قصه پر غصه پایتخت / ماجرای مرگ ۵۲ هزار درخت به بهانه زیباسازی شهر

درختان در هر کشوری، جزو سرمایه‌های ملی محسوب می‌شوند و مسئولان شهری نیز برای حفظ و نگهداری آن‌ها، تلاش‌های بسیاری می‌کنند. در بسیار از کشورهای جهان، درخت یک نماد مقدس به حساب می‌آید و اجازه نمی‌دهند تا آسیبی به درخت وارد شود. از تاثیر نقش مهم درختان بر کنترل آلودگی هوا نیز نباید غافل شد چرا که فضای سبز یکی از مهم‌ترین نقش ها را در کاهش آلودگی هوا ایفا می‌کند.

منابع تاریخی بر این امر گواه می‌دهد که ایرانیان از دیرباز مقام و جایگاه درخت را بزرگ داشته و در جشن‌ها و آیین‌های خود به درختکاری پرداخته و به خاک و زراعت احترام می‌گذاشتند، علاوه بر این درختکاری با اعتقادات مذهبی مردم نیز پیوند دارد تا حدی که کاشت درخت نوعی عبادت است.

قطع پر تکرار درختان

چند سالی می‌شود که قصه پر غصه قطع درختان آغاز شده و به بهانه‌های متفاوتی، این سرمایه‌های ملی قطع یا خشک شده‌اند. اشخاصی با نیت‌های متفاوت که مهم‌ترین آنها سودجویی است، اقدام به قطع درختان می‌کنند. برای مثال اگر سازنده‌ای بخواهد ملکی را تخریب و یک ساختمان بزرگ بسازد، اگر متوجه شود که درختی مانع کار او شده، اقدام به قطع درخت می‌کند. البته چنین چیزی درباره همه سازندگان صدق نمی‌کند.

شهرداری تهران هم فقط در این زمینه اخطارهایی را صادر کرده و دیگر پیگیر آن نمی‌شود. برای مثال، می‌گوید که مالک فلان ساختمان که اقدام به قطع درختان کرده است این مبلغ جریمه شده است اما دیگر هیچ خبری از پرداخت جریمه به رسانه‌ها داده نمی‌شود.

اگر بخواهیم برایتان در این مورد مثالی بزنیم، باید به قطع درختان خیابان ولیعصر اشاره کرد که توسط یک سازنده انجام شده بود. مهدی پیرهادی، عضو شورای شهر تهران در ارتباط با قطع درختان خیابان ولیعصر گفته بود، مالک این ساختمان، آسیب جدی به سرمایه ملی کشور وارد کرده است و درختانی را از بین برده که دارای قدمت بالایی هستند. ما با همکارانمان جلسه‌ای گذاشتیم و کمیسیون ماده ۷ در این خصوص جلسه تشکیل داد و موضوع را پیگیری کرد اما در ادامه رقم بالایی برای به عنوان خسارت برای او تعیین شد. پیرهادی گفت کمیسیون ماده هفت شهرداری تهران ۱۱۷ میلیارد تومان جریمه برای قطع درختان خیابان ولیعصر(عج) در نظر گرفت. این میزان جریمه به واسطه ثبت ملی خیابان ولیعصر است. با توجه به زیاد بودن تعداد درختان، این عوارض را شهرداری تهران برای این موضوع لحاظ کرده است. علاوه بر این قوه قضاییه به صورت جداگانه جریمه لحاظ خواهد کرد.

گویا این داستان قطع درختان ادامه دار است. چندین بار مشاهده شده است که شهرداری، به جهت نوسازی و زیباسازی خیابان‌های تهران، خودش اقدام به قطع درختان کرده است. درختانی که دارای طول عمر بالایی هستند. شهرداری که باید خود، در حفظ و نگهداری درختان، فعالیت هایی را انجام دهد، اکنون خودش بزرگ‌ترین آسیب را به درختان می‌زند. البته این آسیب‌ها فقط قطع کردن نیست و شامل بسیاری از موارد دیگر خواهد شد. شهرداری در کشور‌های دیگر، درخت را دارای جایگاهی بالا می‌دانند و می‌گویند که موجودی زنده است اما متاسفانه در ایران، نگهداری از درختان، مانند سایر فعالیت‌های مسئولان، بی‌نتیجه است و آثار تلاش‌های آنان برای حفظ این گنجینه‌های با ارزش، قابل مشاهده نیست.

