تهدید جدید برای مذاکره ایران و عربستان؟
ماجرای شهادت حسن ایرلو، سفیر ایران در یمن امروز منجر به یک جدال کلامی پینگ‌پنگی بین ایران و عربستان شد. درحالی‌که دیروز حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه در واکنش به شهادت ایرلو اعلام کرد که اعتراض ایران درباره تعلل عربستان برای انتقال ایرلو به بیمارستان به کنوانسیون‌های بین‌المللی منتقل خواهد شد، امروز ائتلاف عربی برای جنگ در یمن به فرماندهی عربستان سعودی، اظهارات وزیر امور خارجه ایران درباره کوتاهی ائتلاف در انتقال سفیر ایران در صنعا را رد کرد.
سرهنگ ترکی المالکی، سخنگوی رسمی ائتلاف عربی، گفت که فرماندهی ائتلاف از اظهارات وزیر خارجه ایران در این باره مطلع شده و افزود که فرماندهی ائتلاف به دستور رهبران عربستان با در نظر گرفتن اعتبارات انسانی و با احترام به وساطت عمان و عراق، ۴۸ ساعت بعد از اعلام وضعیت سلامت سفیر، تسهیلات لازم برای انتقال وی را فراهم کرده است.
فارغ از فحوای این اختلافات، حال پرسش آن است که آیا این اختلاف بر مذاکرات ایران و عربستان، سایه خواهد انداخت؟
مذاکرات ایران و عربستان تاکنون به‌صورت غیررسمی و در سطح امنیتی برگزار شده است و نتیجه روشنی از آن به چشم نمی‌خورد. چندی پیش فیصل بن فرحان، وزیر خارجه سعودی در سخنرانی شورای همکاری خلیج‌فارس ادعا کرده بود که: «کشورش به‌سوی ایران دست دراز کرده و خواهان توافق هسته‌ای طولانی و فراگیر با ایران است.» این ادعا که البته نشان‌دهنده آن بود که عربستان خواهان حضور در مذاکرات هسته‌ای با ایران است در کنار اظهارات سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح که رفع سوءتفاهمات با عربستان پس از گفت‌وگو با مقامات این کشور را مطرح کرده بود، این ظن را ایجاد کرد که شاید دو کشور گام‌های جدید‌تری برای بهبود روابط دو کشور برداشته‌اند.
شایعه دور پنجم مذاکره بین ایران و عربستان در امان، پایتخت اردن نیز بر این شایعات دامن زده بود. نشستی که به موج‌سواری اردن از یک نشست امنیتی غیررسمی حکایت داشت. قاسم محبعلی، مدیرکل اسبق خاورمیانه وزارت امور خارجه در این زمینه می‌گوید: «(این نشست) یک گردهمایی از کارشناسان مطالعاتی منطقه که هر‌ساله در اردن برقرار می‌شود. یک هیات هم از دفتر مطالعات وزارت خارجه رفته بود. طبیعی است که در حاشیه اجلاس ممکن است هیات‌های مختلف با هم صحبت کنند؛ ولی مأموریتی برای مذاکرات رسمی از جانب ایران و عربستان نبود. اردنی‌ها برای اینکه اجلاس را مهم کنند، برای آن کار تبلیغاتی کردند.»
در هر حال نه تنها این گفت‌وگوها در اردن تکذیب شد که حتی پس از چندی، هر دو طرف در اظهاراتی جداگانه، طرف دیگر را متهم به جدی نبودن در مذاکره کرد.
چهار دور مذاکره ایران و عربستان به کجا رسید؟
مدیرکل اسبق خاورمیانه وزارت امور خارجه در تحلیلی در این باره به «شرق» گفته: «طرفین بیشتر تبادل اطلاعات کرده‌اند و شاید خواسته‌اند ببینند که هر‌کدام مواضع‌شان درباره موضوعات چیست. نشانه‌ای از اینکه پیشرفت جدی و توافقی حاصل شده باشد، وجود ندارد. مسئله مهم محل اختلاف آن است که عربستانی‌ها علاقه‌مند نیستند طبق خواسته ایران مسئله یمن را با حزب‌الله لبنان پیگیری کنند؛ بنابراین فعلا به نظر می‌رسد مذاکرات متوقف شده است و شاید تا اندازه‌ای عربستانی‌ها منتظر هستند ببینند مذاکرات هسته‌ای به چه سمتی میل می‌کند. آیا به سمت توافق می‌رود یا نه.»
