برداشت از صندوق توسعه ملی چگونه صورت می گیرد؟

در روزهای اخیر موضوع برداشت از صندوق توسعه ملی و به تبع آن خلق پول، به موضوعی داغ تبدیل شده است به همین بهانه نگاهی به "ماهیت" این صندوق می‌اندازیم. در این نوشته هیچ تخمینی از دارایی‌های صندوق نخواهیم داشت و صرفا با تکیه بر ماهیت صندوق، اشاره می‌کنیم که چطور خلق پول رخ می‌دهد.

در اساسنامه صندوق گفته شده که این صندوق قرار است عواید (ارز) حاصل از فروش نفت (گاز و مشتقات آنها) را به ثروت‌های ماندگار تبدیل کند و حالت بین‌نسلی دارد. بنابراین با یک صندوق سرمایه‌گذاری معمولی که صرفا قصد کسب سود (از هر بازاری طبق اساسنامه‌اش) دارد، متفاوت است.

خب تفاوت کجاست؟ ترازنامه صندوق سرمایه‌گذاری معمولی در نتیجه عملیات صندوق یعنی سود یا زیان کسب شده، انبساط و انقباض می‌یابد (صدور یا ابطال واحدهای صندوق نیز در نهایت به سودآوری صندوق بستگی دارد). اما انبساط و انقباض ترازنامه صندوق توسعه ملی به سود یا زیان کسب شده توسط صندوق ربطی ندارد و به تصمیم دولتمردان (چه مقدار واریز کنند یا چه مقدار برداشت کنند) بستگی دارد (این انبساط و انقباض را در گوشه ذهنتان داشته باشید بعدا به آن رجوع می‌کنیم).

اگر بخواهیم به طور ساده بررسی کنیم مهمترین آیتم قسمت دارایی صندوق، ارز حاصل از فروش نفت (گاز و مشتقات آنها) است. مهمترین آیتم تعهدات نیز تسهیلاتی که طبق قوانین به موارد متخلف اختصاص یافته و صندوق باید آن را در آینده پرداخت کند.

حال سناریوهای زیر را بررسی می‌کنیم:

سناریو اول: فرض کنید رقم ایکس دلار از منابع صندوق قرار است به مصرف خاصی برسد (با رعایت تشریفات مربوطه). رقم ایکس دلار به بانک مرکزی فروخته می‌شود بانک مرکزی در ازای آن ریال منتشر می‌کند. اگر دسترسی به ارز وجود داشته باشد این ارز در نهایت می‌تواند به واردکننده برسد و کالا یا خدمتی وارد کشور شود، اما اگر دسترسی وجود نداشته باشد، صرفا ریال منتشر شده است.

سناریو دوم: فرض کنید رقم ایکس دلار از منابع صندوق به ریال تبدیل می‌شود و ریال حاصل در حساب صندوق توسعه در نزد بانک عامل گذاشته می‌شود تا در مواقع ضروری و نیاز استفاده شود (این سناریو بسیار حالت حدی دارد و احتمال آن کم است).

در هر ۲سناریو بالا ریال (پول از نوع M۱) به اقتصاد تزریق می‌شود و اینکه ارز مورد نظر در زمان گذشته به ریال تبدیل شده باشد یا در زمان حال، فرقی به حال قضیه ندارد. همچنین ترازنامه صندوق در این ماجرا منقبض شده است و برای انبساط دوباره نیاز به واریز توسط دولت دارد. یعنی برای مصارف آینده، ابتدا باید ارز (یا معادل ریالی آن) به صندوق تزریق شود و سپس از آن برداشت شود.

در انقباض (برداشت) بعدی، دوباره همین قضیه بالا تکرار می‌شود.