 یکی از سازندگان ساختمان مدعی شده، برای آنکه بتوانم درختان جلوی ملک را از بین ببرم، مبلغی را به شهرداری پرداخت کردم تا فعالیت خود را بدون درخت ادامه دهم. اینجا و در این شهر بزرگ، پول جای درختان را می‌گیرد و همچنین میله‌های بزرگ آهنی هم جای برگ‌های سبز آن را گرفته است. اراده ضعیف و سست بعضی از کارمندان شهرداری، جای سوال دارد که در ازای گرفتن چه مبلغی، حاضر به صدور مجوز برای قطع درخت شده‌اند.

چنین اقدامی را بعضی از کارکنان شهرداری، به بهانه زیباسازی شهر انجام می‌دهند. یعنی به عنوان آنکه می‌خواهند برای زیباسازی شهر تلاشی بکنند، در مکانی مشخص حضور پیدا می‌کنند و درختانی بابت قطع کردن آن پولی را دریافت کرده‌اند از بین می‌برند. از دید مردم مقصر اصلی شهرداری است  اما این بدان معنا نیست که در شهرداری، تمام کارکنان آن مقصر هستند. در کل قطع درختان به بهانه زیباسازی شهر، اقدامی پسندیده نیست.

چرا شهرداری تهران در بحث قطع درختان تا زمانی که رسانه‌ای نشود، سکوت می‌کند و هیچ فعالیتی را انجام نمی‌دهد. چرا تا زمانی که یک فیلم از قطع درختان در رسانه‌ها منتشر می‌شود، شهرداری به فکر پیگیری می‌افتد؟ تصور کنید در عصری بودیم که فضای مجازی وجود نداشت، حال در این صورت ایران خالی از درخت و منابع سبز می‌شد.

البته این نکته قابل ذکر است که گاهی اوقات بهانه‌ای درکار نیست و واقعا در جهت زیباسازی، یک یا چند درخت توسط شهرداری یا شهروندان قطع می‌شود. به عنوان مثال هدف واقعا، زیبا‌سازی است اما در این راستا درختانی نیز قطع خواهند شد!

چرا تاکنون، شهرداری اقدامی را در راستای آسیب کمتر به درختان در اثر حوادث طبیعی انجام نداده است. برای مثال، اقدامی را انجام دهد تا در اثر طوفان درختی آسیب جدی نبیند و اگر هم آسیب دید بتوان آن را ترمیم کرد.

تجربه کشور‌های مختلف در حمایت از محیط زیست

حتما شما هم تصاویری از کشور‌های مختلف دیده‌اید که درخت در وسط خانه آنها قرار دارد و شاید برای خیلی‌ها سوال باشد که چرا این درخت قطع نشده است؟ نگاهی به قوانین کشور‌های اروپایی نشان می‌دهد یکی از مهم‌ترین دلایل این اتفاق قوانین سخت و جریمه‌های بالای قطع درختان در این کشورها است. البته در کشور خودمان هم شاهد این گونه تصاویر زیبا بوده‌ایم که به جای قطع درخت، معماری ساختمان را کمی تغییر داده‌اند. با این حال در اروپا بسته به نوع، سن، قطر درخت و محلی که آن درخت در آن روییده، قوانین متفاوت است.

به طور مثال اگر درخت در زمین شخصی باشد و بدون مجوز قطع شود، آن فرد در کنار کاشت چندین درخت باید حداقل ۳ برابر ارزش مالی چوب آن درخت جریمه پرداخت کند. اگر درخت قطع شده، درخت میوه و محصول دار باشد، فرد خاطی علاوه بر جریمه قطع درخت، باید سال‌های زیادی به اندازه درآمدی که آن درخت داشته، به صاحب درخت جریمه پرداخت کند و اگر مالک درخت، خودش باشد این پول به حساب خزانه دولت پرداخت می‌شود.

