رد پای سود کثیف در بهره‌کشی از کودکان کار / برای پیمانکاران خلافکار برنامه داریم

هفته گذشته در رسانه‌ها خبری منتشر شد مبنی بر اینکه یکی از ماموران شهرداری تهران برای بکارگیری کودکان کار در زمینه جمع‌آوری پسماند رشوه گرفته است. برای آشنایی با وضعیت کودکان کار در تهران و اقدامات شهرداری تهران برای برخورد با این مامور خاطی با عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای پنجم شهر تهران گفت‌وگو پرداخته‌ایم که مشروح آن به شرح ذیل است:

الهام فخاری در پاسخ به این پرسش که شورای شهر و شهرداری برای حمایت از کودکان کار تاکنون چه اقداماتی انجام داده است، اظهارکرد: مسئله‌ی کار کودکان در شهرها ازجمله کلانشهر تهران، مسئله‌ای برخاسته از حاشیه‌نشینی، فقر و نابرابری‌ها است که دستگاه اصلی و متولیان رسیدگی به این مسئله سازمان بهزیستی و وزارت کشور هستند و در اسناد بالادستی شهرداری یکی از نهادهای همکار برای بهبود کیفیت زندگی کودکان و کاهش آسیب‌ها شناخته شده است.

وی افزود: بنابراین، شورای شهر با رویکرد حق به شهر، برای همگان سرفصل بهبود کیفیت زندگی کودکان در شهر را یکی از کارهای بنیادی خود تعریف و با بازخوانی چارچوب‌های قانونی تلاش کرده است هم پیشبرد برنامه الگوی شهر دوست‌دار کودک را به انجام برساند، هم کار توان‌افزایی و آموزش کودکان کار و خیابان و خانواده/سرپرست‌هایشان را پایش و ارزیابی کند و بهبود دهد، و هم به ویژه به مسئله بهره‌کشی از کودکان و نوجوانان در برخی کارگاه‌های پسماند و از سوی برخی پیمانکاران غیررسمی و زباله‌گردی آشکار کودکان در شهر بپردازد و به این فاجعه‌ی روزمره پایان دهد.

این عضو شورای شهر، بیان کرد: الگوی شهر دوستدار کودک، سند و مصوبه‌ای مربوط به گذشته بود که به انجام نرسیده و در این دوره ما تلاش کردیم به‌جای آوردن طرح تازه دیگر، آن سند و مصوبه قانونی را پیگیری کنیم که امروز در چند محله در تهران پیشرفت الگو صورت پذیرفته و امسال ۱۷ محله دیگر هم در این مسیر پروژه‌های کوجک‌مقیاس محله‌ای خواهند داشت.

فخاری اظهارکرد: البته انتظار همه‌ی ما تغییر و بهبود چشمگیر و زودتری بود. یکی از ویژگی‌های شهر دوستدار کودک، بازداری از کار کودکان، فراهم‌سازی دسترسی برابر به آموزش و بازی و فضاهای همگانی ایمن و به‌کارگیری توانمندی‌های محله‌ای مردم برای رشد و بالندگی نسل‌ها است. در مسئله‌ی کودکان خیابان و کار، باید نخست در چارچوب قانون و اسناد بالادستی سرمایه‌ها، ساختارها و کارهای شهرداری ارزیابی می‌شد.

وی افزود: مرکزهای پرتو و مدرسه‌های صبح رویش مرکزهای آموزشی و توانمندسازی ویژه کودکان کار و خیابان بودند که ارزیابی و بررسی شدند. روشن شد که بسیاری از موسسه‌های اداره‌کننده چندان از شیوه‌نامه‌ آگاه نیستند. از مهم‌ترین و موثرترین کارها در کمیته اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران، بازبینی و ارزیابی شیوه‌نامه‌های اداره‌کردن مرکزهای اجتماعی و برگزاری دوره‌ی آیین‌نامه‌خوانی مرکزهای پرتو در شهر تهران بوده است.

فخاری تصریح کرد: این کار در شهریورماه سال ۱۳۹۸ انجام شد. نشست‌های بازنویسی آیین نامه‌‌های مراکز آموزش کودکان کار، با حضور مدیران آسیب‌های اجتماعی مناطق، سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه‌های همکار در اداره مرکزهای پرتو، کارشناسان سازمان رفاه، مشارکت و خدمات اجتماعی شهرداری تهران و اعضای کمیته اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران در سالن اجتماعات سازمان رفاه برگزار شد و با نظر متخصصان و بهره‌برداران آسیب‌شناسی و ویرایش شد. کاستی‌های این آیین‌نامه‌ها شناسایی و پیشنهادهایی تدوین و نوشته شد.

