سرمشق فرسودگی بر تخته سیاه مدارس

از این رو ضرورت نوسازی و مقاوم‌سازی این مکان‌ها باید در دستور کار سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور که یک سازمان دولتی و زیرمجموعه وزارت آموزش و پرورش است، قرار گیرد. این سازمان در راستای ماموریت خود متعهد است، ساخت‌وساز و تجهیز فضاهای آموزشی کشور را مطابق با استانداردها تضمین و به طور مداوم برای ارتقای کیفیت محصولات و فرآیندهای اجرایی، تحقیقاتی و نظارتی کوشش کند. به این ترتیب که مسئولیت راهبری و اثربخشی سیستم مدیریت کیفیت بر عهده ریاست سازمان بوده و نماینده ریاست در امور کیفیت مسئولیت نظارت مستمر برکارکرد صحیح سیستم کیفیت را برعهده دارد و پایبندی به اجرای صحیح آن، وظیفه تمامی کارکنان سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور است. برخی معتقدند با توجه به نبود کیفیت مناسب در فضای آموزشی برخی مدارس، بکارگیری روش‌های مناسب مانند بازسازی و نوسازی مدارس، بازده کار دانش‌آموزان و معلمان را کاهش داده و در برخی موارد مانع از گذران دوران آموزشی بدون دغدغه‌های جانبی شده است. بنابراین نوسازی و مقاوم‌سازی مدارس به یکی از ضرورت‌های اساسی تبدیل شده است.

عوامل مختلفی به‌صورت زنجیره‌وار در امر آموزش دخیل هستند و ایجاد فضای مناسب آموزشی یکی از مهم‌ترین حلقه‌های این زنجیره است؛ به‌طوری که بدون وجود فضای آموزشی مناسب و مقاوم نمی‌توان انتظار کسب نتیجه آموزشی مطلوب داشت، هرچند باید بر به سایر عوامل موثر نیز توجه داشت.

صمت در این گزارش به بهانه آغاز سال تحصیلی به بررسی اهمیت مقاوم‌سازی و نوسازی مدارس پرداخته است.

ضرورت نوسازی و مقاوم‌سازی مدارس

در میان ساختمان‌های مختلف؛ مدارس و اماکن آموزشی، به‌دلیل رفت‌وآمدهای بالا در ساختمان، زودتر از بقیه ساختمان‌ها فرسوده می‌شوند و نیاز به بازسازی پیدا می‌کنند. از آن گذشته، وقوع بلایای طبیعی و قدیمی بودن بیشتر مدارس کشور، توجه ویژه‌ای را می‌طلبد. به علاوه به‌علت اینکه بیشتر مدارس دولتی هستند، بنابراین اختصاص بودجه برای مرمت آنها معمولا به‌ندرت اتفاق می‌افتد؛ از این‌رو بازسازی مدارس و اماکن آموزشی بسیار حائزاهمیت است. مدرسه به‌عنوان خانه دوم و محلی برای آموزش و یادگیری است و باید فضای شاد و مناسبی داشته باشد تا دانش‌آموزان با لذت به یادگیری بپردازند. از طرفی، مدرسه باید محیطی امن برای آموزش باشد و ساختمان کهنه مدارس می‌تواند برای دانش‌آموزان خطرآفرین باشد. مسلما با تعمیر و بازسازی ساختمان مدارس، می‌توان از بسیاری خطرات احتمالی پیشگیری کرد. این درحالی است که مشکل بازسازی و نوسازی مدارس در چند سال گذشته محور بحث‌ها و بررسی‌های بسیاری بوده و حتی در مواردی با حاشیه‌ّهایی نیز همراه شده است.

