پیدا و پنهان خسارات استفاده از سوخت پشتیبان

سوخت پشتیبان به سوختی اطلاق می‌شود که به عنوان جایگزین گاز در نیروگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع گاز به دلیل ارزش حرارتی بالاتر، تاثیرات مخرب کمتر بر روی تجهیزات، آلایندگی پایین‌تر نسبت به سایر سوخت‌ها، سهولت در بهره‌برداری و استارت بهتر واحد، به عنوان سوخت اصلی در نیروگاه‌ها استفاده می‌شود.

اما با وجود همه این امتیازات، نیروگاه‌ها در برخی موارد به دلیل محدودیت‌های ایجادشده ناگزیرند از سوخت پشتیبان استفاده کنند. اگرچه قابلیت استفاده از این نوع سوخت در تجهیزات مرتبط نیروگاهی پیش‌بینی می‌شود، اما در نهایت استفاده از سوخت جایگزین به طور عمومی، اجزای مسیر داغ توربین گاز و همچنین بویلر بازیاب حرارتی (در سیکل ترکیبی) را با آسیب‌هایی مواجه می‌سازد که باعث کاهش عمر مفید قطعات آنها می‌شود. به همین دلیل است که سازندگان استفاده از سوخت‌های پشتیبان را برای یک مدت طولانی در نیروگاه‌ها توصیه نمی‌کنند.

پیش‌بینی اولیه این گونه بوده است که نیروگاه‌های حرارتی به طور عمومی یک ماه در طول سال از سوخت پشتیبان استفاده ‌کنند، اما این میزان طی سال‌های گذشته افزایش یافته است و به نظر می‌رسد این روند افزایشی در سال‌های آتی نیز ادامه یابد. اگرچه ممکن است همه نیروگاه‌ها به شکل یکسانی با کاهش عرضه گاز مواجه نشوند، اما قطعا نمی‌توان این موضوع را یک راهکار برای حل مساله و یا مزیتی برای نیروگاه دانست. بخشی از این مساله ناشی از محدودیت‌های شبکه توزیع گاز و شیوه گازرسانی به مناطق مختلف کشور است که در اثر آن برخی نیروگاه‌ها عمدتا از سوخت پشتیبان استفاده خواهند کرد.

به بیان ساده‌تر طی سال‌های اخیر به دلیل محدودیت‌های جدی در تامین پایدار سوخت به ویژه در فصول سرد سال، نیروگاه‌ها به صورت دستوری، مکلف به استفاده از سوخت پشتیبان در دوره‌های زمانی طولانی‌تری هستند. افزایش سطح تخریب تجهیزات به دلیل طولانی شدن زمان استفاده از سوخت مایع در نیروگاه در کنار آلایندگی گسترده‌تر این نوع سوخت و افزایش هزینه تولید برق در نیروگاه تنها بخشی از مشکلاتی است که نیروگاه‌ها در این روند دستوری تامین سوخت با آن مواجه می‌شوند.

جالب اینجاست که سازمان محیط زیست هم همواره برخوردی سختگیرانه با نیروگاه‌ها دارد، آن هم در شرایطی که به طور معمول آنها اختیاری برای انتخاب نوع سوخت و تمایلی برای استفاده از سوخت مایع ندارند. با این حال گاهی جرایم سنگین سازمان محیط زیست در کنار عدم‌النفع کاهش میزان تولید نیروگاه‌ها به دلیل استفاده از این نوع سوخت، خسارات جبران‌ناپذیری را به آنها تحمیل می‌کند.

با وجود این که حل مساله سوخت در اختیار و توان نیروگاه‌ها و حتی وزارت نیرو نبوده و رفع آن نیازمند تصمیمات کلان است، اما در کمیسیون مهندسی سندیکای شرکت‌های تولیدکننده برق، توجه به همه ابعاد استفاده نیروگاه‌ها از سوخت جایگزین به عنوان یک مطالبه کلیدی مطرح و دنبال شده است.

در واقع ما در این کمیسیون تلاش کردیم پیش از هر اقدامی سیاستگذاران حوزه‌ بازار برق را از اثرات منفی و هزینه‌های مالی و فنی‌ سوخت پشتیبان در نیروگاه‌ها مطلع کرده و به نحوی آنها را مجاب کنیم که در تصمیمات اتخاذ‌شده در این حوزه، این تاثیرات منفی را در نظر بگیرند. بر همین اساس مباحث گسترده‌ای مطرح و جلسات متعددی در این خصوص برگزار شد که نتیجه آن گزارشی تخصصی و آماری در خصوص آثار سوء سوخت پشتیبان و جنبه‌های مختلف پیامدهای آن در نیروگاه‌ها بود. ما در این گزارش تلاش کردیم با پیشنهاد یک مدل منطقی، زمینه را برای جبران تبعات منفی استفاده از این نوع سوخت فراهم کنیم.

