آمارهای تجاری سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که نقش اروپا در اقتصاد ایران به شدت کمرنگ شده و در مقابل، چین و روسیه به شرکای اصلی و تعیین‌کننده تهران بدل شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که حجم مبادلات ایران با این دو کشور بیش از ۱۵ برابر کل تجارت با اتحادیه اروپا برآورد می‌شود.

مدیرکل دفتر غرب آسیای سازمان توسعه تجارت ایران اعلام کرد که صادرات ایران به عراق (بدون احتساب گاز) در پنج ماهه نخست سال جاری با کاهش ۷ درصدی به ۲ میلیارد و ۷۹۷ میلیون دلار رسیده است. ناترازی گاز و مشکلات ارزی به‌عنوان عوامل اصلی این افت معرفی شده‌اند، در حالی که چشم‌انداز تجارت ۲۰ میلیارد دلاری با عراق نیازمند اصلاح سیاست‌ها و رفع موانع است.

رئیس اتاق ایران، گفت: ایجاد کانال‌های بانکی مطمئن، فعال‌سازی ظرفیت‌های مرزی، توسعه سرمایه‌گذاری‌های مشترک و تسهیل دسترسی فعالان اقتصادی به اطلاعات، از گام‌های ضروری برای ارتقای روابط اقتصادی دو کشور است.

درحالی که آمارها حاکی از کاهش مصرف لبنیات در کشور است، صادرات این محصول با جذب شیرخام یارانه‌ای رشد ۲۴ درصدی حجمی و ۳۲درصد ارزشی داشته است. آمار اعلامی انجمن صنایع لبنی به نقل از گمرک، کشور عراق با ۹۳هزار تن به ارزش ۱۱۰ میلیون دلار ۵۴درصد از حجم صادرات و ۳۹درصد از ارزش صادرات محصولات لبنی ایرانی را تشکیل داده است و اولین مقصد صادرات لبنیات ایران است.

در شرایطی که روابط ایران با اروپا یکی پس از دیگری با گسست و محدودیت روبه‌رو می‌شود و کشورهایی همچون هلند، فرانسه، آلمان و انگلستان سطح روابط تجاری خود را به پایین‌ترین حد رسانده‌اند، تازه‌ترین تصمیم پارلمان اروپا مبنی بر توقف ارتباطات مستقیم با تهران، نمادی روشن از تعمیق فاصله سیاسی و اقتصادی دو سوی ماجراست. این روند نه‌تنها شرکای سنتی ایران در غرب را از صحنه خارج کرده، بلکه حتی کشورهایی مانند روسیه و ترکیه نیز سطح مبادلات خود با تهران را کاهش داده‌اند. همزمان، داده‌های رسمی از تجارت خارجی نشان می‌دهد که با وجود حجم ۷۶ میلیون‌تنی و ارزش بیش از ۴۳ میلیارد دلاری تجارت غیرنفتی در پنج‌ماهه نخست امسال، ایران همچنان به شدت به چند بازار محدود متکی است؛ بازاری که چین، عراق و امارات در صدر آن قرار دارند.

نشست مشترک هیئت‌های اقتصادی سیستان و بلوچستان و ولایت نیمروز افغانستان در پایانه مرزی میلک، نویدبخش توسعه همکاری‌های تجاری، رفع موانع مرزی و تحول اقتصادی منطقه است. این گذرگاه کلیدی، با پتانسیل تبدیل شدن به موتور محرکه رونق اقتصادی شرق ایران، می‌تواند آینده‌ای روشن برای مرزنشینان دو کشور رقم بزند.

کریدور بین‌المللی شمال–جنوب، با اتصال خلیج فارس و دریای عمان به دریای خزر و اروپا، می‌تواند ایران را به محور تجارت منطقه‌ای تبدیل کند، اما کاهش عملکرد بنادر شمالی در چهارماهه نخست ۱۴۰۴ زنگ خطری برای این فرصت تاریخی است. در حالی که بندر کاسپین با رشد ۲۶ درصدی در تخلیه و بارگیری و ۲۱۱ درصدی در صادرات، از ظرفیت این کریدور بهره برده، دیگر بنادر شمالی با افت شدید مواجه شده‌اند و نیازمند اصلاح زیرساخت‌ها و هماهنگی‌ها برای جبران عقب‌ماندگی هستند.

رئیس مجلس شورای اسلامی در دیدار با رهبر جریان حکمت ملی عراق بر لزوم گسترش روابط تجاری میان دو کشور تأکید کرد و نقش کلیدی بخش خصوصی در افزایش حجم تبادلات اقتصادی را مورد توجه قرار داد. این دیدار که در راستای تقویت همکاری‌های دوجانبه برگزار شد، فرصتی برای بررسی ظرفیت‌های اقتصادی و چالش‌های پیش‌رو در روابط ایران و عراق بود.

رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی با تأکید بر ارتباطات قوی این استان با آسیای میانه و افغانستان، اعلام کرد که مکانیسم ماشه تأثیر چندانی بر صادرات استان نخواهد داشت. با وجود چالش‌های تحریم‌ها، رشد ۱۵ درصدی صادرات در پنج‌ماهه نخست سال نشان‌دهنده عزم صادرکنندگان خراسانی برای تداوم فعالیت‌های تجاری است.

