تجربه‌هایی که عبرت نمی‌شوند

 همزمان با سر باز کردن این زخم کهنه با موجی از مسئولیت‌پذیری مسئولان و پیگیری‌های سرعتی روبه‌رو خواهیم شد. البته معنای واژه سرعت برای این اقدامات کمی متفاوت است و از سوی دیگر روند بررسی وضعیت به شکل خاصی پیش می‌رود. در حقیقت مسئولان صبر می‌کنند تا اتفاقی رخ دهد و بعد برای کنترل آن دستوراتی صادر می‌کنند؛ حال نتیجه وقوع این اتفاقات آسیب به یک نفر باشد یا عزاداری چندین خانواده مانند حادثه تلخ پلاسکو. متاسفانه باوجود شناسایی ساختمان‌های ناایمن هیچ اقدامی برای تخلیه و ایمن‌سازی این ساختمان‌ها صورت نمی‌گیرد؛ در صورتی که یک راه بسیار آسان قطع برق ساختمان ناایمن تا زمان ایمن‌سازی است؛ بمب‌های ساعتی که هر لحظه بیم انفجار یا فرو ریختن آنها وجود دارد و می‌توانند داغ عزیزی را بر دل کسانی بگذارند. این در حالی است که تنها کافی است قبض برق توسط شهروندان واریز نشود؛ پس از گذشت ۴۸ ساعت از اخطار شاهد قطع برق هستیم. ظاهرا مسائل مالی این روزها مهم‌تر از مسائل جانی شده است. صمت در این گزارش به‌مناسبت روز ملی ایمنی در برابر زلزله که مصادف با ۳ دی و سالگرد زلزله بم است به بررسی اقدامات نهادهای ذی‌ربط در زمینه ساختمان‌های ناایمن پرداخت.

عرض تسلیت، اقدامی تکراری بعد از حادثه

2 خرداد 1401، روزی است تلخ و وحشتناک که بخشی از برج شماره ۲ ساختمان متروپل واقع در خیابان امیرکبیر در مرکز آبادان فرو ریخت و جان بیش از ۴۰ نفر از هموطنان ما گرفته شد و تعدادی نیز آسیب دیدند. از دقایق اولیه این حادثه غمبار گروه‌های مختلف امدادی، خدماتی، امنیتی و... برای ارائه خدمات مختلف پای کار آمدند و عملیات امداد و نجات با استفاده از نیروهای انسانی و ماشین‌آلات آغاز شد. در سویی دیگر سیلی از پیام‌های تسلیت مسئولان روانه رسانه‌ها و در کنار هر پیام بر ضرورت رسیدگی به دلایل این فاجعه و مقصران آن تاکید شد. سرانجام پس از حدود ۶ ماه از حادثه فرو ریختن ساختمان متروپل آبادان و بررسی تخلفات ۲۱ نفر از متهمان پرونده، احکام نهایی محکومان در دادگاه تجدیدنظر صادر شد و به مرحله اجرا رسید. در پرونده قضایی حادثه متروپل آبادان در مجموع ۷ نوع رأی برای ۲۱ نفر از محکومان صادر شد. هر کدام از محکومان به ۳ سال حبس تعزیری و پرداخت دیه به خانواده و ورثه جانباختگان حادثه، اقامت اجباری، انفصال از خدمات دولتی و عمومی، لغو پروانه اشتغال و منع اشتغال در حرفه مهندسی ساختمان محکوم شدند. در حقیقت برای ۴۳ کشته، ۳۷ مصدوم و ۳۸ مفقودی و عزادار شدن تعداد بسیاری از خانواده‌ها تنها ۳ سال حبس کافی است. بعد از حادثه پلاسکو، کلینیک سینا و متروپل آبادان گفته شد هر کدام از این ساختمان‌ها بارها اخطار ناایمنی گرفته بودند اما هشدارها جدی گرفته نشدند و بی‌توجهی‌ها فاجعه به بار آورد. چرا صرفا به اخطار بسنده شد و کسی از ادامه فعالیت این ساختمان‌ها پیشگیری نکرد؟ ظاهرا دولت‌ها به پیشگیری قبل از درمان اعتقادی نداشته و عادت به سوگواری بعد از وقایع تلخ دارند.

از اخطار تا حکم قضایی برای ساختمان‌های ناایمن

عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران درباره مباحث مطرح‌شده پیرامون مخالفت شهرداری با اعلام عمومی لیست ساختمان‌های ناایمن به صمت گفت: شهرداری تهران به‌صورت جدی موضوع ساختمان‌های ناایمن را از مسیر قانونی‌اش پیگیری می‌کند، اما موافق اعلام عمومی اسامی این ساختمان‌ها نیست. وی با اشاره به احتمال ایجاد ترس عمومی با اعلام اسامی ساختمان‌های ناایمن اظهار کرد: روند قانونی از اخطار تا حکم قضایی در دست اقدام است، اما اینکه اسامی ساختمان‌ها اعلام عمومی شود تا به‌واسطه آن مردم دچار ترس شوند، درست نیست. افراد ساکن در ساختمان‌های ناایمن از این موضوع مطلع می‌شوند و اقدامات لازم را انجام می‌دهند.

