بازار خودرو در جزیره بی‌ثباتی

 در این میان، شورای رقابت به‌شکل جدی‌تری در حال رایزنی است و هدف خود را رسیدن به قیمت واقعی خودرو، خروج خودروساز از زیاندهی و کمک به مصرف‌کننده عنوان می‌کند. ورود مجدد شورای رقابت به عرصه قیمت‌گذاری خودرو، سبب ابهام بیشتر در بازار خودرو شده و کشمکش بین شورای رقابت و سازمان بورس هم در این میان به‌نوعی بازار را تحت‌تاثیر قرار داده که همچنان ادامه دارد. گرچه بارها شورای رقابت تلاش کرده با قیمت‌گذاری دستوری، بازار خودرو را کنترل کند، اما نوسان‌های بازار حاکی از ناموفق بودن سیاست‌های گذشته است. حال باید دید بار دیگر حضور شورای رقابت در عرصه تعیین قیمت خودرو، می‌تواند نابسامانی‌ها را برطرف کند یا خیر.شورای رقابت در روزهای اخیر بخش‌هایی از دستورالعمل تعیین قیمت خودرو را منتشر کرده و از آنجایی‌که هر اقدامی درباره خودرو بر بازار آن تاثیرگذار است، صمت در این گزارش از صاحب‌نظران حوزه خودرو تاثیر اقدامات اخیر بر وضعیت کنونی بازار خودرو را جویا شده است. با صمت همراه باشید.

پیش‌فروش منجر به زیان می‌شود

میلاد بیگی، کارشناس حوزه خودرو درباره وضعیت بازار خودرو در هفته گذشته به صمت گفت: مثل همیشه وضعیت بازار خودرو منوط به نوسانات نرخ دلار است. باتوجه به شرایط اقتصادی کشور و اینکه قیمت‌ها نه‌تنها در بازار خودرو، بلکه در بیشتر بازارها، وابستگی زیاد به نرخ دلار دارند، با جهش نرخ ارز شاهد افزایش قیمت خودروها در بازار بودیم و در ادامه کاهش نرخ ارز هم منجر به کاهش بسیار اندک قیمت خودروها شد. بیگی ادامه داد: اگر پیش‌فروش خودرو براساس برنامه‌هایی که هفته گذشته و این هفته اعلام شده، انجام شود، به‌طور قطع در کوتاه‌مدت، قیمت‌ها کاهشی خواهد بود. این کارشناس حوزه خودرو درباره تاثیر دستورالعمل شورای رقابت بر بازار خودرو نیز اظهار کرد: تا زمانی که این دستورالعمل به‌معنای واقعی اجرا نشده و خروجی آن را در بازار خودرو شاهد نباشیم، نمی‌توان به‌طور قطع درباره تاثیر آن و تغییرات بازار خودرو اظهارنظر کرد.

وی افزود: واقعیت این است که این دستورالعمل برای فعالان بازار پیچیده و پیش‌بینی‌ناپذیر است که منجر به افزایش قیمت‌ها خواهد شد و نوعی نااطمینانی و ریسک در بازار خودرو ایجاد می‌کند که در ادامه خریدوفروش خودرو براساس این ریسک‌ها انجام می‌شود. در کل، هر قدر دستورالعمل‌ها، غیرشفاف‌تر باشد و قیمت‌گذاری براساس قواعد مبهمی انجام شود، واکنش بازار افزایشی‌تر خواهد بود. ناگفته نماند که تعیین قیمت خودرو به‌ویژه در شرایطی که با نوسانات شدید اقتصادی مواجهیم، کار دشواری است. تعیین قیمت تمام‌شده محصولی پیچیده که عوامل زیادی در شروع خط تولید تا پایان آن دخیل هستند، کار سختی است و نوسانات اقتصادی هم این روند را سخت‌تر می‌کند. به همین دلیل است که قیمت‌گذاری خودرو به نتیجه نهایی نمی‌رسد. بیگی با اشاره به تاثیر پیش‌فروش خودرو که به‌تازگی در دستور کار قرار گرفته، خاطرنشان کرد: با پیش‌فروش خودرو، از یک سو در آینده دیگر امکان خرید خودرو از کارخانه وجود ندارد و خودروهای تولیدی یکی، دو سال آینده پیش‌فروش خواهند شد و خودروساز دیگر عرضه نخواهد داشت و از سوی دیگر، باتوجه به اینکه قیمت خودرو در کارخانه پایین‌تر از بهای واقعی آن است، با این حجم از فروش و فشار اجتماعی، دیگر نمی‌توان قیمت‌ها را به سطح واقعی نزدیک کرد که در نهایت منجر به زیان قابل‌توجه خودروسازان و سهامداران می‌شود.

