دولت خالق ارز خانگی

افزایش سقف فروش ارز سهمیه‌ای به ۵ هزار یورو و حذف سامانه نوبت‌دهی اینترنتی بازار متشکل هم دو استراتژی مکمل هستند که بانک مرکزی انتظار دارد با کمک آنها، نرخ ارز را کاهش دهد. در هیچ یک از این سیاست‌ها، نشانه‌ای از زور و تهدید به چشم نمی‌خورد و بانک مرکزی برای فروش دلار آزاد قیمت دستوری تعیین نکرده و احتمالا این بار خبری از بگیروببند بزرگان بازار ارز نخواهد بود. در عوض بازارساز تصمیم گرفته‌ از همان سطح نرخی که بازار آزاد در آن سطح مقاومتی خود را تشکیل داده، دلار را تحت ‌فشار قرار دهد. در این راستا بانک مرکزی می‌خواهد با افزایش عرضه دلار و تقسیم‌بندی خریداران براساس سطح نیازشان به اسکناس، روی بازار و نرخ دلار تاثیر بگذارد، اما کارشناسانان منتقد سیاست ارزپاشی رئیس‌کل بانک مرکزی این راهکار برای کنترل بازار ارز را محکوم ‌به شکست و عامل هدررفت منابع ملی اعلام کرده‌اند.همچنین ضرورت دارد بانک مرکزی در سیاست عرضه ربع‌سکه بورسی برای کنترل نرخ سکه بازنگری کند، زیرا بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند عرضه ارز و سکه پایین‌تر از نرخ بازار آزاد توسط بانک مرکزی، تاثیر چندانی در زمینه کنترل نرخ نخواهد داشت. صمت در این گزارش آثار تخصیص ارز سهمیه ۵۰۰۰ یورویی بر کنترل قیمت‌ها در بازار آزاد را بررسی کرده است.

تخصیص ارز، بی‌قید‌وشرط

براساس بخشنامه بانک مرکزی از ۴ بهمن ۱۴۰۱ مردم به‌جای سهمیه 2 هزار یورویی می‌توانند تا سقف ۵ هزار یورو یا معادل آن، به قیمت بازار متشکل ارز، از صرافی‌ها اسکناس خریداری کنند. سهمیه ارز، سالی یک ‌بار به هر ایرانی تعلق می‌گیرد. همچنین پیش ‌از این متقاضیان خرید ارز سهمیه‌ای برای دریافت اسکناس باید در سامانه اینترنتی ثبت‌نام می‌کردند و قبل از مراجعه به صرافی نوبت اینترنتی می‌گرفتند، اما این قید هم حذف‌شده، چون تجربه نشان داد، در ۸ ماه گذشته سامانه دریافت نوبت اینترنتی بازار متشکل ارز، خلاف انتظاری که از آن می‌رفت، کند و سنگین و آهسته عمل می‌کند.براساس بخشنامه اخیر بانک مرکزی گروهی که در ماه‌های گذشته نسبت به دریافت سهمیه سالانه خود اقدام کرده بودند، مشمول بخشنامه جدید نمی‌شوند و برای دریافت سقف 5 هزار یورویی جدید، حداقل باید تا شروع سال ۱۴۰۲ منتظر بمانند. طبق اعلام بانک مرکزی هر فرد بالای ۱۸ سال با کارت ملی و شماره تلفن همراهی که به‌نام خودش باشد، می‌تواند به صرافی مراجعه کند و تا سقف ۵ هزار یورو اسکناس دریافت کند. اگر کسی دلار بخواهد، می‌تواند معادل دلاری این سهمیه را سفارش دهد یا هر ارزی که به آن نیاز دارد را تحویل بگیرد. سهمیه سالانه ۵ هزار دلاری، با نرخ سامانه بازار متشکل ارزی به‌فروش می‌رسد.