در این پیشنهاد، الگویی برای محاسبه افزایش هزینه متغیر ناشی از استفاده سوخت پشتیبان تهیه گردید و قصد داریم تا سیاستگذاران بازار برق را برای اصلاح مدل قیمت گذاری فروش برق در زمان‌هایی که نیروگاه‌ها ناگزیر به استفاده از سوخت پشتیبان هستند متقاعد سازیم. این الگو، خسارات ناشی از این اقدام دستوری را برای نیروگاه‌ها لحاظ کرده است تا زیان کمتری را متوجه آنها سازد. روندی که در شرایط فعلی دنبال می‌شود، عملا تمام هزینه‌ها و تاثیرات منفی ناشی از سوخت جایگزین را به نیروگاه‌ها تحمیل می‌کند، در حالی که آنها عملا هیچ حق انتخابی در مورد سوخت مورد استفاده خود ندارند.

در نهایت این گزارش برای شرکت مادرتخصصی برق حرارتی ارسال شد و همچنان منتظر نظرات نهایی آنها هستیم تا بتوانیم بررسی‌های تکمیلی را در یک جلسه مشترک کارشناسی انجام دهیم و جزییات پیشنهاد تدوین‌شده را به شکل دقیق‌تری مشخص کنیم. اگر این گزارش در وزارت نیرو به تایید برسد می‌توانیم موضوع را در چارچوب حاکمیتی دنبال و با نگاهی خوش‌بینانه نرخ برق تولیدی بر پایه سوخت پشتیبان در ماه‌های سرد امسال را با اعمال اصلاحاتی تعدیل کنیم.

رویکرد ما در تدوین الگویی به منظور جبران هزینه‌های استفاده از سوخت پشتیبان و اصلاح مدل قیمت‌گذاری، پیگیری راهکاری است که معتقدیم در کوتاه‌مدت، شانس بیشتری برای عملیاتی کردن آن داریم. اگرچه به طور قطع راه حل‌ ریشه‌ای‌ این مساله کاهش تدریجی مصرف سوخت پشتیبان است. در کنار این رویکرد، تلاش برای حفظ کیفیت این سوخت نیز باید تا زمانی که به‌طور کامل حذف نشده است، مدنظر قرارداشته باشد تا تبعات منفی زیست‌محیطی و اثر تخریبی آن بر تجهیزات نیروگاهی تحت کنترل قرار گیرد.

یکی دیگر از نتایج این گزارش تحلیلی این خواهد بود که بر اساس سطح آسیب و تاثیر منفی این سوخت، یک اولویت‌بندی از نیروگاه‌ها ارائه خواهد شد تا بر اساس آن، تخصیص نوع سوخت به نیروگاه‌ها با دقت و اثرگذاری بیشتری انجام شود. این اتفاق باعث خواهد شد تا تبعات منفی استفاده از این نوع سوخت کاهش بیشتری یابد.

به هر حال این مساله کاملا قابل پیش‌بینی است که ما امسال هم با محدودیت‌هایی در خصوص تامین گاز مواجه خواهیم بود، به‌ویژه آن که میزان مصرف برق در پیک امسال نشان داد که نیاز برق کشور افزایش یافته و قاعدتا نیروگاه‌ها هم باید با توان بیشتری در مدار باقی بمانند. این مساله در کنار تجربه محدودیت‌های تامین گاز در سال‌های گذشته، نشان می‌دهد که امکان افزایش ناگزیر میزان استفاده نیروگاه‌ها از سوخت پشتیبان بالاست.

براساس اطلاعات موجود و با توجه به این که راه‌حل کاملا قطعی و قابل اجرایی از سوی نهادهای حاکمیتی برای جبران این کسری پیشنهاد نشده، قطعا امسال هم ناگزیریم در سطح گسترده‌تری از سوخت مایع استفاده کنیم. مساله اینجاست که تامین گازوییل به عنوان سوخت پشتیبان نیروگاه‌های گازی در زمستان هم با محدودیت‌هایی مواجه است و استمرار این مساله می‌تواند تامین پایدار برق در زمستان را دچار مخاطرات جدی کند.

البته درخواست‌هایی از سوی برق حرارتی مبنی بر تامین سوخت‌های جایگزین دیگر مبتنی بر ترکیبات نفت و گاز ارائه شده است تا حداقل از این طریق کسری گاز و گازوییل قابل جبران باشد. اما به هر حال در شرایط فعلی نیروگاه‌ها باید مهیای مواجهه با کمبود سوخت در زمستان سال جاری شوند.

در حالی که اقتصاد نیروگاهی به دلیل انباشت مطالبات سالیان گذشته در وضعیت مناسبی به‌ سر نمی‌برد، افزودن بار مالی بیشتر بر دوش نیروگاه‌ها از طریق اجبار آنها به استفاده از سوخت پشتیبان، شرایط فعلی را پیچیده‌تر می‌کند. طبیعتا، سیاستگذاران برای تداوم تولید برق در کشور، باید به موانع فعلی توجه کنند و سندیکای شرکت‌های تولیدکننده برق، تلاش می‌کند تا در عمل به رسالت خود، نهادهای حاکمیتی را در آگاه‌سازی از شرایط موجود و اتخاذ تصمیمات درست یاری رساند.