آموزش در رأس هرم امدادرسانی / مردم از زلزله تهران چه می‌گویند؟

«هتل بیمارستان گاندی گرفتار آتش شد»؛ خبری که عصر یک پنجشنبه سرد زمستانی حسابی مردم را نگران کرد. البته پس‌ از مدتی اعلام شد تنها نمای کامپوزیتی ساختمان سوخته و خطری ساختمان‌های مجاور و جان شهروندان را تهدید نمی‌کند. حال کمی از این حادثه فاصله بگیریم و به کابوس بزرگ «زلزله تهران» بپردازیم که البته هرازگاهی توسط یکی از مسئولان به‌ویژه رئیس شورای شهر یادآوری می‌شود. چندی پیش نیز رئیس شورای شهر تهران گفت: وقوع زلزله در تهران می‌تواند فاجعه تاریخ باشد. حال باید خطاب به مسئولان محترم بپرسیم شناسایی ساختمان‌های ناایمن و اخطارهایی که هرازگاهی می‌دهید چه دردی را دوا می‌کند؟ اصلا اگر این فاجعه تاریخی رخ دهد تا چه اندازه برای کنترل و مهار پیامدهای آن آمادگی ‌داریم؟

مردم از زلزله تهران چه می‌گویند؟

برخی از واکنش‌های مردم درباره خبر منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی مبنی بر اینکه با استناد به تلفات زلزله‌های شهرهایی مشابه شهر تهران در کشورهای مختلف اگر زلزله‌ای به بزرگای بیش از ۷ ریشتر در تهران اتفاق بیفتد، بسته به زمان و کانون وقوع آن، ۵ تا ۲۰درصد جمعیت یعنی ۵۰۰ هزار تا ۲ میلیون نفر از جمعیت شهر تهران از بین خواهند رفت، جالب و حاکی از ترس و ناآگاهی است. در ادامه به بخشی از واکنش‌های شهروندان اشاره می‌شود:

- هی گفتین خشکسالیه، تابستون آب نداریم؛ پیش پیش آب رو چند روز قطع کردین مردم رو بترسونید. قربون خدا برم هم برف اومد هم بارون؛ حالا از زلزله بترسونید. خوب ما چه کاری از دستمون برمیاد؟ شما باید به‌فکر باشید.

- تورو خدا انقدر دل‌شوره تو دل مردم نندازین، همین‌جوری هم آرامش نداریم.

- پخش این‌گونه اخبار که هیچ‌گونه ارزش خبری و حرفه‌ای ندارد، چه دردی از هزاران درد مردم کم می‌کند؟ از پخش این‌گونه اخبار دست بردارید.

- از وقتی من یادم میاد میگن زلزله میاد، ولی خداروشکر نیومده؛ فکر کنم زلزله قیمت‌ها منظورشون باشه.

- اقا نلرزونید دل مردمو. وقتی اومد دیگه اومده؛ به‌قولی مرگ دسته‌جمعی، عروسیه. هر روز گفتن نداره که؟

- در اینکه کشور ما رو خط زلزله قرار داره، شکی نیست، اما زلزله قابل‌پیش‌بینی نیست. کسی نمی‌دونه کی و چه زمانی زلزله اتفاق می‌افته.

- در صورت وقوع زلزله ۷ ریشتری در تهران برنده کسیه که همان لحظات اول به رحمت خدا میره.

- فقط تو خواب بیاد عذاب نکشیم.

- ۲ میلیون نفر کشته با این زیرساخت‌های ناایمن؛ ۹۰ درصد مردم تهران کشته میشن.

- وقتی یه بارون میاد خیابونا قفل میشه و از طرفی بیمارستان و پلاسکو همینجوری آتیش می‌گیره، والا زلزله بیاد همه از بین میرن، شک نکنید.

- باید از تهران تمرکززدایی و شهرک‌هایی خارج از محدوده و با استاندارد لازم ساخته بشه.