این عضو شورای شهر تهران، گفت: از سوی دیگر بازدیدهای نظارتی و سرزده از مرکزهای پرتو از سوی کارشناسان کمیته اجتماعی همواره و دوره‌ای انجام شده، با ساخت ابزارهای پژوهشی و ارزیابی سنجش این مرکزها از جنبه‌های مالکیت ساختمان، مجوز موسسه، وضعیت ساختمان، ساختار اداری و آموزشی ازجمله چگونگی کار مددکار اجتماعی، روش و محتوا و سرفصل آموزش کودکان کار، وضعیت بهداشت کودکان و چگونگی ارتباط، پایش و آموزش سرپرست/خانواده کودکان صورت گرفته است. گزارش نظارتی و آسیب‎‌شناسی تهیه شده از سوی اینجانب، رئیس کمیته اجتماعی در صحن شورای شهر برای آگاهی همگان و پیگیری بهبود عملکرد ارائه شده است.

فخاری افزود: مسئله کلیدی دیگر در این زمینه، که مشکل آن هم به شهرداری بازمی‌گردد چرایی و چگونگی کار کودکان در برخی فضاها و کارگاه‌های پسماند در تهران و در حاشیه و بیرون حریم تهران یا شهرستان‌های هم‌جوار تهران و هم‌چنین زباله‌گردی آشکار و پنهان کودکان در کوچه‌ها و خیابان‌های تهران بود. ما با پرداختن به مسئله، تلاش کردیم جامعه‌ی رسانه‌ای و مردم را به مسئله حساس کنیم. از سوی دیگر با چند نوبت تذکر کتبی به شهرداران مختلف در این دوره در صحن شورا و حتی تنظیم سوال از شهردار از سوی شورا بر شهرداری فشار بیاوریم که سازوکار گزینش و پایش پیمانکاران خود را بازبینی و درست کند.

وی تاکید کرد: روی کاغذ و در اسناد همه چیز قانونی ولی واقعیت شهر گویای کار غیرقانونی و بهره‌کشی از کودکان در بخش‌هایی از شهر و بخش‌هایی از فرآیند جمع‌آوری پسماند بود. تلاش کردیم هم صدای کودکان بی‌صدا و کم‌برخوردار که برخی مهاجران و پناه‌جویان از کشورهای دیگر هستند، باشیم و هم شهرداری را وادار به تغییر ریل و دگرگون کردن الگوی مدیریت پسماند کنیم. این کار بسیار دشوار بوده، چون برخی بهره‌برداران اقتصادی پشت پسماند به این روند کار و این شیوه دریافت کالای کثیف از در خانه و اداره‌ها خو گرفته‌اند و برای بهره اقتصادی از کارگر کودک و کارگر غیرقانونی در شکل‌هایی ازجمله قراردادهای نانوشته با پیمانکاران غیررسمی لایه دوم و سوم برخوردار بوده‌اند.

این عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر، گفت: هر تغییر بنیادی به معنی به هم خوردن این مدل مالی و اقتصادی میان این‌ها است. پیگیری و پیشنهاد ما در شورا این بوده که به الگوهای موفق داخلی در دیگر استان‌ها توجه شود و برای مدیریت پسماند پیش از آن که از در خانه و اداره بیرون گذاشته شوند، برنامه‌ و طرحی دیگر اجرا شود. طرح کاهش پسماند (کاپ) با همین هدف تدوین شده و در آغاز پیاده‌سازی است. با این جایگزینی این الگو رهاسازی پسماند در محیط‌های همگانی شهری برچیده خواهد شد و زمینه‌ی کار کارگر غیررسمی پسماند کم می‌شود و امید داریم که همه‌ی بخش‌های شهرداری و مردم هم کمک کنند تا طرح موفق شود.

فخاری گفت: از سویی باید پایش و ارزیابی پیمانکاران دقیق و سخت‌گیرانه انجام شود و میان پیمانکاری که در چارچوب قانون و با رعایت حقوق کارگران‌ کار می‌کند با پیمانکاران خلاف‌کاری که قانون را دور می‌زنند تفاوت باشد. دستور شهردار تهران در هفته گذشته و پیگیری درست این دستور از سوی سازمان بازرسی و حراست شهرداری کمک خواهدکرد این آسیب کاسته شود. با همه اینها، این کار فقط پاک کردن زمینه کار غیرقانونی است ولی مسئله فقر و نابرابری و ناتوانی اقتصادی خانواده‌های این کودکان همچنان نیازمند توجه جدی و کارهای دیگری از سوی نهادهای فرادست حاکمیتی است، وگرنه از این کار به سوی کارگاه‌ها یا کارهایی پنهان از دید همگان رانده خواهند شد که مسئله‌هایی دیگر در پی دارد. ما در این دوره تلاش کرده‌ایم با کنش‌گران، متخصصان و نیکوکاران، ازجمله جمعیت امام علی، شبکه یاری، کانون وکلا مرکز، نیکوکاران استان تهران، جمعیت آفتابگردان و هم‌چنین دستگاه‌های حاکمیتی و بسیاری دیگر از دوستان و کنش‌گران در این زمینه نشست‌هایی داشته باشیم تا کار سیاست‌گذاری و پایش‌های شهری در روندی سودمند به پیش برود. برخی از ما خودمان هم عضو انجمن‌های توانمندسازی کودکان کار و خیابان بوده‌ایم و آن تجربه باید به کار شهر بیاید.

