جاذبه‌ای که دیگر جذب نمی‌کند

در واقع مسئولان مربوطه علاقه دارند به اهداف تعیین‌شده در گردشگری برسند، اما راه رسیدن به این اهداف یا هر بار اشتباه است یا اصلا گامی در این مسیر برداشته نمی‌شود. فرصت‌سوزی دوره جام‌ جهانی یکی از این کژ‌کارکردی‌ها بود! فرصتی که می‌توانست صنعت گردشگری را نجات دهد اما خلاف آن برنامه‌ریزی‌ها یا بهتر بگوییم خوش‌خیالی‌ها حتی یک نفر نیز به ایران نیامد! در واقع ایران ماند و هزینه‌هایی که تنها حاصل آن ضرر بود و بس. شاید بهانه زیاد باشد برای اینکه مقصران واقعی، کم‌کاری‌های خود را پشت آنها مخفی کنند اما به‌هر حال آنچه اهمیت دارد ضعیف شدن صنعت گردشگری است. در این زمینه به‌تازگی احمد وحیدی، وزیر کشور گفت در چشم‌انداز ۱۴۰۱ پیش‌بینی‌مان این بود که نزدیک ۲۰ میلیون گردشگر خارجی در کشور داشته باشیم. در حال حاضر با این عدد فاصله زیادی داریم و باید تلاش کنیم این فاصله کمتر شود. صمت در این گزارش به بررسی مشکلات صنعت گردشگری و سفرهای نوروزی پرداخته است.

هزینه‌های سنگین سفر

ایران به‌علت برخورداری از نعمت‌های خدادادی طبیعی و جغرافیایی و ابنیه‌های تاریخی، مذهبی و همچنین عناصر فرهنگی، اجتماعی بسیار غنی، در ردیف ۵ کشور پرجاذبه گردشگری به‌لحاظ فرهنگی قرار دارد. بر همین اساس علاقه‌مندان زیادی در بین جهانگردان هستند که مایلند در نخستین فرصت به ایران سفر کنند.  در سال ۱۳۹۸، تعداد گردشگران خارجی ایران به رکورد ۸ میلیون نفر رسید که این رشد سریع این امیدواری را ایجاد کرد که تا سال ۲۰۲۵ تعداد افراد ورودی به ۲۰ میلیون نفر در سال برسد، اما این روند دوام نیافت و با برخی اقدامات اشتباه متوقف شد.  چندی پیش ابراهیم پورفرج، رئیس انجمن تورگردانان گفت: هیچ رزروی برای تورهای خارجی در ایران انجام نشده و به‌نظر می‌رسد گردشگران بین‌المللی برنامه‌ای برای آمدن به ایران ندارند. حال با اتفاقات تلخ گوناگون که دست به‌ دست هم دادند تا گردشگران خارجی قید کشوری با این همه جاذبه دیدنی را بزنند، آیا می‌توان به گردشگری داخلی دل‌ خوش کرد؟ مدت‌هاست که تحت فشار مشکلات اقتصادی سفر در زندگی بیشتر شهروندان نقش کمرنگی پیدا کرده و جای خود را به خرج‌ومخارج روزمره داده است.  خانواده‌ها اگر قصد سفر هم داشته باشند ترجیح می‌دهند برای کاهش هزینه‌ها به سراغ سفرهای یک‌روزه بروند تا حداقل مجبور نشوند هزینه اقامت بپردازند. هزینه سفرهای داخلی در بسیاری از موارد چنان سنگین است که برخی از شهروندان سفر را از فهرست هزینه‌ای خود حذف کرده‌اند. این درست است که مردم ایران اهل سفر هستند، اما سفر دلخوشی می‌خواهد و جیب‌ پر پول؛ همان چیزی که مدت‌هاست خبری از آن نیست!