بازار ارز بیشترین تاثیر را بر بازار خودرو می‌گذارد

مجتبی نظری، کارشناس حوزه خودرو نیز درباره وضعیت این روزهای بازار خودرو به صمت گفت: در شرایط کنونی که در اغلب بازارها شاهد بی‌ثباتی هستیم، بازار خودرو هم از این قاعده مستثنا نیست. وقتی چارچوب‌های اقتصاد کلان دچار مشکل می‌شود، یکی از بخش‌هایی که آسیب می‌بیند، صنعت خودرو است. به‌طور طبیعی بی‌ثباتی قیمت‌ها، تقاضای سرمایه‌ای در بازار خودرو ایجاد کرده؛ یعنی خرید خودرو برای حفظ سرمایه است. در کشور بازارهای گوناگون همواره متاثر از یکدیگر هستند و در این میان، بازار ارز بیشترین تاثیر را بر بازار خودرو می‌گذارد؛ از این‌ رو نوسانات و ثبات قیمت ارز منجر به نوسان و ثبات قیمت خودرو خواهد شد. به‌عنوان نمونه در همین چند هفته‌ای که نرخ ارز جهش شدید داشت، قیمت‌ها در بازار خودرو هم به‌طور قابل‌توجهی افزایشی بود. فارغ از اینکه در بازار خودرو چه نهادی ناظر، مجری و قیمت‌گذار است، کشش بازار منجر به افزایش قیمت‌ها خواهد شد. عامل تغییر قیمت خودرو، خود بازار خودرو نیست، چراکه اکثر خودروها در حال حاضر با هدف حفظ سرمایه خریداری و در پارکینگ‌ها انبار می‌شوند.

نظری ادامه داد: بازیگران بازار خودرو شامل تولیدکنندگان، واردکنندگان و دلال‌ها هستند.‌ در حال حاضر وضعیت بازار خودرو به‌گونه‌ای است که دلال‌ها از آن بهترین استفاده را می‌برند و در این میان، اشتباهات سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های هم سود واسطه‌ها و دلال‌ها را بیشتر می‌کند. سازکار به‌گونه‌ای شده که خودرو به‌جای مشتری واقعی به دلال می‌رسد و چون در بازار خودرو همیشه پول زیادی جابه‌جا می‌شود، این بازار همواره موردتوجه واسطه‌ها و دلالان است.

وی افزود: در مجموع، قیمت خودروها واقعی نیست و با ارزش ارز هم همخوانی ندارد و بیشتر هجمه‌های ناشی از این وضعیت هم به بازار خودرو وارد می‌شود. موضوع دیگری که به‌وضوح بازار خودرو را تحت‌تاثیر قرار داده، طرح‌های گوناگون وزارت صنعت، معدن و تجارت، ورود نهادهای گوناگون به عرصه قیمت‌گذاری، تصمیمات متعدد و متناقض درباره نحوه عرضه و... است که مشکلات این بازار را تشدید می‌کند. نظری در پاسخ به این پرسش که آیا دستورالعمل شورای رقابت به واقعی‌سازی قیمت‌ها کمک می‌کند یا خیر، گفت: هر بار شورای رقابت ورود کرده، یک طرف معامله -خریدار یا فروشنده- متضرر شده و معمولا دلال و واسطه سود خوبی برده است. البته هدف شورای رقابت، چنین نتیجه‌ای نیست و موضوع این است که هر نوع دستکاری در سازکار هر بازاری چنین نتایجی را به‌دنبال دارد. اگر شورای رقابت به بازار تلویزیون هم ورود کند، همین وضعیت پیش ‌خواهد آمد؛ یعنی قیمت‌ها افزایش خواهد یافت، دلال‌ها را در این بازار خواهیم دید و عرضه کم می‌شود.

این کارشناس حوزه خودرو درباره بهترین روش برای تعیین قیمت خودرو اظهار کرد: به‌نظر من، بهترین روش برای قیمت‌گذاری در شرایط کنونی، عرضه خودرو در بورس است. در مدتی که خودرو در بورس عرضه شد، قیمت برخی خودروها کاهشی بود و حتی برخی عرضه‌ها، تقاضا نداشت و عرضه‌کننده مجبور به کاهش قیمت پایه شد. البته عرضه خودرو در بورس کالا راهکار اصلی نیست، اما در شرایط فعلی رویکرد معقولی به‌نظر می‌رسد که بخشی از مشکلات بازار خودرو را برطرف خواهد کرد.