در این بین هرچند در نگاه مردم سایر استان‌های کشور، پایتخت گاهی با ساختمان‌های جدید و حتی لوکس شناخته می‌شود، اما در واقع حل مشکل فرسودگی مدارس تهران نیز به ضرورتی مهم تبدیل شده است. تا آنجا که براساس گفته‌های مسئولان سازمان نوسازی مدارس، استان تهران بیشترین مدارس فرسوده کشور را در خود جای داده که بهبود این وضعیت، نیازمند همکاری سایر نهادها و همچنین خیرین است. همچنین، امسال سازمان آتش‌نشانی تهران با ورود به موضوع فرسوده بودن مدارس اعلام کرد؛ بازسازی مدارس در زمان تعطیلی کلاس‌های درس، بهترین راه‌حل است و سازمان آتش‌نشانی آمادگی دارد نسبت به شناسایی این مدارس اقدام و در این زمینه با آموزش‌وپرورش همکاری کند.

‌رعایت مسائل ایمنی در ساخت‌ مدارس

عدنان دیده‌ور، کارشناس نوسازی و شهرسازی درباره ضرورت بازسازی مدارس فرسوده به صمت گفت: مقاوم‌سازی مدارس، به‌دلیل تراکم انسانی موجود به‌هنگام وقوع مخاطرات طبیعی از اهمیت خاصی برخوردار است. تاکنون راهکارهای متعددی در این زمینه پیشنهاد شده اما در کشور ما باتوجه به عدم‌رعایت برخی مسائل ایمنی در ساخت‌وساز مدارس، این حوزه نیاز به بررسی‌های موشکافانه‌ای دارد که باید موردتوجه مسئولان قرار گیرد. وی افزود: بسیاری از مدارس فرسوده، نیازمند بازسازی فیزیکی هستند که این اقدام شامل تعمیرات و تثبیت ساختار ساختمان، نوسازی دیوارها، سقف‌ها و کف‌ها، تعویض پنجره‌ها و درب‌ها، بهبود سیستم‌های روشنایی و تهویه هوا و مواردی از این دست می‌شود. هدف از این بازسازی‌ها نیز ایجاد محیط آموزشی ایمن و زیبا برای دانش‌آموزان است.

تامین تجهیزات مدرن آموزشی

دیده‌ور خاطرنشان کرد: توجه به تامین تجهیزات آموزشی مدرن نیز باید در بازسازی مدارس مورد توجه قرار گیرد. کلاس‌های درس با تجهیزات تدریس مدرن، آزمایشگاه‌های تخصصی، کتابخانه‌ها، سالن‌های ورزشی، فضاهای مجهز به تکنولوژی‌های ارتباطی و نوین آموزشی و سایر فضاهای آموزشی از جمله این موارد است. این فضاها به دانش‌آموزان امکان می‌دهند تا در یک محیط مناسب آموزش ببینند و با تکنولوژی‌های مدرن آشنا شوند. وی افزود: برای موفقیت در بازسازی و بهسازی مدارس فرسوده، توجیه اجتماعی این اقدامات بسیار مهم است. نیاز است تا دولت، نهادهای آموزشی، انجمن‌های مختلف به اهمیت بازسازی مدارس فرسوده و بهبود زیرساخت‌های آموزشی توجه و در این راستا همکاری کنند. افزایش آگاهی عمومی و ایجاد تفاهم درباره اهمیت این اقدامات می‌تواند به تسریع و موفقیت فرآیند بازسازی کمک کند. بازسازی و بهسازی مدارس فرسوده نیازمند همکاری چندجانبه و تلاش مشترک دولت، جامعه و نهادهای مربوطه است.

تلاش مشترک دولت و بخش خصوصی

این کارشناس تصریح کرد: بازسازی مدارس فرسوده نیازمند تلاش مشترک دولت و بخش خصوصی است. دولت می‌تواند سیاست‌ها و برنامه‌های لازم را برای بازسازی مدارس فرسوده تعیین کند. همچنین، دولت می‌تواند به اتخاذ سیاست‌ها و تدابیری برای جلب همکاری بخش خصوصی و جامعه در بازسازی مدارس بپردازد.