موضوعات محل مذاکره ایران و عربستان
محبعلی درباره موضوعات محل مذاکره دو کشور می‌گوید: «بخشی از آن به مسائل منطقه‌ای برمی‌گردد که در رأس آنها یمن، عراق، سوریه، لبنان و بحرین است. بخشی به مسائل دوجانبه برمی‌گردد، مسائلی که در عربستان در حج اتفاق افتاد، حمله به سفارت، مواضعی که دو طرف علیه هم داشتند. بخشی هم به مسئله برجام برمی‌گردد. به نظر می‌رسد که رابطه مستقیمی بین پیشرفت برجام و مناسبات منطقه‌ای ایران و عربستان وجود دارد و این موضوع طبیعی است. اگر برجام پیش برود، عربستان هم سعی می‌کند از قافله عقب نماند و با ایران وارد تعامل شود. اگر برجام پیش نرود -فعلا برجام هم خیلی آینده‌اش روشن نیست- طبیعتا آنها هم منتظر می‌شوند که با امریکایی‌ها و شاید هم به‌طور غیرمستقیم با اسرائیلی‌ها در هماهنگی باشند.»
گره مذاکره ایران و عربستان به برجام
مدیرکل اسبق خاورمیانه وزارت امور خارجه در گفت‌وگو با «بورسان» می‌افزاید: «مناسبات منطقه‌ای ایران با اجرای برجام گره خورده است. عربستان، اسرائیل و کشورهای خلیج‌فارس توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را کافی نمی‌دانند. معتقدند که برنامه موشکی و نظامی و مداخلات ایران در خاورمیانه هم در مذاکرات باید گنجانیده شود، اما امریکا فعلا به احیای برجام و سپس به سایر موضوعات فکر می‌کند.»
تأثیر شهادت سفیر ایران در یمن در روند مذاکرات
رسانه‌های منطقه و غربی مدعی‌اند که شهید ایرلو حدود ۲۰ سال قبل با اتهام طراحی ترور چند امریکایی در لیست تروریستی امریکا قرار گرفته بود. اکنون شهادت او که به همراه این ادعاها مطرح شده، شائبه احتمال بروز اختلاف بین ایران و عربستان را ایجاد می‌کند. محبعلی در این باره می‌گوید: «برخی ادعا می‌کنند که ماجرای شهادت سفیر ایران در یمن، کرونا نیست و او با همکاری امریکا و عربستان ترور شده است که البته این ادعا مورد تأیید ایران نیست. با این حال، اگر شهادت وی ترور باشد، این احتمال که عربستان یا امریکا یا هر دو در این قضیه متهم باشند وجود دارد. در نتیجه می‌تواند واکنش جمهوری اسلامی ایران را نه به‌صورت علنی اما مخفیانه در پی داشته باشد و آن‌وقت طبعا روی مذاکرات ایران و عربستان هم موثر واقع خواهد شد.»
دو عامل اثرگذار بر مذاکره ایران و سعودی
او آینده مذاکره ایران و عربستان را به دو موضوع وابسته می‌داند: «اول ایران باید مسئله هسته‌ای‌اش را حل‌وفصل کند و برجام احیا شود. در‌آن‌صورت هم شرایط منطقه‌ای و هم شرایط بین‌المللی ایران تا اندازه زیادی متفاوت خواهد شد. مسئله دوم، سیاست‌ها در قبال یمن، عراق، سوریه و لبنان است. این سیاست‌ها ضمن اینکه از نظر عربستانی‌ها مداخله در کشورهای عربی به حساب می‌آید؛ ولی می‌تواند به نوعی به مسئله برجام و امنیت منطقه‌ای مربوط باشد؛ بنابراین باید منتظر بود و دید برجام به چه نتیجه‌ای می‌رسد و بعد به‌ویژه درمورد یمن باید دید آیا عربستان آمادگی دارد که مستقیم با ایران صحبت کند یا یک مناسباتی را به وجود بیاورد؟ به نظر من عربستان به‌هیچ‌وجه آمادگی ندارد کسی دیگر را در مسئله یمن شریک کند؛ اما شاید تحت فشار آمادگی داشته باشد برای اینکه تا اندازه‌ای مسئله یمن را مدیریت کند و حوثی‌ها را وارد یک روند دیپلماتیک کند، از نقش ایران استفاده کند؛ اما اگر ایران انتظار دارد به غیر از خودش مثلا حزب‌الله یا جریانات دیگری را وارد مسئله یمن کند، طبیعتا عربستانی‌ها از این استقبال نخواهند کرد.»
ارسال نظر