درآمدهای معدنی ایران چه می شود؟/ علت اصلی کاهش سهم معادن در GDP مشخص شد

به تازگی خبری مبنی بر سهم ۱ درصدی درآمدهای معدنی در GDP منتشر شد. این در حالی است که طبق گزارش رسمی مرکز آمار، تعداد کل معادن کشور در سال ۱۴۰۰ برابر با ۱۰ هزار و ۱۷۰ معدن بوده است، لذا با توجه به این آمار انتظار می‌رود در آمدهای معدنی سهم بیشتری به خود اختصاص دهند. بر همین اساس این سوال مطح می‌شود که با وجود این حجم از معادن چرا درآمدهای معدنی سهم کمی از تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص دادند؟

در پاسخ به این پرسش یدالله صادقی، رئیس سابق سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران در گفتگو با خبرنگار گسترش نیوز درباره راه های افزایش سهم درآمدهای معدنی در GDP گفت: مهم‌ترین مانع بر سر راه افزایش درآمد معادن مربوط به این است که سرمایه‌گذاری کافی برای شناسایی معادن در عمق زیاد صورت نمی‌گیرد. همچنین بهره‌برداری در عمق زیاد و عمیق صورت نمی‌گیرد. همه این موارد اعم از اکتشاف و استخراج نیاز به استفاده از تکنولوژی و یا فناوری‌های جدید دارد، که با استفاده از آنها بتوان از امکانات خدادادی استفاده کرد. در حال حاضر ما با ظرفیت‌های صنعتی گذشته و روش‌هایی که در دنیا بهره‌ور نیستند و منسوخ شدند، کار را پیش می‌بریم.

معادن سرمایه کافی برای تجهیز ماشین‌آلات ندارند

او افزود: حتی معادن فعلی ما از سرمایه کافی برای تجهیز خود به ماشین‌آلات، برخوردار نیستند و حتی در زمینه ورود ماشین‌آلات نه اجازه می‌دهیم که واردات به اندازه کافی صورت بگیرد و نه داخل کشور تولیدات معدنی داریم که پاسخگو باشد. افزون بر همه موارد قیمت ماشین آلات به اندازه ای بالا است که فضا را غیر رقابتی میکند. اگر دولت هر سال یک یا چند مورد از موارد مذکور را حل کند و این موانع را بردارد، در این شرایط می‌توانیم شاهد افزایش سرمایه‌گذاری باشیم که مشکل اصلی بخش معادن محسوب می شود. همچنین شاهد ورود فناوری‌های جدید در عرصه اکتشاف، استخراج و بهره‌برداری از معادن باشیم. در حال حاضر امکان استفاده از سرمایه گذاری خارجی و ورود فناوری‌های جدید در این حوزه نیست. لذا با توجه به موارد مذکور افزایش سهم معدن در GDP  امکان‌پذیر نیست.

صادقی با اشاره به ظرفیت‌های معادن ایران تصریح کرد: در حال حاضر منابع معدنی ایران خوب و متنوع هستند، از طرفی نیروی انسانی و مهندسین خوب و مجربی در کشور داریم، فکر صنعتی و تجاری در مسئولین بخش خصوصی وجود دارد، بازار و زمینه‌های لازم برای فرآوری و ایجاد ارزش افزوده در داخل و هم برای صادرات به خارج به صورت بالقوه وجود دارد اما برای اینکه دارایی‌های مذکور بالفعل شوند، نیاز به سرمایه‌گذاری داریم، سرمایه‌گذاری هم برای اکتشاف، استخراج و بهره‌برداری و هم برای فرآوری، ایجاد ارزش افزوده، صادرات به بازارهای هدف و یا تأمین نیازهایی که ما با فناوری‌های بالا از خارج وارد می‌کنیم، همه این موارد نیاز به سرمایه‌گذاری دارد اما در مقابل سرمایه‌گذاری به تعاملات مثبت با بازارهای بین‌المللی و فعالین اقتصادی احتیاج دارد.

 سرمایه گذار داخلی وقتی مشاهده می‌کند که شرایط سرمایه‌گذاری فراهم نیست و حتی بدتر از سرمایه گذار خارجی باید با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم کند، اشتیاقی به سرمایه‌گذاری ندارد.