باید تقاضا مدیریت شود

علی خسروانی، فعال بازار خودرو نیز درباره وضعیت این بازار به صمت گفت: اقداماتی که در یکی، دو هفته اخیر با هدف تاثیرگذاری مثبت بر بازار خودرو انجام شده، از جمله ثبت‌نام در سامانه یکپارچه فروش و دستورالعمل‌های شورای رقابت، فعلا تاثیری بر بازار خودرو نداشته، اما به‌محض اینکه قیمت دلار کاهشی شد در بازار خودرو هم شاهد اندکی ثبات بوده‌ایم. خسروانی افزود: از یک سو به‌دلیل اینکه مردم به مصوبات خودرویی اطمینان ندارند، تا به مرحله اجرا نرسند، بازار به آنها واکنشی نشان نخواهد داد و از سوی دیگر، چون وزارت صنعت، معدن و تجارت کار خاصی برای بازار خودرو انجام نداده، خودرویی به بازار عرضه نکرده و اقدامات فقط در حد راه‌اندازی سامانه و سایت و دستورالعمل و... بوده، در هفته‌های اخیر کاهش قیمت و تخلیه حباب قیمتی در این بازار اتفاق نیفتاده است.

لزوم مدیریت تقاضا همزمان با افزایش عرضه

خسروانی درباره راهکار حل مشکلات بازار خودرو گفت: راه‌حل این است که چسبندگی نرخ خودرو به دلار کم شود. بین قیمت دلار در خودرو و قیمت دلار در بازار، حباب زیادی وجود دارد و برای کاهش آن هم هیچ ‌راهی جز واردات نداریم. در حال حاضر، مشکل تامین ارز تقریبا حل شده و واردکنندگان می‌توانند از تالار دوم ارز تهیه کنند؛ بنابراین اگر برای واردات خودرو بحث منشأ ارز حذف و مجوز عام صادر شود می‌تواند به کاهش قیمت خودرو کمک کند. خسروانی در ادامه اظهار کرد: مدتی خودرو در بورس عرضه شد و از آنجا که بورس ماهیت رقابتی دارد، فضای رقابتی منجر به افزایش قیمت‌ها می‌شود. مشکل، عرضه خودرو در بورس و غیربورس نیست؛ موضوع این است که قیمت خودرو بالاست و باید با راهکاری مانند واردات قیمت‌ها را تعدیل کنیم. حالا هم به‌نوعی برای کمک به بازار خودرو، پیش‌فروش خودرو را دنبال می‌کنند؛ یعنی از سهمیه سال بعد پیش‌خور کنیم که به‌معنای عرضه نیست و برای خودروساز درباره خودرویی که هنوز تولید نشده، تعهد اضافه ایجاد می‌کند. در این رویکرد، از سهمیه سال آینده مصرف و فشار تقاضا برای سال‌های بعد زیاد می‌شود که به هیچ وجه راه‌حل مناسبی نیست. خسروانی در پایان خاطرنشان کرد: در شرایط کنونی، راهکار کمک‌کننده به بازار خودرو، افزایش عرضه است، اما این اقدام هم به‌تنهایی مشکل آن را حل نمی‌کند. در کنار افزایش عرضه باید مدیریت تقاضا هم داشته باشیم؛ یعنی باید با یک برنامه دقیق و حساب‌شده تقاضا را کم کنیم. مدیریت تقاضا همزمان با افزایش عرضه می‌تواند به بازار خودرو کمک کند.