ریزش ۸۰ درصدی گردشگر برای نوروز ۱۴۰۲

علی‌اکبر عبدالملکی، رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران درباره وضعیت گردشگری در سال ۱۴۰۱ به صمت گفت: باتوجه به برنامه توسعه انتظار این بود که تا سال ۱۴۰۴ حدود ۲۰ میلیون گردشگر خارجی به ایران بیایند. این هدف درست مانند این است که شما تعداد زیادی مهمان دعوت کنید با یخچال خالی و سفره‌ای کوچک. حال سوال این است که چرا به این هدف نمی‌رسیم؟ یکی از دلایل این است که هیچ برنامه منسجمی برای دستیابی به این اهداف نداریم.  وی با اشاره به ضعیف شدن صنعت گردشگری اظهار کرد: امسال با اتفاقات ناخوشایندی که رخ داد، صنعت گردشگری زمین خورد، زیرا متاسفانه دیپلماسی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خوبی نداریم.

ایران، بهشت گردشگران

عبدالملکی با اشاره به افزایش نرخ دلار بیان کرد: افزایش نرخ دلار برای ما ناخوشایند است، اما دولت می‌توانست بهره‌برداری خوبی از این شرایط در حوزه گردشگری کند. در واقع ایران با افزایش نرخ دلار به بهشتی برای گردشگران خارجی تبدیل می‌شد، زیرا آنها می‌توانستند با هزینه‌ای کم کل کشور را بگردند. رئیس کمیسیون گردشگری اتاق ایران با تاکید بر اینکه هیچ‌کس مقصر نیست، افزود: درباره ضعیف شدن صنعت گردشگری، شرکت‌های هواپیمایی، مردم و... مقصر نیستند؛ تنها سیاست‌گذاری‌های غلط باعث این اتفاق شده است. بی‌ثباتی اقتصادی اثرات جبران‌ناپذیری بر صنعت گردشگری می‌گذارد.

نبود روابط با سایر کشورها

عبدالملکی با اشاره به کیفیت روابط ایران با سایر کشورها و تاثیرات آن بر صنعت گردشگری گفت: متاسفانه ارتباط نداشتن با بیشتر کشورها موجب تضعیف صنعت گردشگری شده است. بهتر است دولت از روابط دوستانه خود برای بهبود اوضاع گردشگری استفاده کند. کشورهای دوست و همسایه می‌توانند فرصت خوبی برای تقویت صنعت گردشگری باشند. ما سرشار از منابع خدادادی از کشاورزی تا نفت هستیم که برای بسیاری از گردشگران خارجی جذاب است.

وی در ادامه با اشاره به سفر رئیس‌جمهوری به چین بیان کرد: بهتر بود رئیس‌جمهوری در سفر به چین که بیشترین گردشگران دنیا را دارد، به‌منظور بهبود صنعت گردشگری مذاکراتی را انجام می‌دادند.

کاهش چشمگیر تعداد گردشگران خارجی

رئیس کمیسیون گردشگری اتاق ایران درباره گردشگری در نوروز ۱۴۰۲ گفت: پیش‌بینی ما این است که در نوروز سال ۱۴۰۲ نسبت به سال گذشته با ریزش ۸۰ درصدی گردشگر خارجی مواجه باشیم، این در حالی است که گردشگران خارجی بسیاری هستند که علاقه زیادی به نوروز ایران دارند.

وزارت گردشگری چه می‌کند؟

رحیم یعقوب‌زاده، کارشناس گردشگری درباره عوامل تاثیرگذار بر صنعت گردشگری به صمت گفت: قطعا بی‌ثباتی نرخ‌ها و عوامل دیگر تاثیر زیادی بر حوزه گردشگری دارد، به‌طور مثال تغییرات زیاد در نرخ ارز و بی‌ثباتی آن یکی از عواملی است که در حوزه گردشگری تاثیر منفی دارد؛ بنابراین سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در حوزه گردشگری داخلی و بین‌المللی بسیار سخت می‌شود. وی با اشاره به تاثیر فصل‌ها بر نرخ تورها اظهار کرد: در سفرهای داخلی نرخ تورها، در ماه‌های مختلف سال متفاوت است؛ به‌گونه‌ای که در برخی تورها تا ۴۰ درصد شاهد افزایش نرخ هستیم. بسیاری از تورگردانان و گردشگران نمی‌توانند برای سفر برنامه‌ریزی کنند و دائم باید در حال چک کردن نرخ باشند. این موضوع یکی از چالش‌های مداوم در حوزه گردشگری است.