این فعال حوزه معدن در مورد شرایط سرمایه‌گذاری اظهار کرد: درباره سرمایه‌گذاری واقعیت امر این است که امنیت لازم باید فراهم شود که سرمایه‌گذار داخلی و خارجی تمایل به سرمایه‌گذاری داشته باشد، منظور از امنیت، سرمایه‌گذاری  این است که اگر سرمایه‌گذار متوجه شود، برقراری تعاملات بانکی، ورود ماشین آلات و فناوری با مشکل مواجه است در چشم‌انداز و هدف‌گذاری خود این امنیت را مشاهده نمی‌کند و سرمایه خود را وارد کشور نمی‌کند. سرمایه‌گذار داخلی هم وقتی مشاهده می‌کند که شرایط سرمایه‌گذاری فراهم نیست و حتی بدتر از سرمایه‌گذار خارجی باید با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم کند، اشتیاقی به سرمایه‌گذاری ندارد. به عنوان مثال برای واردات یک قطعه از بلدوزر، گریدر و در مجموع هر دستگاهی که برای فعالیت در معدن استفاده می‌شود، با سختی و مشکلات فراوانی مواجه است.

برای واردات ماشین‌آلات کهنه با انبوهی از مشکلات مواجه هستیم

صادقی ادامه داد: به عبارت دیگر ما برای واردات قطعات همان ماشین‌آلات کهنه شده و از رده خارج شده که هیچ کس در دنیا از آنها استفاده نمی‌کند، با انبوهی از موانع مواجه هستیم، چه برسد به اینکه بخواهیم ماشین‌آلات پیشرفته‌تر وارد کنیم. در شرایط فعلی برای اکتشاف و استخراج معادن نیاز داریم. بنابراین باید در این زمینه ها اقدامات اساسی صورت بگیرد، تعاملات انجام شود. واقعیت امر این است که فعالین بخش معدن همه تلاش خود را می کنند اما زمینه برای شکوفایی و پیشرفت های بیشتر به سختی وجود دارد.

این چهره فعال در حوزه معدن در پاسخ به اینکه با وجود تحریم‌ها سرمایه‌گذار خارجی می‌تواند در ایران سرمایه‌گذاری کند؟ متذکر شد: تعامل با دنیای خارج زیرساخت است و این زیرساخت به دولت‌ها مربوط می‌شود، البته در این زمینه بخش خصوصی هم می‌تواند دولت را همراهی کند. برای نمونه در سفر مقامات به کشورهای مختلف برای توسعه روابط سیاسی و اقتصادی باید با مشورت بخش خصوصی برنامه‌هایی را آماده کند، سپس برنامه‌ها را با شرکای اقتصادی و تجاری خود در میان بگذارند، تبدیل به تفاهم‌نامه کنند و همین تفاهم‌نامه را تبدیل به قرارداد و در نهایت انجام کار کنند. در حال حاضر دولت با کشورهای دیگر تفاهم می‌کند، نظر نیم‌بند بخش خصوصی را دریافت می‌کند، در حالی بهتر است دولت قبل از تعامل با کشورها از بخش خصوصی بپرسد که شما نیاز دارید با کدام کشور، چه تعاملی و در چه سطحی برقرار شود و در نهایت بخش خصوصی برنامه پیشنهادی را به دولت بدهد.

همه کشورها به ایران می گویند برای تبدیل تفاهم‌نامه به قرارداد باید زمینه آن فراهم شود.

صادقی همچنین ابراز کرد: بعد از چکش کاری برنامه در دولت و با سیاست‌ها و رویکردها متناسب شد، به همراه بخش خصوصی برنامه مذکور را به کشور مورد نظر ارائه بدهند و موضوع اصلی سفر همین مورد باشد که بعد از تفاهم زمینه لازم برای تبدیل تفاهم به قرار داد فراهم شود، صرف تفاهم هیچ مشکلی را حل نمی‌کند کما اینکه در شرایط فعلی تفاهم‌نامه‌های فراوانی داریم اما همه کشورها به ایران می گویند برای تبدیل تفاهم‌نامه به قرارداد باید زمینه آن فراهم شود، یکی از زمینه‌ها این است که ارتباطات خارجی است که به دلیل تحریم محدود شده و بسیاری از شرکت ها و کشورها حاضر نیستند چنین تعاملاتی را با ایران داشته باشند. در حقیقت منافع کشورها ایجاب می‌کند که تا برداشته شدن تحریم‌ها صبر کنند. لذا این زمینه‌ها و زیرساخت‌ها لازمه کار است اگر بخواهیم با این محدودیت‌ها حرکت کنیم قطعا سهم همه بخش‌ها به همان میزان خواهد بود و به کُندی رشد خواهیم کرد و آن جهش های لازم که متناسب با نیازهای اقتصاد و زندکی مردم است، اتفاق نخواهد افتاد.

