خطری بزرگ در کمین شهرهای پرجمعیت

کارشناسان و صاحبنظران بر این عقیده‌اند که برداشت بیش از حد از منابع آبی زیرزمینی یکی از عوامل به وجود آمدن پدیده فرونشست زمین است، خطری که شهرهای پرجمعیت مواجه با خشکسالی را به شکل خزنده و پنهانی تهدید می‌کند.

گسترش‌نیوز : ممکن است فرونشست بر اثر پدیده‌های طبیعی زمین شناسی مانند زمین لرزه، انحلال سنگ‌های گچی، نمکی یا آهکی، آب شدن یخ‌ها و حرکت‌های آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت‌های انسانی مانند معدن کاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب‌های زیرزمینی، نفت یا گاز نیز رخ دهد.

اما به نظر می‌رسد در ایران مهم‌ترین دلیل فرونشست زمین کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و استفاده بیش از اندازه از این منابع آبی به دلیل خشکسالی است.

کاهش بارش، مدیریت نکردن مصرف آب در بخش کشاورزی، رعایت نکردن سهمیه برداشت آب توسط برخی کشاورزان و استفاده از روش‌های سنتی آبیاری، افزایش مصرف آب توسط صنایع و مردم موجب شده است تا بخش قابل توجهی از منابع آبی در سراسر کشور خشک شود و سطح سفره‌های زیرزمینی پایین برود.

این مسئله موجب شده تا حفره‌های تهی از منابع آبی در اثر وارد آمدن فشار طبقات فوقانی زمین فرو بریزد و پدیده فرونشست زمین در بسیاری از مناطق رخ دهد.

بر اساس اطلاعات موجود، تاکنون بالغ بر پنج فرونشست زمین در استان اصفهان گزارش شده است که شامل اراضی جنوب فرودگاه شهید بهشتی، گلشهر، اردستان، روستای پرمه حیدرآباد در بخش چنارود چادگان و شهر دامنه شهرستان فریدن است.

مناطق شمالی شهر اصفهان نسبت به سایر نقاط با خطر بیشتر پدیده فرونشست زمین مواجه است به گونه‌ای که شواهدی مبنی بر آسیب واحدهای مسکونی دیده شده است.

* فروریزش زمین بیشتر از جنس فعالیت‌های بشری است

مهدی زارع استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی ومهندسی زلزله ایران به ایرنا گفت: فروریزش زمین در مکان هایی که فعالیت معدنی و عمرانی صورت گرفته باشد، بیشتر رخ می‌دهد و این پدیده بیشتر از جنس اقدامات و فعالیت‌های بشری و حفاری تونل است.

وی اضافه کرد: مکان هایی که در آن آهک‌های کارسی و یا لایه‌های آهکی وجود دارد و نیز زهکشی هم به دلیل بارندگی صورت گرفته است و فعل وانفعالات معدنی و زمین شناسی برقرار شود، غارها گسترش می‌یابد.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی اظهارکرد: در بسیاری از نقاط ایران به ویژه در استان فارس، تهران و مازندران فروچاله هایی به دلیل وجود کارس و انحلال قاره‌های کارسی و نیز گسترش آن به شکل دایره و پایین رفتن آن رخ داده است.

وی ضمن تشریح معنای فروریزش زمین بیان کرد: فروریزش به معنای آرام آرام پایین رفتن سطح زمین است(زمانی که مولفه عمودی حرکت به نسبت مولفه افقی آن بیشتر شود) بنابراین اگر چنین اتفاقی رخ دهد به صورت قطعی سطح زمین پایین می‌رود.

زارع ادامه داد: آن چه رخ می‌دهد این بوده که به‌تدریج بخشی از شهر آرام آرام به سمت پایین حرکت می‌کند و حدود ۱۰ هزار منزل مسکونی و تجاری و برج تحت تاثیر این رخداد قرار می‌گیرد.

* برداشت‌های عمیق ابعاد فرونشست زمین را گسترش می‌دهد

استاد پژوهشگاه بین‌المللی با اشاره به برداشت‌های عمیق برای اقدامات عمرانی و آبی توسط شهرداری‌ها اظهارکرد: هرچه برداشت‌ها بیشتر باشد تاثیر بیشتری بر روی سفره آب‌های زیرزمینی گذاشته و باعث فرونشست زمین می‌شود.

زارع تصریح کرد: استفاده از منابع آبی در اطراف تهران باعث فرونشست سالانه ۲۵ تا ۳۵ سانتی متری زمین می‌شود که آثار مخرب آن در بزرگراه تهران - قم و آزادگان مشهود است.

وی با اشاره به فرونشست زمین درشمال استان اصفهان گفت: از نظر اهمیت فیزیکی و شهری فرودگاه اصفهان به عنوان مکانی که فرونشست زمین به آن آسیب می‌زند، مطرح است و فرونشست در این مکان نگرانی هایی را به همراه داشته است زیرا شریان مهم شهری بوده و اگر آسیب ببیند به کل استان و از همه مهم تر شهر اصفهان آسیب وارد می‌کند.

زارع افزود: با توجه به اینکه جنس خاک شمال شهر اصفهان ریزدانه است، هر چه به سمت این مناطق می‌رویم پدیده فرونشست زمین شدیدتر خواهد بود.