- فقط حرف و شعار؛ پس کو عمل؟

- زلزله بیاد فاجعه‌اس؛ بدبخت می‌شیم؛ هممون رو موش می‌خوره. دیگه بعد زلزله باید با تهران خداحافظی کرد. اصلا با این خیابونا فک کردین میشه کمک کرد به کسی؟

- هشدار دادن رو که ما هم بلدیم؛ این همه وقت چرا فکری براش نمی‌کنین؟

امکان ورود تجهیزات امدادی به بسیاری از کوچه‌ها نیست

شهریار مزیدآبادی، مدرس امداد و نجات هلال‌احمر درباره آمادگی امدادرسانی برای زلزله احتمالی تهران به صمت گفت: متاسفانه در آماده‌سازی مردم برای وقوع چنین حوادثی بسیار ضعیف عمل کردیم. همچنین سازه‌ها به‌دلیل فرسودگی، بسیار آسیب‌پذیر هستند و سازه‌های جدید نیز هنوز امتحان خود را پس ندادند تا بتوانیم درباره آنها نظری دهیم. آموزش مردم در اولویت اول و وضعیت سازه‌ها در اولویت دوم است و امدادرسانی پس از حل این مشکلات می‌تواند کمک‌کننده باشد. در کل از نظر ساختار، تجهیزات و آموزش متاسفانه هیچ آمادگی برای رویارویی با این اتفاق تلخ نداریم. بی‌شک همه این موارد قطعات یک پازل هستند که بسیاری از اجزای آن آماده نیست؛ در نتیجه نمی‌توان انتظار زیادی در زمینه آمادگی نیروهای امدادی داشت. هنگامی که قطعات این پازل سر جای خود قرار گیرد، شهری ایمن خواهیم داشت.

وی با اشاره به اتفاق اخیری که در بیمارستان گاندی رخ داد، بیان کرد: اینکه حادثه هتل‌بیمارستان گاندی بدون آسیب جانی به پایان رسید، جای شکر دارد. البته اگر این اتفاق در نیمه‌های شب رخ می‌داد، بی‌شک نتایج متفاوتی داشت. مواد به‌کار رفته در نمای بیمارستان قابل‌اشتعال بود که همین موجب افزایش حجم آتش‌سوزی شد. اما در مجموع اگر ناایمنی ساختمان گاندی را کنار بگذاریم، آمادگی کادر درمان هنگام بروز حادثه بسیار قابل‌تقدیر است. پرسنل بیمارستان به هر دلیلی آمادگی لازم هنگام بروز حوادث را داشتند و مدیریت این حادثه را به بهترین شکل ممکن انجام دادند.

مزیدآبادی با تاکید بر اینکه نمای بسیاری از ساختمان‌ها ناایمن است، افزود: بسیاری از برج‌های بلند تهران نمای شیشه‌ای دارند که با اندک لرزشی امکان ریزش آنها وجود دارد. این مدرس امداد و نجات هلال‌احمر با اشاره به عرض کم خیابان‌های تهران بیان کرد: در بسیاری از کوچه‌های باریک شهر، به‌ویژه در شمال تهران برج‌های بلندی ساخته می‌شود که چالش‌ بسیاری برای امدادرسانی و حمل تجهیزات است. در واقع اگر امدادرسانی به‌موقع نیز انجام شود، در بسیاری از کوچه‌های باریک تهران حتی محلی برای استقرار تجهیزات و ایستادن نیروی امداد نیست. هنگام امدادرسانی در ساختمان‌های بلند از دو وسیله استفاده می‌شود؛ پله‌های متحرک چرخدار و جرثقیل‌هایی که برای جابه‌جایی قطعات از بالای ساختمان استفاده می‌شود که اصلا امکان ورود این دو وسیله در بسیاری از کوچه‌های تهران وجود ندارد.

وی با بیان اینکه خطر وقوع زلزله تنها تهران را تهدید نمی‌کند، اظهار کرد: نباید سخت بودن امدادرسانی در صورت وقوع زلزله را تنها مختص تهران دانست. اصفهان، مشهد، تبریز، شیراز و... شهرهای کوچکی بودند که به‌سرعت رشد کردند اما توسعه واحدهای امدادی با توسعه کلانشهرها تناسبی ندارد.

کمبود نیروهای امدادی

مزیدآبادی با تاکید بر کمبود نیروی انسانی در واحدهای اورژانس و آتش‌نشانی بیان کرد: تهران شهری ۱۰ میلیون نفری است که تعداد نیروهای امداد آن نسبت به جمعیت شهر بسیار کم است. برای مثال در منطقه ۲۲ تهران برج‌هایی در کنار دریاچه ساخته شده، اما در مقابل شاید تنها ۲ ایستگاه اورژانس یا آتش‌نشانی کوچک در این منطقه مستقر باشند. کافی ‌است ساعت ۶ بعدازظهر از مترو ۱۵ خرداد وارد خیابان منتهی به بازار تهران شوید؛ آنقدر تراکم جمعیت حتی در خیابانی عریض، زیاد است که حتی جای سوزن انداختن هم نیست. چند ایستگاه آتش‌نشانی و اورژانس در این منطقه مستقر است؟ به‌نظر شما وسعت این منطقه و حجم جمعیت آن با نیروهای امدادی آن تناسب دارد؟