دیده‌ور افزود: دولت می‌تواند برای تامین منابع و دانش فنی لازم جهت بازسازی مدارس، با سازمان‌ها و نهادهای مربوطه همکاری کند. این موضوع شامل همکاری با همه نهادهای مربوطه می‌شود. بخش خصوصی نیز می‌تواند در این فرآیند با اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌های اجتماعی مسئولانه، منابع و حمایت‌های اجتماعی را برای بازسازی مدارس فراهم کند.

وی در پایان با تاکید بر همکاری دولت و بخش خصوصی در بازسازی مدارس فرسوده گفت: این همکاری می‌تواند منجر به بهبود زیرساخت‌های آموزشی، ایجاد محیط آموزشی مناسب و ارتقای کیفیت آموزش‌وپرورش در جامعه شود. یکی از عوامل اصلی ضعف دولت در نوسازی مدارس، عدم‌الزام‌آوری قانونی است. در برخی موارد، دولت ممکن است قوانین و مقررات مربوط به نوسازی مدارس را به‌طورکامل اجرا نکند یا نادیده بگیرد. این امر می‌تواند منجر به کندی در فرآیند نوسازی و ایجاد نابسامانی در زیرساخت‌های آموزشی شود. ضعف در برنامه‌ریزی و مدیریت نیز می‌تواند باعث بروز مشکلات شود که باید همه این موارد در جایگاه خود موردبررسی قرار گیرند.

تاثیر‌ فضای آموزشی بر کیفیت آموزش

مجتبی فصیحی، جامعه‌شناس اجتماعی نیز در گفت‌وگو با صمت درباره تاثیر‌ فضای آموزشی بر کیفیت آموزش گفت: فضای نامناسب آموزشی می‌تواند تاثیر منفی و گسترده‌ای بر کیفیت آموزش بگذارد. مدارس فرسوده و قدیمی معمولا از محیط‌های آموزشی و تربیتی کافی برخوردار نبوده که منجر به کاهش توانایی‌های اجتماعی دانش‌آموزان می‌شوند. بی‌توجهی به توسعه زیرساختی، بهسازی، بروزرسانی تجهیزات و بازسازی مدارس فرسوده می‌تواند باعث کاهش توانایی‌های اجتماعی و تعاملی دانش‌آموزان در جامعه شود.

 وی افزود: از سوی دیگر کاهش‌کیفیت آموزش می‌تواند نارضایتی دانش‌آموزان و خانواده‌ها را به‌همراه داشته باشد. به علاوه اینکه عدم‌دسترسی به آموزش مناسب و فرصت‌های آموزشی برابر، می‌تواند احساس ناامیدی و عدم اعتماد به نفس را در دانش‌آموزان ایجاد کند. همچنین این موضوع می‌تواند باعث افزایش نابرابری و عدالت‌اجتماعی در جامعه شود.

محدودیت مالی سد راه‌نوسازی مدارس

این کارشناس افزود: مدارس فرسوده یا قدیمی معمولا به مدارسی اشاره دارند که زیرساخت‌ها و تجهیزات آنها به‌روز نیستند و نیاز به بازسازی، تعمیر و بروزرسانی دارند. این مدارس ممکن است با چالش‌های زیادی روبه‌رو شوند. یکی از مشکلات عمده در بازسازی مدارس فرسوده، محدودیت منابع مالی است. هزینه‌های بالای بازسازی و بروزرسانی ساختمان‌ها و تجهیزات آموزشی، نیاز به سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی دارد که در برخی موارد به‌دلیل محدودیت بودجه، انجام آن به‌تعویق می‌افتد یا به‌صورت ناقص انجام می‌شود.