۱۵ هزار کودک کار در تهران طبق آمار بهزیستی

عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران در پاسخ به این پرسش که آمار دقیقی از کودکان کار تهران در اختیار دارید، گفت: کار کودک در ایران ممنوع است چون جمهوری اسلامی ایران کنوانسیون منع کارکودک را امضا کرده و متعهد است. کار ممنوع، کار پنهان و غیررسمی است و به طور دقیق آماری رسمی از کودکان کار و خیابان در تهران وجود ندارد.

فخاری افزود: چون این افراد در سطح شهر پراکنده هستند، برخی در کارگاه‌های دور از دید همگان کار می‌کنند، برخی از شهر و روستاهای همسایه برای کار در رفت و آمد هستند، برخی درگیر کارهای غیرقانونی بزرگترها شده‌اند و هر ارگان و نهادی که آمار می‌دهد بر پایه آنانی است که آن ارگان یا نهاد پذیرش کرده است. برای نمونه بهزیستی آمار ۱۵ هزارتایی از کودکان کار ارائه داده، چون نزدیک به ۱۵ هزار کودک پذیرش و برآورد کرده است. آن‌چه مستند می‌توان گفت هم اکنون ۵ هزار و ۲۰۰ کودک برخوردار از پوشش خدمت اجتماعی شهرداری تهران هستند.

صنعت پسماند طمع برای بکارگیری کودکان کار بالا می‌برد

عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران درخصوص رشوه ماموران شهرداری درخصوص بکارگیری کودکان کار در جمع آوری پسماند توضیح دهید و آیا با مامور خاطی در این خصوص برخوردی صورت گرفته است، گفت: این نکته از سوی کمیته اجتماعی از مدیر تفکیک از مبدا سازمان پسماند شهرداری تهران پیگیری شده و به استناد به گزارش ایشان می‌توان گفت این مسئله در کارگاه‌ها یا فرآیند رسمی شهرداری نیست یا تاکنون گزارش نشده است و در صورت وجود چنین مسئله‌ای حراست و بازرسی کل شهرداری تهران با شدت با چنین مسئله‌ای برخورد قاطع دارند.

فخاری افزود: آن‌چه روشن است این که در روند رسمی دستگاه‌های دولتی، نهادهای عمومی و کارگاه‌های قانونی هزینه‌ی چنین سرپیچی از قانون چنان زیاد و آگاهی و نظارت همگانی و سازمانی برقرار است که کسی یا ساختاری چنین کاری نمی‌کند، ولی وقتی پیمایش، گزینش و پایش‌ها دچار کاستی باشند، مسئله کار کودک در کارگاه‌های برخی پیمانکاران یا از سوی برخی پیمانکاران غیررسمی رده دوم و سوم پیش می‌آید و تا هنگامی که هزینه این تخلف و کار غیرقانونی به قدر کافی افزایش نیابد، باز هم برایشان به صرفه است که از کارگر غیرقانونی و کار کودک بهره‌کشی کنند.

این عضو شورای شهر تهران، گفت: این صنعت و کالای کثیف، چنان سود سرشاری برای برخی کارگاه‌ها دارد که پای تخلف و بهره‌کشی از کارگران می‌ایستاده‌اند و گاهی چنان بی‌پروا شده بودند که کنش‌گران مدنی یا افراد پیگیر را هم تهدید می‌کردند. رویکرد شورای پنجم پیگیری حل این مسئله بوده، از سوی کمیسیون‌های فرهنگی و اجتماعی، خدمات و محیط‌زیست و سلامت شهری، و همچنین نظارت و حقوقی این کار پیگیری شده و امیدداریم شهرداری در ماه‌های پیش‌رو دگرگونی در فرآیندها و مدل مدیریت پسماند را در شهر فراگیر پیاده کند.

فخاری در پایان، بیان کرد: گفتنی است که شناسایی و برخورد به‌هنگام با پیمانکاران متخلف در سال ۹۷ پیگیری شد که در روند کار چند پیمان‌کار شهرداری شناسایی و که قرارداد شهرداری با آنها لغو شده است. البته حل مسئله نیازمند همکاری موثرتر اداره کل اتباع بیگانه و بخش‌هایی دیگر هم هست.