این مدرس امداد و نجات هلال‌احمر با تاکید بر اهمیت آموزش برای کمبود تلفات هنگام بروز حوادث اظهار کرد: اصلا صحبت از ۷ ریشتر نیست. اگر زلزله‌ای با شدت کمتر نیز در مرکز تهران رخ دهد، فاجعه‌ای رخ خواهد داد که در تاریخ تهران بی‌سابقه خواهد بود، زیرا مردم هیچ اعتمادی به خانه‌های خود ندارند و این باور وجود ندارد که ساختمان ایمن است. بهتر است به حدود ۵ سال پیش بازگردیم؛ وقوع زلزله‌ای به‌مرکزیت منطقه اشتهارد و ملارد حوالی ساعت ۱۰ شب حدود یک ثانیه تهران را لرزاند. همین یک ثانیه باعث شد مردم خانه‌های گرم خود را رها کنند و تا صبح در سرمای خیابان بمانند. هنگامی که از اهمیت آموزش و آمادگی مردم صحبت می‌کنیم، درست منظور همین است که مردم برای یک ثانیه زلزله‌‌ای که حتی مرکز آن تهران نیست به خیابان نیایند. هیچ کس رفتار خود و مردم سطح شهر را در آن شب نقد نکرد. در رسانه ملی و در بسیاری از برنامه‌های آموزشی هیچ بررسی در زمینه این رفتار مردم صورت نگرفت که همه اینها از بی‌توجهی به آموزش نشأت می‌گیرد.

وی با اشاره به خطراتی که ممکن است پس از زلزله تهران در مترو رخ دهد، گفت: یکی از موارد نگران‌کننده دیگر مترو تهران است که باید شهروندان، به‌ویژه کارکنان این ارگان آمادگی کامل را هنگام بروز حوادث داشته باشند، زیرا هنگام بروز حوادث، حتی خروج تعداد زیادی از افراد حاضر در مترو نیز آسیب‌های بسیاری را به همراه خواهد داشت. این مدرس امداد و نجات هلال‌احمر با اشاره به اینکه لرزش‌ها در یک نقطه متمرکز نیست و پخش می‌شود، با ذکر مثالی افزود: مشخص نیست حرکت گسل شمال تهران چقدر به مناطق جنوبی آسیب وارد می‌کند و بالعکس. در نتیجه نمی‌توان گفت همه شهر از بین خواهد رفت. مهم ایمنی سازه ساختمان نسبت به موجی است که به آن می‌رسد.

این اعداد و ارقام کاملا حدسی است

مزیدآبادی درباره اعداد و ارقام تلفاتی که از زلزله احتمالی تهران بیان می‌شود، اظهار کرد: واقیعت این است که تهران در مرکز زلزله است و گسل‌های فعالی دارد. این اعداد و ارقام کاملا حدسی است و هیچ فرمول و ضریب انتشاری برای آن وجود ندارد. هر اندازه که این اعداد ترسناک‌تر باشد، نیروی مسئول برای هر عملکردی دچار تردید می‌شود. در واقع باید رشد کنیم، نه اینکه با اعداد و ارقام بترسیم. تنها بررسی که از سطح شهر تهران صورت گرفته، توسط یک آژانس بین‌المللی به‌نام jica است که این آژانس به‌دعوت دولت ایران به کشور آمد و تمام لایه‌ها و پهنه‌بندی تهران را در چند جلد کتاب با اعداد و ارقام اعلام کرد. حدود ۲۰ سال از تحویل این کتاب به ایران می‌گذرد. در این کتاب مناطق تهران با اعلام دقیق میزان فرسودگی ساختمان‌ها و احتمال آسیب افراد مشخص شده است.

تهران، شهری پرمخاطره

زهرا رحیمی، کارشناس اداره برنامه‌ریزی عملیات امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر استان تهران با تاکید بر اهمیت آموزش‌های لازم هنگام بروز مخاطرات به صمت گفت: از موارد مهم برای ایجاد یک شهر ایمن، ساخت سازه‌های ایمن و آموزش است. آموزش به مردم بایدها و نبایدها را می‌گوید تا هنگام بروز حوادث نقش موثرتری داشته باشند. در موارد بحران‌زا مانند آتش‌سوزی و آوار است که باید آموزش‌های مفیدی از پایه به شهروندان داده شود. مردم باید با دیدن آموزش‌هایی بتوانند در مواجهه با بحران رفتار مناسبی داشته باشند. گاهی همین که خللی در امدادرسانی نیروهای امدادی توسط شهروندان وارد نشود، بزرگ‌ترین کمک است.