او ضمن ارزیابی رابطه دولت سیزدهم با بخش خصوصی گفت: دولت‌ها از نظر گفتار و رفتار با بخش خصوصی مهربان هستند کما اینکه در جلسات تاکید می کنند بخش خصوصی نظرات خود را بدهند اما واقعیت این است که در این تعامل پختگی لازم وجود ندارد یعنی عمده کار وزرا باید شنیدن حرف فعالین بخش خصوصی باشد اما هیچ وزیری به این صورت عمل نمی کند که طرح‌ها را مشاهده کند و بازدید عملیاتی داشته باشد. البته منظور از بازدید عملیاتی بازدید تشریفاتی نیست که کاروان عظیمی دنبال وزیر راه می‌افتند. در مجموع بخش دولتی باید تعامل کیفی با بخش خصوصی داشته باشد نه اینکه بخش خصوصی به عنوان زینت المجلس در جلسات حضور داشته باشد. نکته دیگر این است که به دلیل محدویت بخش خصوصی رأی آنها به جایی نمی رسد، لذا وقتی در مورد مسائل معدنی به جمع بندی می‌رسند، نتیجه در راستای منافع بخش خصوصی نیست.

صادقی همچنین تصریح کرد: منظور از مناقع بخش خصوصی همان منافع کلی اقتصاد کشور است نه منافع فردی. لذا تعاملات دولت و بخش خصوصی به آن درجه از پیشرفت که دارای کیفیت باشد و این کیفیت منتج به نتایج عملی برای پیشرفت در آن بخش اقتصادی باشد، صورت نگرفته و به نظر بنده تفاوتی بین دولت‌ها نمی‌کند. در مجموع معدل رفتاری دولت‌ها در برخورد با بخش خصوصی تقریبا یکسان بوده و در این زمینه نمی‌توان برتری به هیچ دولتی داد و معدل تعامل پایین بوده چراکه در حال حاضر وضعیت اقتصادی ایران به گونه ای است که قابل دفاع نیست.

او در واکنش به اینکه تعمل با کشورهای نظیر کنیا و اوگاندا که معادن فراوانی دارند اما با استفاده از تکنولوژی غرب از معادن بهره برداری می کنند، تعامل با کشورهای آفریقایی تا چه اندازه تاثیرگذار است؟ خاطرنشان کرد: اگر هدف‌گذاری ما رشد بالا باشد باید تعاملات خود را اولویت‌بندی کنیم به این ترتیب که اگر می‌خواهیم با سرعت بیشتری رشد کنیم باید با کشورهایی که در زمینه معدن و صنایع معدنی پیش‌رو هستند و دارای فناوری سطح بالا هستند ارتباط داشته باشیم. در حال حاضر به دلیل تحریم‌ها ایران نمی‌تواند با کشورهای دارای فناوری سطح بالا ارتباط داشته باشد. در این شرایط عرض بنده این است که اگر نمی توانیم با کشور دارای فناوری درجه ۱ در حوزه معدن همکاری کنیم با کشور در جه ۲ در این زمینه همکاری داشته باشیم.

صادقی در پایان یادآور شد: ضمن اینکه یک سفر مجموعه‌ای از پیگیری‌ها را در پی دارد که یکی از آنها معدن است. کشورهای مختلف در مورد معدن تجاربی دارند البته در مقابل ما هم تجربه داریم، کما اینکه اگر در کشور خودمان بستر لازم برای فعالیت معدن کاران حرفه ای وجود ندارد می‌توانند به آن کشورها بروند و ضمن انتقال تجربه خود، از طریق کار کردن با ابزارآلات بیشتر کسب درآمد کنند. فعالیت فرازمینی در صورتی که منجر به بازگشت ارز شود، وقتی به دنبال اقتصادی ۸ دردصد هستیم به این معنی است که باید بر روی داشته‌های خود تاکید کنیم و در صورتی می‌توانیم بر روی این داشته‎ها حساب کرد که تاکید غیرشعاری و عملیاتی داشته باشیم که واقعا زمینه تعاملات ما با دنیا فراهم شود، در صورتی که این اتفاق نیفتاد مجبور هستیم از هر فرصتی بهره ببریم ولو اینکه بهره اندک باشد.