پیش بینی آینده روابط ایران و آذربایجان / درگیری مستقیم چقدر محتمل است؟

مدتی می‌شود که روابط ۲ کشور ایران و آذربایجان دچار اختلاف‌های فراوانی شده است. چندی پیش هم سفارت آذربایجان در تهران مورد حمله قرار گرفت و در شبکه‌های مجازی و همچنین رسانه‌های جهان بازتاب گسترده‌ای داشت. فردی مهاجم مدعی شده که  از همسرش خبر ندارد و آخرین خبر مراجعه همسرش به سفارت آذربایجان است، در نتیجه بعد از پیگیری‌های متعدد به سفارت حمله کرد. این امر سبب شد تا روابط ۲ کشور، آسیب ببیند و دچار مشکل شود. بعد از گذشت چند روز سفارت آذربایجان تخلیه شد و دیپلمات‌ها به کشور خود بازگشتند.

همزمان با فروپاشی اتحاد شوروی، نظام جغرافیای سیاسی و ساختار حاکم بر منطقه آسیای مرکزی، همچنین قفقاز دچار آشفتگی و دگرگونی شد. بنابراین می‌توان گفت ساختار، شرایط و افراد جدیدی در روابط میان ایران و کشورهای منطقه قفقاز ظهور کردند.

یکی از کشورهایی که می‌توان از آن نام برد، جمهوری آذربایجان است و روابط بین ایران و این کشور از ابعاد استراتژیک بسیاری دارد. در این مدت، شاهد روابط در سطح پایین، عادی و گاه رو به تعارض و آشفتگی بوده‌ایم. روابط خارجی ۲ کشور را می‌توان از دیدگاه و نظریه‌های گوناگون مورد بررسی قرار داد.

باکو و تهران تا زمان جنگ بین ارمنستان و آذربایجان بر سر قره‌باغ در سال ۱۳۹۹، از روابط نسبتا پایداری برخوردار بودند. پیروزی نظامی باکو منجر به آن شد که این کشور کنترل مناطق مرزی با ایران را دوباره به‌دست بگیرد و موازنه‌ی قوا در قفقاز جنوبی را تغییر داد. با احیای قدرت و قرار آذربایجان در منطقه، نفوذ تهران بر باکو به شدت کاهش یافت. در حالی که ایران تلاش کرده است تا با پیکربندی جدید در مرز شمال غربی خود و همچنین کاهش دسترسی به ارمنستان مقابله کند؛ برخی از آذربایجانی‌ها تحت تاثیر ادعاهایی مبنی بر حمایت ایران از طرف مقابل در طول جنگ برانگیخته شده‌اند.

اما به تازگی، اخراج ۴ دیپلمات ایرانی از آذربایجان، موضوعی بود که به شدت خبر ساز شد. حال چرا این دیپلمات‌های ایرانی اخراج شده‌اند را در این گزارش خواهید خواند.

ایران باید شرایط را مانند قبل حفظ می‌کرد

جلال ساداتیان، کارشناس مسائل خاورمیانه، در ارتباط با بحث روابط ایران و آذربایجان به خبرنگار گسترش نیوز گفت: بهترین موضع برای ایران که بتواند شرایط را حفظ کند، بحث میانجی‌گری بود. ایران از گذشته هم چندین بار چنین تلاشی را به کار برد. درحال‌حاضر هم می‌توان گفت که باید همین نقش میانجی را ایفا می‌کرد.

این کارشناس مسائل خاورمیانه ادامه داد: در اجلاس چهار جانبه روسیه، پیرامون مسائل سوریه بحث و گفت‌وگو شد اما شنیده‌ها حکایت از آن دارد که درباره آذربایجان هم به تبادل نظر پرداخته‌اند.

ساداتیان گفت: ایران از ابتدا باید نقش فعال و دیپلماسی خود را ایفا کند و حالت اداره‌کننده داشته باشد. درحال‌حاضر می‌توان گفت ایران خودش را هم وارد این قضیه کرده است. ایران می‌خواهد راه مواصلاتی و ترانزیتی به اروپا ( ارمنستان ) باز بماند و آذربایجان حاکم این مسیر نباشد. چنین امری مشکلات فراوانی را به وجود آورده است.

نباید وارد پیچیدگی روابط می‌شدیم

وی افزود: از طرفی، آذربایجان دارای جمعیت شیعه و مسلمان و از آن‌ طرف هم به واسطه حضور ارامنه ما در این ماجرا مجبور به حمایت از ارامنه شده‌ایم. به دلیل آنکه اگر اقدامی هم انجام دادیم، بگویند که علیه شیعیان و مسلمانان انجام داده‌اند. چنین پیچیدگی را اصلا نباید اجازه می‌دادیم که به آن وارد شویم. علی‌رغم آنکه ایران تهدید کرده، اگر اتفاقی بی‌افتد پاسخ خواهد داد، ظاهرا طبق اخبار آمده، آذربایجان راه را بسته و وارد مرز شده است.

این کارشناس مسائل خاورمیانه در ادامه گفت‌وگو به گسترش نیوز گفت: بر اساس آخرین اخبار، آذربایجان وارد مرز شده اما آنکه تا کجا پیشروی داشته و مسلط شده اطلاعاتی در دسترس نیست. نحوه برخورد ایران هم جای سوال دارد که آیا می‌خواهد نیرو وارد مرز کند یا آنچه که پیشنهاد شده، قرار است به ارمنستان کمک نظامی شود و آن هارا تقویت کند تا بتوانند از خودشان دفاع کنند.

ساداتیان ضمن اشاره اخراج دیپلمات‌های ایرانی از آذربایجان اظهار کرد: دیپلمات‌ها به ایران آمده‌اند. تحلیل‌ها به سمت آن رفته است که به واسطه احتمال درگیری مستقیم ایران با نیروهای آذربایجان، آنها دیپلمات‌های ایرانی را اخراج کردند و این احتمال وجود دارد که سفارت‌های ۲ کشور بسته شود. امیدوار هستیم کار به درگیری مستقیم نرسد و با دیپلماسی این تنش‌ها به پایان برسد.