دلار از بازار جمع شد؟/ ارز جایگزین معرفی شد

«حذف دلار» کلید واژه‌ای که از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم توسط مقامات و مسئولان بارها تکرار و بر روی آن تاکید شده، چنانچه مقام معظم رهبری در دیدار اخیر خود با رئیس جمهور بر عزم دو کشور برای حذف دلار از روابط تجاری تاکید کردند. در حقیقت ایشان در این دیدار با پوتین ضمن تأیید بر سیاست جایگزینی پول‌های ملی در روابط دو کشور و استفاده از ارزهای دیگر به جای دلار، گفتند: دلار را باید به تدریج از مسیر معاملات جهانی خارج کرد و این کار به صورت تدریجی، ممکن است.

بر همین اساس رئیسی با تأخیر یک ساله از منویات رهبر انقلاب درباره حذف دلار از روابط تجاری، توپ را در زمین بانک مرکزی انداخت و طی دستوری به فرزین گفت زمینه‌های انجام معاملات تجاری بر اساس واحد پولی ایران و کشورهای هدف را فراهم و برای حذف تبادلات دلاری از چرخه معاملات‌ اقدام کند. همزمان با دستور رئیسی بود که وزیر کشور از طریق به کار بردن این عبارت که دلار از سوی مردم بزرگ شده، عوام را مقصر اصلی گرانی دلار دانست و مدعی شد « آمریکا با دلار سلطه جهانی درست کرده است روزی را خواهید دید که چگونه آمریکا فرو می‌ریزد و کاخ دلار نیز با آن سقوط می‌کند. روزی خواهد رسید که سلطه دلار در اقتصاد جهان فرو می‌ریزد.»

دلار علت اصلی رکود اقتصاد ایران

بعد از اظهارات مقامات دولتی پیرامون حذف دلار، صدای مجلس هم درآمد، چنانچه نماینده نزدیک به جبهه پایداری در مجلس شورای اسلامی طی تذکری از گره زدن بند ناف اقتصاد به دلار شکایت کرد و با لحنی تند ضمن اشاره به تاخیر دولت برای اجرای حذف دلار گفت « مگر مقام معظم رهبری نفرمودند که دیکتاتوری و آقایی دلار را بشکنید؟ مگر از نخست وزیر هند و رئیس جمهور روسیه نخواستند که جلوی این کار را گرفته و دلار را از سبد اقتصاد حذف کنید؟» حسین جلالی در ادامه از کمیسیون اقتصادی خواست طرحی برای حذف دلار از سبد اقتصاد ارائه کنند چرا که  تا وقتی که دلار خط کش و معیار اقتصاد کشور باشد همین آش و همین کاسه است.

تاکید مسئولین بر حذف دلار از تبادلات تجاری ایران با سایر کشورها از آنجایی نشأت می‌گیرد که از سال ۲۰۱۸ میلادی همزمان با خروج یکجانبه آمریکا از برجام، مجدداً دسترسی ایران به سوئیفت قطع شد و سیستم بانکی و تجاری ایران دچار اختلال شد و به قول سخنگوی اسبق وزارت امور خارجه در این شرایط ایران دو گزینه تسلیم و یا پیدا کردن راهی برای خروج از بن‌بست در روابط تجاری، پیش‌رو داشت. لذا با توجه به اینکه علاوه بر ایران، کشورهای دیگری نظیر روسیه در لیست تحریم‌های یکجانبه قرار داشتند، تهران با همکاری هم‌گروهی‌ها گزینه دوم را برای خروج از تحریم‌ها انتخاب کرد. کما اینکه نسبت به استفاده از میر کارت در مبادلات خارجی خود تمایل نشان داد و در مقابل روسیه نیز به ایران چراغ سبز نشان داد. کما اینکه در سال ۲۰۱۹ و تنها دو سال پس از راه‌اندازی میر کارت برخی مقام‌های روس پیشنهاد کردند که شهروندان ایرانی به ویژه تاجران نیز از کارت بانکی میر استفاده کنند.