در هفت ماه نخست سال ۲۰۲۵، مبادلات تجاری ایران و ترکیه با وجود کاهش ۴ درصدی نسبت به سال گذشته، همچنان در سطح قابل‌توجهی باقی ماند و به بیش از ۳ میلیارد دلار رسید. آمارهای رسمی نشان می‌دهد که صادرات ایران به ترکیه با ثبات نسبی همراه بوده و حدود ۱ میلیارد و ۳۸۰ میلیون دلار ثبت شده است، در حالی که واردات از ترکیه با کاهش ۸ درصدی به ۱ میلیارد و ۷۱۰ میلیون دلار رسید. این روند نشان‌دهنده تحولات در تقاضای وارداتی و تغییر احتمالی سیاست‌های تجاری دو کشور است و با وجود کاهش اندک در حجم کل مبادلات، ایران توانسته سهم خود از بازار ترکیه را حفظ کند و نشان دهد که صادرات کشور همچنان در مسیر ثبات و پایداری قرار دارد.

حمل و نقل ریلی یکی از ستون‌های حیاتی زیرساخت اقتصادی هر کشور است و نقش بسزایی در انتقال کالاهای اساسی، کاهش هزینه‌های لجستیکی و تضمین امنیت غذایی دارد. توجه به ترانزیت ریلی، به‌ویژه برای کالاهای حساس و پرمصرف، می‌تواند به کاهش فشار بر جاده‌ها و بهبود توزیع اقلام ضروری در سراسر کشور کمک کند.

در دل معاهده‌ای ۲۵ ساله ایران و چین ، ظرفیت‌های عظیم اقتصادی نهفته است که می‌تواند مسیر تجارت جهانی را برای ایران تغییر دهد.

صنعت هوایی ایران در یک سال گذشته شاهد تحولی قابل توجه بوده است. اضافه شدن ۲۲ فروند هواپیما به ناوگان کشور، ظرفیت جابه‌جایی مسافران را به شکل محسوسی افزایش داده و امکان پوشش بهتر پروازهای داخلی و بین‌المللی را فراهم کرده است. این اقدام در شرایطی صورت گرفته که تأمین هواپیما و قطعات به دلیل محدودیت‌های خارجی همواره چالش‌برانگیز بوده است، اما با وجود این موانع، نوسازی و توسعه ناوگان در دستور کار قرار گرفته است.

آمار پنج‌ماهه گمرک ایران نشان‌دهنده کاهش ۶ درصدی ارزش صادرات غیرنفتی در سال ۱۴۰۴ است، در حالی که ارزش واردات همچنان از صادرات پیشی گرفته و کسری تجاری ۲.۱ میلیارد دلاری را رقم زده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که تداوم این روند می‌تواند فشار بر ذخایر ارزی و ثبات بازار ارز را افزایش دهد.

تجارت غیرنفتی ایران در پنج‌ماهه نخست سال ۱۴۰۴ با رسیدن به ۷۶.۵ میلیون تن و ارزش تقریبی ۴۴ میلیارد دلار، رشد اندکی در حجم نشان داد، اما ارزش آن تحت تأثیر کاهش ارزش صادرات و واردات کاهش یافت. داده‌های گمرک حاکی از تداوم نابرابری در مبادلات تجاری با اروپا و تمرکز صادرات بر مشتقات نفتی است که می‌تواند چالش‌هایی برای صادرکنندگان ایجاد کند.

روابط تجاری ایران و چین در اوج خود قرار دارد و آمارها نشان می‌دهد هم صادرات نفت و هم تجارت غیرنفتی ایران با چین رکورد زده‌اند. طی سه دهه گذشته، حجم تجارت غیرنفتی دو کشور بیش از ۱۱۳ برابر شده و ایران در فروش نفت به چین، تراز تجاری مثبت خود را حفظ کرده است.

مرور تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد حتی در دوره‌ای که تمامی قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران فعال بود، کشور توانست رکوردهای بی‌سابقه‌ای در درآمدهای نفتی به‌دست آورد.

تجارت خارجی ایران در چهار ماه نخست سال ۱۴۰۴ فراز و فرودهای چشمگیری را تجربه کرد؛ صادرات غیرنفتی به ۴۸.۸ میلیون تن و ارزش ۱۶.۵ میلیارد دلار رسید که گرچه از نظر وزنی رشد ۱.۵ درصدی داشت، اما از نظر ارزشی ۵.۵ درصد کاهش نشان داد. چین، عراق، امارات، ترکیه و افغانستان همچنان مقصد اصلی کالاهای ایرانی‌اند و ۷۲.۵ درصد سهم صادرات را در اختیار دارند. در مقابل، واردات با کاهش ۱۴ درصدی ارزش مواجه شده و طلا نیز با بیش از یک میلیارد دلار، نقش پررنگی در سبد وارداتی کشور داشته است.

معاون وزیر جهاد کشاورزی از تولید سالانه ۱۲.۸ میلیون تن شیر و بیش از ۲.۵ میلیون تن صادرات فرآورده‌های لبنی در کشور خبر داد و گفت: بسیاری از واحدهای دامی ایران امروز حتی از کشورهای اروپایی، که منشأ نژاد هلشتاین محسوب می‌شوند، پیشی گرفته‌اند. این موفقیت‌ها با تلاش بخش خصوصی و هدایت مرکز اصلاح نژاد کشور به دست آمده و روند صعودی آن همچنان ادامه دارد.

محمدرضا صفری، سرپرست دفتر آفریقا سازمان توسعه تجارت ایران، از رشد چشمگیر ۲.۲ برابری صادرات ایران به قاره آفریقا در چهار ماه نخست سال ۱۴۰۴ خبر داد. این افزایش، همراه با گسترش کشورهای هدف صادراتی از ۲۹ به ۳۴ کشور، نویدبخش تحولی در تجارت ایران با آفریقا و حرکت به سمت صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا و همکاری‌های فناورانه است.