تورم، مانع بزرگ کاهش قیمت ارزهای خارجی

حامد پاک‌طینت، اقتصاددان و استاد دانشگاه درباره تاثیر افزایش سهمیه دلار بر کاهش نرخ ارز شاخص به صمت گفت: از میان همه عوامل کلیدی تاثیرگذار بر بازار ارز، شاخص تورم بیشترین سهم را دارد و به‌عنوان دست‌انداز اصلی کاهش نرخ ارزهای خارجی عمل می‌کند. وی افزود: شرایط سیاسی داخلی و خارجی و همچنین سوءمدیریت ارزی از جمله عوامل موثر بر افزایش قیمت دلار هستند و در مسیر تشدید بیماری تورمی کشور حرکت می‌کنند. بیماری مزمن تورم حاصل ۴ دهه بی‌تدبیری مدیران پولی و مالی کشور است. در طول ۴۰ سال گذشته دولت‌ها به‌جای ایجاد پول مولد به خلق پول پناه بردند و نقدینگی را تا مرز ۶۰۰۰ هزار میلیارد تومان افزایش دادند. در نتیجه این افزایش بی‌محابا تورم هم افسار پاره کرده و به همه کالاها و خدمات می‌تازد.

فرار سرمایه‌های دلاری

این اقتصاددان با تاکید بر اینکه از شهریور و همزمان با شکل‌گیری التهابات در فضای سیاسی داخلی، سرعت فرار سرمایه از کشور نسبت به ماه‌های میانی سال بیشتر شد، گفت: آمارهای بانک مرکزی افزایش خروج سرمایه از کشور را در سال‌های گذشته و در دوره‌هایی که التهابات در فضای سیاسی کشور به اوج می‌رسید، تایید می‌کند. از آنجایی که هیچ‌ فردی هنگام خروج از کشور ریال با خود نمی‌برد، تقاضا برای خرید دلار در بازار داخل سیر صعودی به خود گرفته است. وی با اشاره به اینکه سهمیه ۵۰۰۰ یورویی پاسخگو نیاز مهاجرت‌کنندگان نیست، گفت: سوء‌مدیریت ارزی باعث شده سرمایه ملی هدر برود. سرمایه‌ای که این روزها بنا به شرایط خاص کشور به‌زحمت به‌دست می‌آید، توسط بانک مرکزی ایران با ارزپاشی هدر می‌رود تا شاید بازار ناآرام دلار را آرام کند.

نرخ‌گذاری غلط

این استاد دانشگاه در تشریح علل کمبود منابع ارزی در کشور توضیح داد: پیوستن اروپا به صحنه فشار علیه ایران، افزایش دامنه تحریم‌ها علیه ایران، گمانه‌زنی درباره تحریم سپاه پاسداران و همچنین محدود کردن شرایط ارزی ایران توسط عراق مسائلی هستند که تنگنای ورود ارز به ایران را فشرده‌تر می‌کنند. در کنار این دلایل تورم و التهابات فضای سیاسی داخلی، به افزایش نرخ ارز دامن می‌زند. پاک‌طینت با تاکید بر اینکه سوءمدیریت ثبات قیمت‌ها را در بازار بر هم می‌زند، اظهار کرد: بزرگ‌ترین مشکل بازار ارز در دوره ریاست افراد مختلف بر بانک مرکزی نوع نگاه آنان به سیاست‌گذاری ارزی است؛ به این صورت که این باور رایج در میان همه رؤسای بانک مرکزی وجود دارد که مالکیت بازار ارز در اختیار بانک مرکزی است و همین مسئله نیز اجازه نرخ‌گذاری دلار را مانند سایر کالاها به سیاست‌گذار می‌دهد؛ بنابراین فاصله زیاد میان نرخ ارز در بازار نیما و بازار آزاد باعث فساد‌پذیری بازار ارز شاخص شده است.