بی‌اعتنایی روسیه به ایران

درخواست روسیه از ایران برای استفاده از میر کارت در شرایطی صورت گرفت که همزمان با راه‌اندازی کارت مذکور، این کشور اعلام کرد کشورهایی نظیر امارات، کره جنوبی، ترکیه، ویتنام، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، اوستیای جنوبی و آبخازیا این کارت را می‌پذیرند.

انتشار لیست کشورهای مورد هدف میر کارت حاکی از این نکته بود که ایران حتی در اولویت‌های روسیه برای راه‌اندازی سیستم میرکارت نبود و واقعیت امر این است که بعد از شروع جنگ روسیه علیه اوکراین و تنگ‌تر شدن حلقه تحریم‌‎های آمریکا علیه مسکو بود که ایران هم در رده کشورهایی برای راه‌اندازی سیستم میر کارت قرار گرفت، چنانکه با حمله روسیه به اوکراین شرکت‌های خدمات مالی ویزا و مسترکارت مستقر در ایالات متحده، اعلام کردند که فعالیت خود را در روسیه به حالت تعلیق در می‌آورند، به همین علت روسیه بیش از پیش به سیستم جایگزینی برای این دو شرکت نیاز پیدا کرد.

دعوت مسکو از کارت میر یا همان سیستم پرداخت ملی روسیه، بعد از آن صورت گرفت که در سال ۲۰۱۴ پس از الحاق کریمه به روسیه، مسکو با علم حساسیت‌های بین‌المللی نسبت به این منطقه و افزایش تحریم‌ها، روش مذکور پرداخت را برای دور زدن تحریم‌ها سیستم کارت ملی پرداخت (NPCS) معروف به کارت میر را طراحی و نهایتاً در سال ۲۰۱۷ راه‌اندازی و اجرا کرد.

صدور میلیونی میر کارت

در همین راستا سازمان‌های مالی روسیه از زمان اجرایی شدن کارت میر، ضمن کنار گذاشتن تدریجی پرداخت با ویزاکارت‌ و مسترکارت را شروع کردند، علاوه بر این پرداخت حقوق بازنشستگی، مزایای اجتماعی و حقوق کارکنان سازمان‌های بودجه‌ای به سیستم پرداخت «میر» منتقل شد. تلاش مسکو برای ترویج استفاده از میر کارت تا جایی ادامه پیدا کرد که طی ۵ سال بعد از راه‌اندازی روش جدید پرداخت، روسیه در تابستان ۲۰۲۱ مدعی شد بیش از ۵۰ درصد از روس‌ها حداقل یک کارت  میر دارند، که تا پایان سه ماهه سوم سال۲۰۲۱، این سیستم ۲۵.۲ درصد از کل پرداخت‌های روسیه را به خود اختصاص داده و در مجموع ۱۱۲ میلیون کارت صادر شده است.

مسکو در حالی مدعی استفاده ۵۰ درصد روس‌ها از میر کارت است که بنا به گفته ساکنین کرملین کارت مذکور همانطور که افراد دارای مستر و ویزا کارت‌ها از مؤسسات مختلف در سراسر جهان خدمات پرداخت در شبکه بین‌المللی دریافت می‌کنند، با در اختیار داشتن میر کارت هنگام سفر به خارج از کشور می‌توانند از عابر بانک‌ها یا دستگاه‌های پوز استفاده کرده و بدون نیاز به گرفتن پول کشور پذیرنده کارت مذکور و محدودیت پول‌های خود را جابه‌جا کرده و یا به راحتی خرید کنند.