وی با اشاره به مشکلاتی که در امدادرسانی در تهران در صورت وقوع حادثه وجود دارد، افزود: متاسفانه در‌ برخی مناطق شهر حتی عبور خودروهای امدادی نیز ممکن نیست و باید از خودروهای سبک و موتور استفاده کرد.

این کارشناس اداره برنامه‌ریزی عملیات امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر استان تهران با اشاره به اقدامات خوبی که برای امدادرسانی هنگام بروز زلزله در تهران شده، افزود: شهر تهران پهنه‌بندی و باتوجه به بافت آنها مشخص شده کدام پهنه‌ها آسیب‌پذیرتر هستند. پهنه‌های دارای بافت فرسوده خطرناک تلقی می‌شوند و باتوجه به این موارد و عدم دسترسی به برخی از مناطق، استان‌هایی معین برای امدادرسانی به این مناطق هنگام بروز زلزله در تهران در نظر گرفته شده است.

رحیمی با اشاره به دوره‌های آموزشی هلال‌احمر اظهار کرد: در چند سال اخیر هلال‌احمر به‌ویژه در زمینه آموزش‌های همگانی بسیار خوب عمل کرده است. اکنون بسیاری از مسئولان مدارس و مدیران ساختمان‌های بلند تهران برای کسب آموزش به هلال‌احمر مراجعه می‌کنند. هلال‌احمر برای پیش، هنگام و بعد از وقوع هر حادثه‌ای دوره‌های آموزشی دارد. جمعیت هلال‌احمر با کانون‌های جوانان، در قالب طرح دادرس به آموزش در مدارس و غنچه‌های هلال به آموزش به کودکان ۶ سال به بالا می‌پردازد. این آموزش‌ها تفاهمی میان آموزش‌وپرورش و هلال‌احمر است.

وی درباره آموزش‌های همگانی در رسانه ملی نیز گفت: شاید رسانه ملی در آموزش‌های همگانی هنگام بروز حوادث کم‌کاری‌هایی داشته باشد، اما برخی از شبکه‌ها آموزش‌های خوبی در این زمینه دارند.

این کارشناس اداره برنامه‌ریزی عملیات امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر استان تهران با اشاره به خطراتی که شهروندان تهران را تهدید می‌کند، افزود: در شهر تهران هرگونه حادثه‌ای از فروریزش، سیل، رانش تا حوادثی شبیه بیمارستان گاندی را شاهد خواهیم بود. پس شخصی که شهر تهران را به‌عنوان محل سکونت خود انتخاب کرده باید بداند در معرض این مخاطرات قرار دارد و باید برخی آمادگی‌ها را کسب کند تا هنگام بروز زلزله با کمترین آسیب روبه‌رو شویم.

رحیمی با تاکید بر اینکه باید بیشتر سرمایه‌گذاری‌ها روی اقدامات پیش از زلزله انجام شود، اظهار کرد: حتی چیدمان منزل شهروندان باید به‌گونه‌ای باشد که محل پناه‌گیری و خروج اضطراری آنها مسدود نشود. همچنین هر وسیله‌ای مانند کتابخانه، تابلوهای سنگین، ساعت و... که در خانه تثبیت نشده، باید تثبیت شود. ازسوی دیگر پنجره‌های ساختمان نیز مانند بمب ساعتی هستند و با کوچک‌ترین لرزشی می‌شکنند و تکه‌های آن می‌تواند به افراد آسیب بزند. حتی نوع مدیریت اعضای خانواده هنگام بروز حوادث نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است که پیش از زلزله باید دانست.

سخن پایانی

آموزش‌ اقدامات لازم هنگام بروز حوادثی چون زلزله بسیار مهم است و می‌تواند در کاهش خسارت‌‌های جانی تاثیر قابل‌توجهی داشته باشد. آموزش‌های لازم برای مدیریت بحران‌های ناشی از وقوع زلزله، مردم را با علائم و نشانه‌های زلزله، رفتار درست و روش‌های استفاده از تجهیزات ایمنی آشنا می‌کند. این آگاهی می‌تواند در زمان وقوع زلزله به کار افراد بیاید و خطرات احتمالی را کاهش دهد.