فصیحی خاطرنشان کرد: از طرفی، مدارس معمولا تحت‌مالکیت و مدیریت دستگاه‌های دولتی قرار دارند.این مسئله باعث پیچیدگی در فرآیند تصمیم‌گیری و اجرای بازسازی می‌شود، چراکه هماهنگی بین سازمان‌ها و واحدهای مختلف مسئول، اختلافات در مسائل انتقال مالکیت و نظارت، وابستگی به بودجه‌های دولتی و سیاست‌های مدیریتی از جمله مواردی است که باعث به تاخیر افتادن فرآیند بازسازی مدارس می‌شود. برخی مشکلات قانونی و مدیریتی نیز در مسیر تحقق بازسازی مدارس وجود دارد. این مشکلات شامل فرآیندهای طولانی و پیچیده اخذ مجوزها، تدوین قراردادها، تامین منابع مالی، انتخاب پیمانکاران و نظارت بر اجرای پروژه

 می‌شود.

برآورد هزینه‌های بازسازی ضروری است

این جامعه‌شناس با بیان اینکه نبودشفافیت در فرآیندهای قانونی و مدیریتی می‌تواند باعث ایجاد تاخیرها و مشکلات اجرایی شود، به صمت گفت: قبل از بازسازی مدارس فرسوده، باید بررسی‌های فنی و مهندسی دقیقی روی ساختمان‌ها و تجهیزات آنها انجام شود. این بررسی‌ها برای تعیین وضعیت و کیفیت و نیز برآورد هزینه‌های بازسازی ضروری است، این درحالی است که نبود اطلاعات کامل و دقیق درباره سازه‌ها و تجهیزات، گاهی فرآیند بازساری را با مشکلاتی مواجه می‌کند. وی در پایان با اشاره به اینکه بازسازی مدارس نیازمند تخصص و دانش فنی است، افزود: ضرورت دارد تمام نهادهای ذی‌ربط دست در دست هم دهند تا محیط آموزشی برای دانش‌آموزان به یک محیط و امن و بانشاط تبدیل شود و ضرورت این امر تنها با بازسازی و ساخت مدارس جدید امکان‌پذیر است که باید در اولویت برنامه‌ریزی‌ها قرار گیرد.

سخن پایانی

بهبود وضعیت مدارس، نیازمند یک عزم جدی از سوی اداره کل آموزش‌وپرورش، اداره کل نوسازی مدارس همراه با استانداری و شورای شهرها است. مدارس به‌عنوان مکان‌هایی که نه‌تنها برای آموزش و پرورش نسل جوانان بلکه در جایگاه مراکز فرهنگی و اجتماعی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند، به همین دلیل فعالیت این مراکز در شرایط مناسب و با استانداردهای به‌روز و جهانی از ضروریات است.

این درحالی است که بسیاری از مدارس در ایران دارای ساختارهای قدیمی و نامناسب هستند که نمی‌توانند نیازهای آموزشی روز را برآورده کنند. بازسازی و نوسازی مدارس به‌معنای بهبود شرایط فیزیکی، معماری، تجهیزات و فضاهای آموزشی است که به دانش‌آموزان و معلمان امکان می‌دهد بهترین امکانات آموزشی را در اختیار داشته باشند.

همچنین برخی از مدارس با مشکلاتی مانند ساختار ضعیف، کمبود امکانات بهداشتی و ایمنی روبه‌رو هستند. بازسازی و نوسازی مدارس به‌معنای ایجاد ساختارهای مستحکم و امکانات بهداشتی مناسب است که به دانش‌آموزان، معلمان و کادر مدرسه اطمینان و امنیت را می‌بخشد. با پیشرفت فناوری در زمینه آموزش، مدارس نیاز به تجهیزات و زیرساخت‌های مناسب برای استفاده از این فناوری‌ها دارند. بازسازی و نوسازی مدارس نیازمند همکاری بین دستگاه‌های مربوطه و سرمایه‌گذاری مالی و منابع مناسب است. این اقدام نه‌تنها بهبود شرایط آموزشی و تحصیلی دانش‌آموزان را فراهم می‌کند، بلکه به توسعه جامعه و ارتقای سطح آموزش و فرهنگ برای نسل جوانان کشور کمک می‌کند./ روزنامه صمت