در حقیقت مجموعه اقداماتی که می‌توان با میر کارت انجام داد به شرح زیر است:

- خدمات سپرده‌پذیری (مدت‌دار و عندالمطالبه) برای شرکت‌ها و اشخاص حقیقی

- سپرده‌گذاری وجوه دریافت‌شده از شرکت‌ها و اشخاص حقیقی در سپرده‌های مدت‌دار و عندالمطالبه از طرف خود و با هزینه خود

- افتتاح حساب‌های بانکی برای اشخاص حقوقی و حقیقی

- نقل و انتقال پول به درخواست شرکت‌ها و اشخاص حقیقی و بانک‌های کارگزاری به حساب‌های آن‌ها

- وصول اسناد مالی، تجاری و نقل و انتقال وجوه حاصل از آن‌ها برای شرکت‌ها و اشخاص حقیقی

- تبدیل ارزهای نقدی و غیر نقدی (صرافی)

- پذیرش سپرده طلا و فلزات گران‌بها

- صدور ضمانت‌نامه‌های بانکی

- انتقال وجوه بدون افتتاح حساب بانکی و هم پول الکترونیکی (به غیراز مراسلات پستی)

در مجموع روسیه با رونمایی از امکانات میر کارت در شرایطی برای جذب کشورهایی نظیر ایران بازار گرمی می‌کند که یکی از اولین کشورهای پذیرنده از میر کارت، آن را کنار گذاشت که در واکنش به این خبر مسکو گفت آمریکا مانع همکاری روسیه و ترکیه از طریق میر کارت شده، در حقیقت دیمیتری پسکوف، سخنگوی دفتر ریاست جمهوری روسیه، گفت «این تصمیم تحت فشار بی‌سابقه‌ای از سوی واشینگتن گرفته شد.»

ترکیه درس عبرتی برای ایران

عقب‌نشینی ترکیه از استفاده میر کارت و از طرفی تاکید مسئولین ایرانی نظیر سفیر ایران در روسیه که خبر افزایش رایزنی‌ها برای راه‌اندازی سریع‌تر کارت مذکور در روابط ایران وروسیه را داد و یا خبر معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه مبنی بر توافق تهران و مسکو برای به کارگیری سیستم پرداخت بر پایه پول روبل و از طرفی خبر الکساندر نواک، معاون نخست وزیر روسیه درباره این که سیستم پرداخت شهاب در ایران و میر در روسیه را متصل می‌کند. منجر به شکل‌گیری این پرسش می‌شود که با وجود انصراف کشور توریستی نظیر ترکیه از استفاده میر کارت تا چه اندازه به نفع ایران است؟  در پاسخ به این پرسش عضو هیئت رئیسه اتاق بازرگانی ایران و روسیه معتقد است تحریم‌ها اثر چندانی در کناره‌گیری ترکیه برای استفاده از میر کارت نداشته، در حقیقت کامبیز میرکریمی بر این باور است که حذف میر کارت ارتباطی به تنگ شدن دامنه تحریم‌ها در ترکیه ندارد و خود آنکارا نخواست این روند میان دو کشور ادامه پیدا کند. او همچنین از راه‌های ارتباطی ایران و و روسیه در قالب‌های خارج از میر کارت خبر داد و تصریح کرد که بین بانک‌های ایران و روسیه پیام‌رسان‌های خاص وجود دارد و تنها مشکل چند نرخی بودن ارز در است و مشکلی غیر از این وجود ندارد.

علاوه بر این حمیدرضا آصفی، دیپلمات سابق کشورمان نیز معتقد است با وجود اینکه مشکلاتی بر سر راه اجرای میر کارت در روابط ایران و روسیه وجود دارد اما این ایده در نهایت اجرایی می‌رسد و دو طرف به نتیجه مطلوب می‌رسند. هر چند کارشناسان نسبت به راه‌اندازی میر کارت خوش‌بین هستند اما در نهایت این پرسش مطرح می‌شود که با وجود اجرای میر کارت میان تهران و مسکو، آیا « حذف دلار» از روابط تجاری ایران، که مسئولین ایران بسیار بر آن تاکید می‌کنند، با میر کارت اتفاق خواهد افتاد؟