌نظر می‌رسد.

سخن پایانی

گاز به‌عنوان سوخت اصلی بسیاری از صنایع فولاد، سیمان، پتروشیمی و حتی نیروگاه‌های تولید برق مصرف می‌شود. همچنین این سوخت در کشور ما در مصارف خانگی نیز کاربرد دارد؛ بر همین اساس در ماه‌های سرد سال با افزایش مصرف گاز در بخش خانگی، مشکلاتی در تامین سوخت صنایع پدید می‌آید. این چالش در صنایع مختلف بسته به میزان مصرف آنها به شکل‌های مختلف بروز می‌یابد و لطماتی را به تولید تحمیل می‌کند. ناترازی تولید و مصرف گاز کشور در سال جاری به‌قدری شدت گرفته که از هفته پیش احتمال بروز محدودیت در تامین برق صنایع به‌دلیل کاهش تولید برق توسط نیروگاه‌ها نیز قوت گرفته است. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که سوخت ارزان، یکی از مشوق‌های اصلی توسعه صنعتی کشور در سال‌های گذشته بوده است؛ به‌گونه‌ای که بسیاری از صنایع پرمصرف در این سال‌ها برپایه بهره‌مندی از سوخت ارزان احداث‌شده و توسعه‌ یافته‌اند. با این ‌وجود، همین سوخت ارزان در طول سال‌های گذشته مانع بهره‌وری کافی مصرف انرژی در صنایع شده است. علاوه بر این، با فروش ارزان انرژی، عملا شرایط مناسب برای توسعه و بازسازی زیرساخت انرژی در کشور مهیا نشده است. این نقص عملکرد حالا گریبان صنعتگران را گرفته و فرآیند تولید آنها را تحت تاثیر منفی قرار داده است. برای مقابله با شرایط یادشده، اصلاح الگوی مصرف در حوزه‌های گوناگون و ارتقای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی ضروری به‌نظر می‌رسد.