محمدخانی درباره برخورد شهرداری با ساختمان‌های ناایمن بیان کرد: پیگیری شهرداری در این موضوع در دو بخش انجام می‌شود؛ درباره ساختمان‌های فرسوده که به‌دلیل قدمت بالا ناایمن شده‌اند با تسهیلاتی که کمیسیون ماده ۵ ارائه می‌دهد، شرایطی برای نوسازی به‌صرفه فراهم می‌شود. کمیسیون ماده ۵ شهرداری مربوط به بررسی و تصویب طرح‌های تفصیلی و تغییرات در این طرح‌ها است. بر این اساس «در بررسی و تصویب طرح‌های تفصیلی شهری و تغییرات آنها در هر استان یا فرمانداری کل که به‌وسیله کمیسیونی به ریاست استاندار یا فرماندار کل، با عضویت رئیس انجمن شهرستان، شهردار، نمایندگان وزارت فرهنگ و هنر و آبادانی و مسکن و نماینده مهندس مشاور تهیه‌کننده طرح انجام می‌شود، آن قسمت از نقشه‌های تفصیلی که به تصویب انجمن شهر برسد، برای شهرداری لازم‌الاجرا خواهد بود. تغییرات نقشه‌های تفصیلی اگر در اساس طرح جامع شهری موثر باشند، باید به تایید شورای‌عالی شهرسازی برسند.» بخش دیگر تخلفات ساختمانی است. در این بخش، ساختمان لزوما ساختمان قدیمی نیست، بلکه ممکن است مانند ساختمان متروپل نوساز باشد. در این موارد شهرداری از مسیر قضایی ورود و موضوع را پیگیری می‌کند. پس در مجموع شهرداری در بخش بافت فرسوده تسهیلاتی برای صاحبان ملک در نظر می‌گیرد و در بخش تخلفات ساختمانی ساختمان‌های نوساز موضوع را با برخورد قاطع پیگیری می‌کند.

آتش‌نشانی کجای قصه است؟

وی با اشاره به نقش مهم آتش‌نشانی در شناسایی ساختمان‌های ناایمن، افزود: نهاد تخصصی برای سنجش ایمنی ساختمان‌ها، آتش‌نشانی است. نظارت آتش‌نشانی بر ساختمان‌های در حال ساخت، مانند گذشته و با حساسیت‌های بیشتری ادامه دارد. سازندگانی که نکات ایمنی را در زمان ساخت، رعایت نکنند، در مرحله اول ازسوی سازمان آتش‌نشانی هشدار دریافت می‌کنند و در صورت نادیده گرفتن هشدار صادره ازسوی این سازمان، از ادامه فعالیت آنها جلوگیری خواهد شد. همچنین از نظر زیرساختی، نظارت بر تدوین ضوابط و دستورالعمل‌ها در خصوص هماهنگی امور مربوط به ساخت‌وسازهای شهری و رسیدگی به امور مربوط به مهندسان ناظر ساخت‌وسازهای شهری بر عهده معاونت شهرسازی است؛ در غیر این موارد شهرداری دخالت دیگری ندارد.

گشت‌ها آغاز به کار کردند

محمدخانی با تاکید بر اهمیت موضوع ساختمان‌های ناایمن پایتخت اظهار کرد: به‌دلیل اهمیت موضوع اخیرا گشت‌های مشترک برای بررسی ایمنی ساختمان‌های ناایمن کار خود را آغاز کردند. البته با این هدف که حادثه متروپل دوباره تکرار نشود، این گشت‌ها علاوه بر احتمال حریق، کیفیت سازه را هم موردبررسی قرار خواهند داد و هدف تنها جلوگیری از آتش‌سوزی نیست. در این گشت‌ها علاوه بر آتش‌نشانی، شهرداری تهران، نظام مهندسی و ستاد بحران نیز حضور خواهند داشت.

راهکار چیست؟

سخنگوی شهرداری تهران در تشریح راهکار حل مشکلات ساختمان‌های ناایمن گفت: نگاه شهرداری در این موضوع فرابخشی است. در واقع شهرداری معتقد است با مدیریت قرارگاهی می‌شود فرآیند ایمن‌سازی را تسریع کرد. در واقع دستگاه‌هایی که در این موضوع دخیل هستند باید کنار یکدیگر قرار بگیرند و به یک تصمیم مشترک برسند.