در ایالات متحده امریکا هم برای هرگونه آسیب به درختان از جمله زخمی کردن، قطع یا راه‌هایی برای خشک کردن آنها قوانین سخت گیرانه‌ای وجود دارد و برای متخلف بین ۱ تا ۲ سال زندان در کنار جریمه نقدی در نظر گرفته شده است. در امریکا، اگر شما شاهد قطع بدون مجوز درخت باشید و آن را اطلاع ندهید، جریمه خواهید شد.

به نظر می‌آید کشور ما باید در بسیاری از مسائل، از کشورهای دیگر الگوبرداری کند. اینکه بخواهیم در بسیاری از مسائل فقط به دانش داخلی اکتفا کنیم، باید شاهد از بین رفتن گسترده درختان باشیم.

شهرداری تهران آیا برای جایگزین کردن درختانی که قطع می‌شوند، فکری کرده است؟ درختانی که در اثر طوفان و... از بین می‌روند، شهرداری تهران چه اقدامی در راستای جایگزینی انجام داده یا قرار است بدهد؟ چطور زمانی که خودرویی با یک درخت تصادف می‌کند، شهرداری از راننده خسارت آنچنانی دریافت می‌کند اما سپس شاهد آن هستیم که اقدامی در راستای جایگزینی یا ترمیم انجام نمی‌دهد.

پس این میزان از سرمایه‌ای که در اثر گرفتن جریمه هایی که ار آسیب رساندن شهروندان به درختان، به جیب شهرداری رفته است، در چه مسائلی هزینه می‌شود؟ آیا اصلا هزینه می‌شود یا خیر؟ خدا می‌داند. به راستی اگر این جریمه‌های اخذ شده، صرف ترمیم و کاشت مجدد درختان می‌شد، چهره شهر جلوه‌ای زیبا تر به خود می‌گرفت.

عدم رسیدگی شهرداری به فضای سبز

شهرداری تهران حتی برای حفظ و نگهداری درختان بزرگترین خیابان خاورمیانه یعنی ولیعصر هم اقدامات مناسبی انجام نداده است. این خیابان، به درختان سر به فلک کشیده‌اش معروف است اما با وجود کم کاری‌های صورت گرفته، این امکان وجود دارد تا در چند سال دیگر، شاهد از بین رفتن درختان زیبای این خیابان باشیم. مغازه دارانی که با پرداخت پول اندک به اشخاصی، درختان جلوی محل کسب خود را پاک می‌کنند تا تابلوی فروشگاه آنها راحت تر به چشم بیاید از عوامل اصلی از بین رفتن طبیعت زیبای این خیابان هستند.

درختان ولیعصر دارای قدمت بالایی هستند. قصه‌ای که آغاز آن شاید به سال ۱۳۱۸ یعنی وقتی که ۶۰ هزار اصله درخت، خیابان ولیعصر را به بلندترین خیابان مشجر تهران و بلند‌ترین خیابان خاورمیانه تبدیل کرده بود بر می‌گردند. تا امروز فقط چیزی نزدیک به ۸ هزار اصله بیشتر از چنارهای قدیمی خیابان ولیعصر باقی نمانده است. این درختان قدمت بالایی دارند و در واقع سرمایه‌های کشور محسوب می‌شوند و از طرفی دیگر زیبایی خاصی به طولانی‌ترین خیابان خاورمیانه داده‌اند. در اثر سهل انگاری‌های صورت گرفته و صدور مجوزهای قطع درخت و نابودی طبیعت این خیابان به بهانه زیباسازی، چندین اصله درخت این خیابان نابود شده است؟

درختان شهر ما، خیلی سال است که از یاد رفته و هیچ کس مسئولیتی را در قبال آنها بر عهده نمی‌گیرد که هیچ، ارگانی که متولی حفظ و نگهداری از این میراث ارزشمند است هم خود باعث آسیب رساندن می‌شود. خوب است کمی هم برای درختان تلاش کنیم تا این میراث ارزشمند را برای آیندگان محفوظ نگاه داریم.