وی خشکسالی‌های اخیر، بسته شدن آب زاینده رود و برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی را از عوامل اصلی پدیده فرونشست زمین دانست و اضافه کرد: برداشت آب از منافذ زیر زمینی موجب خالی شدن این منافذ شده و در نتیجه زمین تحمل وزن لایه‌های بالایی خود را ندارد و به‌تدریج باعث فرونشست می‌شود.

زارع تصریح کرد: پل‌های تاریخی قرار گرفته بر بستر رودخانه زاینده رود نزدیک به پایه‌های کوه بنا شده است اما در صورتی که قسمتی از آن بر روی لایه‌های رسی خاک قرار گرفته باشد، در آینده احتمال فرو نشست وجود دارد.

وی معتقد است: سطح آب‌های زیر زمینی در اطراف رودخانه زاینده رود به شدت پایین رفته و انتظار این را داریم که پدیده فرونشست در این مناطق به وجود آید.

به گفته این استاد پژوهشگاه بین‌المللی، فرونشست در بازه زمانی ۱۰ تا ۳۰ ساله بررسی می‌شود و برگشت پذیر نیست و تنها با صرف هزینه‌های کلان و در صورت لزوم می‌توان فرونشست منطقه‌ای را ترمیم کرد.

*ظرفیت بسیاری را در آب‌های زیرزمینی از دست دادیم

یکی از استادان دانشکده عمران دانشگاه صنعتی اصفهان نیز گفت: افزایش عمق آب در برخی آب خوان‌ها از پنج به ۱۲۰ تا ۲۰۰ متر، نشان می‌دهد ظرفیت بسیاری را در آب‌های زیرزمینی از دست دادیم.

حمیدرضا صفوی ادامه داد: در مجموع بیش از ۵.۵ میلیارد مترمکعب اضافه برداشت از منابع آبی سطحی زیرزمین داشتیم که این آب‌ها که میراث گذشتگان بود که در طول ۴۰ سال هدر رفته و مناطق مختلف را با فرآیندهایی همچون نشست زمین و پیش روی آب شور مواجه کرده است.

این استاد دانشگاه وضعیت کنونی منابع آبی زیرزمینی را از بین رفتن ساختارهای مشارکتی سنتی در دهه‌های قبل (میرآب ها) و به دنبال آن تغییر فرهنگ ذینفعان، تفکر نادرست مدیران از مشارکت و همچنین فساد و کمبود سرمایه‌های اجتماعی دانست.

وی تاکید کرد: تا مدیریت غیر مشارکتی را در این زمینه شاهد باشیم نه تنها معضل زاینده رود برطرف نخواهد شد بلکه با پایین رفتن سطح منابع آبی شاهد فروریزش زمین خواهیم بود.

*انعقاد قرارداد با ۲ دانشگاه اصفهان برای جوگیری از فرونشست زمین

معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان گفت: در زمان حال بحث فرونشست زمین به دلیل کم آبی در شهر اصفهان مطرح است که برای جلوگیری از این رخداد در سال‌های اخیر توسط شهرداری و حوزه معاونت شهرسازی پیگیری هایی شده است.

سید احمد حسینی نیا بیان کرد: در زمان حال ۲ مجموعه در دانشگاه اصفهان و دانشگاه هنر تحت عنوان موضوع فرو نشست 'زمین براثر خشکسالی' قراردادهای پژوهشی منعقد کردند که قرار داد با دانشگاه اصفهان در رابطه با پهنه‌های زلزله خیز و اثرات فرونشست بر مناطق اصفهان و نیز قرارداد با دانشگاه هنر درباره اثرات کم آبی در پهنه‌های شهر اصفهان است.

وی با اشاره به نگرانی درباره فروریزش زمین و تخریب ساختمان‌ها و برج‌های بلند اظهارکرد: با توجه به اینکه در اصفهان برج و ساختمان‌های بسیار بلند وجود ندارد، نگرانی بابت تخریب این ساختمان‌ها براثر زلزله و یا فرونشست زمین در مناطق مستعد نیست. اما در راستای ایمنی ساختمان‌ها در راستای هرگونه رخداد نظارت‌های لازم صورت می‌گیرد.

فرونشست زمین در سال‌های اخیر کلانشهر اصفهان را به دلیل خشکسالی شدید و کمبود منابع آبی و زیر زمینی تهدید می‌کند.

فرونشست زمین پدیده‌ای است که بیش از ۱۵۰ کشور از جمله ایران با آن درگیر هستند؛ بر اساس اعلام مجامع بین‌المللی فرو نشست سالانه چهار میلیمتر از زمین بحران است درحالیکه در حدفاصل بین دشت فسا و جهرم شاهد فرونشست زمین تا ۵۴ سانتیمتر یعنی چیزی حدود ۱۴۰ برابر حد بحران هستیم.

بالاترین رکورد فرونشست درکره زمین ۳۲ سانتیمتر متعلق به ایالت نیومکزیکو بود؛ ایران در مدت ۱۸ سالی که از قرن ۲۱ می‌گذرد ۲ بار این رکورد را یکی در سال ۲۰۱۰ در تهران با ۳۶ سانتیمتر و بار دوم در سال ۲۰۱۵ بین دشت فسا و جهرم با ۵۴ سانتیمتر شکست.

منبع: ایرنا