قطع انشعابات بعد از اخطار ناایمنی

مهدی بابایی، رئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای اسلامی شهر تهران درباره وضعیت بررسی ساختمان‌های ناایمن به صمت گفت: هدف از فعالیت‌های ایمنی حفظ جان شهروندان و سرمایه‌های شهر است. ساختمان‌های بسیار پرخطر و بحرانی توسط سازمان آتش‌نشانی شناسایی شدند که در صورت بروز حریق به‌دلیل بار تصرف، اشتعال زیاد و نبود ایمنی لازم تلفات جانی و مالی بسیار سنگینی به همراه خواهند داشت، این در حالی است که از سازمان آتش‌نشانی و سازمان مدیریت بحران انتظار داریم موضوع ایمنی را ناحیه‌محور ارزیابی و هر ۳ ماه یک بار نتیجه ارزیابی‌ها را به معاونان شهردار و شهردار تهران ارائه کنند.

وی با اشاره به پیگیری شهرداری‌ها برای ایمن‌سازی ساختمان‌های پرخطر اظهار کرد: مطابق مفاد دستورالعمل پیوست مصوبه الزام شهرداری تهران به ایجاد سامانه پایش ایمنی ساختمان‌های موجود شهر تهران در برابر خطر آتش‌سوزی به تفکیک مناطق به شهرداران مناطق ۲۲ گانه به جهت ابلاغ اخطار و دستورالعمل مالکین ارائه شده، این در حالی است که شهرداران مناطق ۲۲ گانه مکلفند با استفاده از کلیه ظرفیت‌های قانونی خود، قوه قضاییه، نیروی انتظامی و سایر نهادهای ذی‌ربط نسبت به ممانعت از بهره‌برداری تا زمان اجرای کامل دستورالعمل و صدور تاییدیه ایمنی اقدام کنند؛ به‌نحوی‌که ابتدا با نصب پلاکارد خطر، شهروندان را از ناایمن بودن ساختمان مطلع کنند و ارائه خدماتی مانند آب، گاز و برق به ساختمان قطع شود و آخرین اقدام این است که نسبت به پلمب ساختمان اقدام کنند.

سرعت کند بررسی

رئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای اسلامی شهر تهران ضمن انتقاد از روند بررسی ساختمان‌های ناایمن بیان کرد: متاسفانه طبق گزارشات اخذشده از مناطق و سازمان‌های آتش‌نشانی علاوه بر پیگیری‌های مکرر کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای اسلامی شهر تهران و ورود قوه قضاییه به موضوع، روند بررسی و رفع خطر از ۱۲۹ ساختمان ناایمن اعلام‌شده، بسیار کند است، این در حالی است که در این فهرست مراکز جمعیتی نظیر پلاسکو کم نیستند.

بابایی با بیان اینکه هدف از فعالیت‌های ایمن‌سازی حفظ جان شهروندان و سرمایه شهر است تا موضوعی مانند پلاسکو و سایر حوادث دلخراش تکرار نشود، گفت: در راستای ایمن‌سازی تاکنون از مرحله اخطار گذشته‌ایم و در صورت نادیده گرفتن اخطارهای قانونی همان‌طور که ذکر شد به قطع انشعابات و در مرحله نهایی نسبت به پلمب ساختمان‌های ناایمن اقدام خواهیم کرد، زیرا در صورت بروز اتفاقاتی مانند پلاسکو یا کلینیک سینا ممکن است شاهد بروز خسارت‌های جبران‌ناپذیری باشیم.

ضعف کجاست؟

رئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای اسلامی شهر تهران با اشاره به اینکه همکاری مناسبی بین مرجع قانونی و مدیریت شهری وجود دارد، افزود: علت اصلی توفیق نداشتن در ایمن‌سازی ۱۲۹ ساختمان پرخطر شهر تهران ضعف قانون بوده است.

 امیدواریم با ورود قوه قضاییه به این موضوع، شاهد پیشرفت مناسب ایمن‌سازی ساختمان‌ها در سطح شهر باشیم.

سخن پایانی

هر سال در گوشه و کنار این شهر در ابعاد کوچک و بزرگ شاهد بروز حوادث و آتش‌سوزی در ساختمان‌ها و اماکن ناایمن هستیم که در پی آن جان و مال بسیاری از شهروندان به‌خطر می‌افتد؛ حوادثی همچون فرو ریختن ساختمان پلاسکو و متروپل که جان‌های عزیزی در پی آن از بین می‌رود. در پی وقوع حوادث تلخ سیلی از پیام‌های تسلیت سرازیر و ناگهان حس مسئولیت‌پذیری ایجاد می‌شود. در حقیقت مسئولان به عملیات‌های کاغذی علاقه زیادی دارند، زیرا هم تنها روی کاغذ اخطار می‌دهند و هم روی کاغذ تسلیت می‌گویند.