یعقوب‌زاده با اشاره به نوسانات نرخ ارز بیان کرد: بخشی از مشکلات صنعت گردشگری کشور مربوط به وضعیت اقتصاد کشور است، مانند افزایش نرخ ارز که به‌واسطه آن قیمت‌ها به‌طور کلی افزایش می‌یابد و به‌نوعی بی‌ثباتی قیمت‌ها را شاهد خواهیم بود. این کارشناس گردشگری در تشریح تاثیر مسائل سیاسی بر صنعت گردشگری اظهار کرد: مسائل سیاسی که به سیاست‌های کلان کشور مربوط می‌شود نیز باعث افول گردشگری شده است. اگر روابط ما با سایر کشورها از جمله مبادی عمده گردشگر مانند اروپا، چین و... مناسب نباشد در حوزه گردشگری بین‌المللی توفیق چندانی به‌دست نمی‌آوریم.

درد ناکارآمدی

یعقوب‌زاده با اشاره به قطعی گاز و سرما هوا گفت: مشکلات دیگری جز مسائل اقتصادی و سیاسی وجود دارد که در کاهش گردشگر تاثیرگذار است؛ مانند اینکه امسال شاهد تعطیلی برخی مراکز اقامتی استان‌ها به‌دلیل کمبود گاز بودیم. برخی از مشکلات موجود در کشور که بر صنعت گردشگری تاثیرگذار است ناشی از نبود ‌مدیریت مطلوب و ناکارآمدی است. مگر سرما تنها در کشور ما جریان دارد. این مسئله در اروپا بسیار شایع است. کشورهای همسایه مانند ترکیه و ارمنستان هوای بسیار سردی دارند، آیا گردشگری آنها تعطیل شده است؟ گردشگری در کشورهایی مانند ارمنستان و ترکیه نه‌تنها نزول وضعیت نداشته، بلکه هر روز بر تعداد گردشگران افزوده می‌شود. به‌عقیده بسیاری از کارشناسان متاسفانه این مشکلات تنها به واسطه نبود مدیریت مطلوب در کشور ایجاد می‌شود.

بهانه پشت بهانه

این فعال حوزه گردشگری درباره ارتباط با سایر کشورها گفت: بهانه مسئولان نبود ارتباط با کشورهای دیگر است. در این زمینه پیشنهاد ما این است که از ارتباط خوب با کشورهای دوست و همسایه برای جذب گردشگر استفاده کنند.  رئیس مرکز گردشگری علمی، فرهنگی دانشجویان ایران با اشاره به دیگر بهانه‌های دولت در توجیه کاهش گردشگر ورودی اظهار کرد: آلودگی هوا یکی از بهانه‌های دولت بود که خود حدیث مفصل است. آلودگی هوا هر سال اتفاق می‌افتد و امیدی به بهبود وضعیت در این زمینه نیست، این در حالی است که دولت باید شرایط عمومی را پیش‌بینی و براساس آن تصمیم‌گیری کنند.

برنامه‌ریزی و مدیریت نیست

یعقوب‌زاده با اشاره به ظرفیت‌های گردشگری زمستانی برای جذب توریست بیان کرد: سرما نباید باعث کاهش سفر شود. در دنیا به گردشگری زمستانه بسیار تخصصی نگاه می‌کنند. برای توسعه گردشگری زمستانه می‌توان از ظرفیت‌هایی چون برف برای اسکی و ورزش‌های زمستانی بهره ‌برد. پیست دیزین و آبعلی از جمله موارد مناسب در این زمینه به‌شمار می‌روند که متاسفانه نادیده گرفته شده‌اند. متولی گردشگری کشور ما که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است، بسیار ضعیف و منفعل عمل می‌کند؛ به‌گونه‌ای که به‌عقیده بسیاری از فعالان این حوزه این وزارتخانه هیچ برنامه و اقدامی برای جذب گردشگر انجام نمی‌دهد و در توجیه عملکرد خود کوچک‌ترین اتفاق را بهانه کاهش گردشگر عنوان می‌کند. متاسفانه در سال گذشته به‌هیچ‌وجه از سمت وزارت گردشگری اقدام موثری برای پیشرفت گردشگری صورت نگرفت.