بیشترین تاثیر را عرضه و تقاضا می‌گذارد

فریدون عطارد، فعال بازار خودرو نیز درباره وضعیت کنونی این بازار به صمت گفت: با توجه به ورود شورای رقابت به بحث قیمت‌گذاری خودرو و اینکه ثبت‌نام برای تعدادی خودرو چه داخلی و چه وارداتی در حال انجام است، اگر این برنامه‌ها اجرا و خودروهای ثبت‌نامی در یک روند مشخص به متقاضیان عرضه شود، به‌طبع بر وضعیت بازار تاثیرگذار خواهد بود. در حال حاضر، قیمت‌ها قدری کاهشی شده، اما باوجود اینکه بازار شب عید است، چون مردم در انتظار شروع ثبت‌نام در سامانه یکپارچه هستند، بازار به نسبت در روند کاهشی قیمت و رکود است؛ یعنی فروشنده زیاد، اما خریدار کم است.  عطارد در پیش‌بینی وضعیت بازار خودرو اظهار کرد: اگر ثبت‌نام‌ها و عرضه خودرو ادامه داشته باشد، قیمت‌ها کاهشی خواهد شد. باتوجه به حالت انتظاری که در بازار ایجاد شده، تقاضا قدری کم است. پایین آمدن قیمت ارز و خبرهای مثبت از انرژی هسته‌ای همه تاثیرگذار بوده و قیمت‌ها اندکی کاهشی شده است.  این فعال بازار خودرو درباره تاثیر ورود شورای رقابت به موضوع قیمت‌گذاری خودرو گفت: قیمت‌گذاری توسط شورای رقابت، وزارت صمت یا خودروساز فرقی ندارد؛ عرضه انجام شود قیمت خودرو در بازار کاهشی خواهد شد. یعنی هر نهادی با هر دستورالعملی وارد شود، اما در بازار خودرو شاهد عرضه خودرو نباشیم، قیمت‌ها افزایشی خواهد بود. مهم نیست قیمت‌گذاری توسط چه نهادی یا چگونه انجام می‌شود، واقعیت این است که بیشترین تاثیر را میزان عرضه و تقاضا بر بازار می‌گذارد. عرضه می‌تواند شرایط بازار را تا حدودی آرام کند. عرضه متناسب و پاسخگوی عطش بازار خودرو باشد، بعد از مدتی شاهد ثبات و در بخش‌هایی کاهش قیمت‌ها خواهیم بود. در حال حاضر هم چون بازار در انتظار عرضه خودرو است و در بخشی قول‌هایی که برای واردات خودرو داده شده بود در حال تحقق است، قیمت‌ها کمی کاهشی بوده است. تفاوت بین قیمت کارخانه تا بازار زیاد است و اگر براساس دستورالعمل‌های جدید قدری قیمت کارخانه‌ای خودروها افزایشی شود، چون قیمت بازار خیلی افزایش داشته، تاثیر زیادی نخواهد داشت.

سخن پایانی

سال ۱۴۰۱، سال عجیبی برای بازار خودرو بود. جهش ناگهانی دلار در چند برهه، سبب شد قیمت خودرو به‌شدت افزایش یابد. گرچه از ابتدای امسال، تصمیم‌های گوناگونی مانند راه‌اندازی سامانه یکپارچه فروش خودرو و همچنین عرضه خودرو در بورس کالا برای ساماندهی بازار خودرو گرفته شد تا میزان عرضه و تقاضا کمی متعادل شود، اما این تصمیمات نتوانستند قیمت خودرو را در بازار آزاد کنترل کنند. از ابتدای تابستان امسال دوباره احتمال بازگشت شورای رقابت به حوزه خودرو مطرح شد و بنا بر طرح ساماندهی صنعت خودرو که ازسوی مجلس به دولت ابلاغ شده بود، شرکت‌های خودروسازی موظف شدند قیمت تمام‌شده محصولات خود، میزان سود و قیمت قطعی فروش را بعد از محاسبه به شورا اعلام کنند. بر این اساس در صورتی که شرکت‌های خودروساز این کار را انجام ندهند، مجرم شناخته خواهند شد. با این وجود همچنان شورای رقابت نقشی در تعیین قیمت خودروها نداشت تا اینکه در آذر و دی ۱۴۰۱، با افزایش قیمت خودرو در بازار و حذف تدریجی طرح‌های فروش خودروسازان، کم‌کم متقاضیان خودروهای صفر به سمت خرید خودرو از بازار بورس تمایل پیدا کردند و موضوع چگونگی قیمت‌گذاری خودرو بار دیگر اهمیت پیدا کرد. اینچنین شد که در دی‌ امسال بار دیگر زمزمه‌های ورود شورای رقابت به امر تعیین قیمت خودرو به گوش رسید و حالا این شورا رایزنی‌های جدی در این زمینه آغاز کرده و دستورالعمل تعیین قیمت آن نیز در مراحل پایانی است. گرچه هنوز در بازار خودرو نسبت به نتایج مثبت دستورالعمل‌های اینچنینی نگاه مثبتی وجود ندارد، اما امیدواریم این نقطه پایانی بر نابسامانی بازار خودرو و شروع ثبات در این بازار باشد.