ویژگی‌های بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان

گنبد سلطانیه در سال ۷۰۳ (ه. ق) به دستور الجایتو (سلطان محمد خدابنده) جهت انتقال پیکر امام علی (ع) از نجف به سلطانیه ساخته شد اما این کار میسر نشد. بر اساس روایت‌های تاریخی، الجایتو سلطان مغول بعد از گرویدن به شیعیان، نام خود را به محمد خدابنده تغییر داد. به علت مخالفت علما نتوانست پیکر امام علی (ع) را در گنبد سلطانیه به خاک بسپارد و در نهایت آرامگاه ابدی خودش شد.

گردشگری در گنبد سلطانیه

اگر زنجان را به عنوان مقصد گردشگری خود انتخاب کردید، حتماً سری به گنبد سلطانیه بزنید. در سال‌های اخیر محوطه بیرون گنبد، درخت‌کاری شده است و امکانات رفاهی از قبیل سرویس‌های بهداشتی، نیمکت، بازارچه صنایع‌دستی و مکان‌هایی برای صرف غذا و خوراکی در آن هست. در داخل گنبد هم راهنمایانی حضور دارند که شما را با تاریخچه گنبد و ساختار و زیبایی‌های آن آشنا می‌کنند.

مسیر ورود به گنبد سلطانیه

برای رفتن به شهر سلطانیه که گنبد در آن واقع شده است، باید از جاده اصلی قزوین- زنجان استفاده کنید. با عبور از شهرهای هیدج و صائین قلعه، به سمت سلطانیه حرکت کنید و یا از طریق آزادراه تهران- قزوین- زنجان و قبل از رسیدن به شهر زنجان به سمت سلطانیه بروید.

تشریح فضای گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه بعد از گنبدهای سانتاماریا در فلورانس ایتالیا و ایاصوفیه در استانبول ترکیه، سومین گنبد بزرگ جهان هست که شامل بنایی ۸ ضلعی و شبستان اصلی است. همچنین هشت ایوان، گنبد و هشت مناره برای اذان گفتن دارد. کاشی‌کاری این بنا در ابتدا مزین به آیات قرآن و اسماء ائمه شیعه بود اما بنا به دلایل نامعلوم، سلطان محمد خدابنده دستور گچ‌اندود کردن کاشی‌کاری بنا را صادر کرد.

در داخل این بنا نورگیر‌هایی هست که از آن به عنوان ساعت استفاده می‌کردند. هر زمان نور خورشید به پنجره‌های بزرگ می‌تابید، نشانگر ظهر بود. گنبد سلطانیه سه طبقه دارد که معماری این طبقات الهام گرفته از سبک معماری سلجوقیان است. فضای اطراف گنبد به شکل مستطیل ساخته شده و پلان بنا در همکف و طبقه اول نیز به همین شکل ساخته شده است. طبقه دوم و سوم به صورت هشت ضلعی طراحی شده و طول هر ضلع ۱۷ متر است.

جالب بدانید که در ساخت تعداد پله‌های گنبد هم از اسلام پیروی شده است و ۱۱۰ پله برای آن ساخته شده است. ۱۱۰ در حروف ابجد مترادف با نام حضرت علی (ع) هست. بیشترین مصالحی که برای ساخت این بنا استفاده شده آجر و ملات مورد استفاده هم مخلوطی از گچ و آهک است و فقط گنبد را با روکشی از کاشی‌هایی به رنگ فیروزه‌ای و لاجوردی ساخته‌اند و روی تمامی آنها معرق‌کاری شده است.

قسمت‌های اصلی گنبد سلطانیه

این بنا شامل سه بخش اصلی است که از لحاظ معماری و گردشگران مورد توجه هست. سردابه، تربت خانه، گنبد خانه سه بخش اصلی هستند.

سردابه

در ضلع جنوبی گنبد فضای جانبی به نام سردابه هست که مقبره‌ای برای دفن پادشاهان و مقامات زمان ایلخانیان هست. بر اساس نظر مورخین سلطان محمد خدابنده در این سردابه به خاک سپرده شده است اما با توجه به بررسی‌ها و شواهد موجود هیچ قبری در سردابه وجود ندارد.

گنبد خانه

گنبد سلطانیه نخستین گنبد دو جداره در جهان بود که ۱۶۰ سانتی‌متر ضخامت دارد. دو پوسته بودن، گنبد را در برابر زلزله‌های احتمالی کاملاً مستحکم ساخته است.

تربت‌خانه

پادشاه الجایتو بعد از منصرف شدن از انتقال قبر حضرت علی (ع) مقداری از خاک تربت کربلا با خود به سلطانیه آورد و در ساخت بنا از آن به عنوان تبرکی استفاده کرد. روبه روی در محراب و بر روی دیواره‌های آن با خاک تربت امام حسین (ع) سوره الملک را با خطی خوش نوشته‌اند که همین موضوع دلیل شهرت تربت‌خانه است.

بازسازی گنبد سلطانیه

در سال ۱۳۴۸ بازسازی این اثر شروع شد و در ۹ دوره بازسازی ادامه داشت. در نهایت نیز گنبد سلطانیه در سال ۱۳۸۴ به عنوان هفتمین اثر ایرانی در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسید. با وجود بازسازی در حالی حاضر، بعضی از کاشی‌های گنبد سلطانیه در حال ریزش است و در بسیاری از بخش‌ها دو رنگی فاحشی به چشم می‌خورد.