گردشگری در نوروز ۱۴۰۲

یعقوب‌زاده در پیش‌بینی وضعیت سفرهای نوروزی در سال ۱۴۰۲ اظهار کرد: نسبت به سال‌های گذشته گردشگری داخلی روند رو به رشدی داشته، اما در ۲ سال گذشته به‌واسطه افزایش بی‌رویه هزینه‌ها با کاهش سفر مواجه شدیم. به‌واسطه کاهش قدرت خرید و شرایط بد اقتصادی پیش‌بینی ما این است که امسال تعداد سفرها نسبت به سال گذشته کاهش داشته باشد و به‌نظر می‌رسد ترجیح مردم برای سفر، شهرهای نزدیک و یک‌روزه باشد، اما همچنان گردشگری داخلی نسبت به گردشگری خارجی سرزنده‌تر است و به‌شدت آن رکود را تجربه نمی‌کند.

وضعیت خوبی نداریم

این فعال گردشگری با ابراز ناامیدی از وضعیت صنعت گردشگری اظهار کرد: در خوشبینانه‌ترین حالت تا چند سال آینده گردشگر بین‌المللی کشور به ۴ میلیون نفر خواهد رسید که این آمار بسیار کمتر از کشورهای منطقه است، این در حالی است که گفته شده روادید ۵۰ کشور حذف خواهد شد که بیشتر در حد یک صحبت است و تاکنون اقدامی برای آن انجام نشده است. در این زمینه یک نکته مهم قابل‌طرح است؛ اینکه درآمد سرانه استانبول از کشور ما بیشتر است اما سفر به استانبول برای یک گردشگر ارزان‌تر از سفر به کیش در می‌آید.

شهر یا کشور؟ مسئله این است!

در حالی که در آستانه نوروز امیدی به ورود گردشگران خارجی به کشور نیست، آیا راهی برای بهبود گردشگری داخلی پیدا می‌شود؟ این روزها هزینه سفرهای داخلی در برخی از موارد با سفرهای خارجی برابری می‌کند. آیا بهتر نیست فکری به حال صنعت گردشگری کشور کنیم تا با گذر زمان از بین نرود؟ برای نمونه به نرخ برخی از تورهای گردشگری اشاره می‌کنیم: تور کیش ۴ شب و ۵ روز برای تعطیلات بهمن اقامت در هتل ۴ ستاره حدود ۹ میلیون هزینه دارد. این در حالی است که تور استانبول ۳ شب و ۴ روز برای تعطیلات اسفند برای یک نفر در یک هتل ۴ ستاره ۸ میلیون و ۲۰۰ هزینه دارد. شما اگر قصد سفر داشته باشید کدام را انتخاب می‌کنید؟ آقایان مسئول به‌نظر شما این عجیب نیست که سفر برای دیدن شهری از کشور خودمان هزینه‌ای بیشتر از سفر به کشوری دیگر دارد؟ چرا وزارت گردشگری هیچ‌گاه فکری به حال این موضوع نمی‌کند؟

سخن پایانی

حال صنعت گردشگری وخیم است و این در شأن ایران‌خانم نیست! با این وضعیت تلاش‌ها یا بهتر بگوییم تظاهر به تلاش راه به‌جایی نمی‌برد و در نهایت این می‌شود که نوروز ۱۴۰۲ رنگ گردشگران خارجی را به خود نمی‌بیند. اما چه کسانی مقصرند؟ اصلا به دنبال مقصر بودن مشکلات را حل می‌کند؟ راهکار بسیار زیاد است؛ تنها کافی است نگاهی به کشورهای موفق در حوزه گردشگری بیندازید یا تیم ارزیابی برای این موضوع تشکیل دهید. از این موضوع که بگذریم بهتر نیست حداقل فکری به حال کاهش هزینه‌ها کنید تا حداقل شهرهای‌مان از مسافران داخلی پر شود؟