نرخ مخرب

این اقتصاددان یکی از چالش‌های اصلی بازار ارز را فاصله معنادار نرخ دلار آزاد و دلار نیمایی ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی موردنظر رئیس بانک مرکزی عنوان کرد و افزود: اختلاف این دو نرخ زمینه‌ساز سرکوب صادرات و اعطای مشوق‌های بیشتر برای واردات می‌شود.  وی ضمن انتقاد از سیاست ایجاد بازار نیما گفت: این رویکرد سیاستی در بازار ارز، باعث انصراف بسیاری از صادرکنندگان از فعالیت تجاری می‌شود؛ بخشی از بازرگانی خارجی کشور را تعطیل می‌کند، تولیدکننده را دچار زیان و در سایه کمبود منابع ارزی التهابات قیمتی در بازار ارز را تشدید می‌کند، اما در مقابل، واردکنندگان شرایط را به نفع خود می‌بینند و دلار ارزانی که از بانک مرکزی دریافت می‌کنند را در بازار آزاد با نرخ‌های بالاتر به فروش می‌رسانند.  این استاد دانشگاه تخصیص سهمیه ۵ هزار یورو به هر کارت ملی را سیاستی کاملا اشتباه دانست و اظهار کرد: فروش یورو زیر نرخ بازار آزاد به مردم که این پول را برای روز مبادا ذخیره کنند از بنیاد اشتباه است. این اقدام بانک مرکزی هیچ فایده‌ای برای جلوگیری از افزایش نرخ ارز ندارد و تنها باعث کاهش هر چه بیشتر ارزش پول ملی می‌شود.

امیرحسین راد، صراف و فعال در بازار پولی و مالی درباره تاثیر افزایش سهمیه دلار و نقش این سیاست در کاهش نرخ ارز شاخص به صمت گفت: در پی تشدید نوسانات ارزی که عمدتا ناشی از خبرهای سیاسی و ترس مردم از بی‌ارزش شدن دارایی‌ها است، بانک مرکزی تصمیم گرفت برای رفاه حال مردم و تسهیل دسترسی به منابع ارزی سهمیه هر فرد برای دریافت ارز را از ۲ هزار یورو به ۵ هزار یورو ارتقا دهد. وی افزود: علت اصلی نوسانات اخیر ارزی، جو روانی حاکم بر جامعه و تورم بالا است، زیرا عرضه ارز به‌گفته رئیس کل بانک‌ مرکزی مناسب است، اما بانک مرکزی نباید اجازه دهد اختلاف نرخ دلار نیما و بازارآزاد بیش از این افزایش یابد، زیرا هر چه این شکاف قیمتی عمیق‌تر شود، فضای رانت‌بازی برای دسترسی به ارز نیمایی گسترده‌تر می‌شود.

صف همچنان پابرجاست

این فعال بازار ارز در پاسخ به این پرسش که آیا هنوز صف برای خرید دلار در مقابل صرافی‌ها وجود دارد، بیان کرد: طی روزهای گذشته افراد اغلب برای تهیه ارز سهمیه‌ای مقابل صرافی‌ها صف می‌بستند که به‌دلیل اختلاف قیمت زیاد دلار در بازار توافقی با بازار آزاد بوده است. اگر نرخ دلار در بازار آزاد همچنان رشد کند، به‌طورقطع بر متقاضیان دریافت ارز سهمیه‌ای هم افزوده‌ و بازار دلالی کارت ملی دوباره داغ می‌شود. راد ضمن انتقاد از افزایش فروش ارز سهمیه‌ای بیان کرد: دولت نمی‌تواند در بلندمدت با ارزپاشی نرخ دلار را کنترل کند. با این اقدام دولت، ارز از صندوق صرافی‌ها به پستوی خانه‌ها مهاجرت می‌کند و در نهایت نرخ دلار به سمت کانال‌های بالاتر حرکت می‌کند.

ارزپاشی مُسکن موقت است

وی درباره تاثیر اقدامات نهاد پولی کشور برای ارسال سیگنال‌های کاهشی به بازار ارز تاکید کرد: آنچه اکنون بازار ارز را تحت تاثیر قرار داده، تورم و خروج نقدینگی از کشور است. تا زمانی که فکری برای این موارد نشود و روند تغییر نکند، نرخ دلار به کانال‌های پایین‌تر برنمی‌گردد.

این صراف و فعال در بازار پولی و مالی متذکر شد: بانک مرکزی با روش کنترل عرضه و تقاضا، تنها به‌صورت موقت می‌تواند قیمت‌ها را کنترل کند. یکی از عوامل کنترل نرخ دلار در بازار آزاد یا توافقی، ارزپاشی و سختگیری‌های بانک مرکزی است و ارتباطی با روند طبیعی بازار نداشته و ندارد، زیرا روند طبیعی نرخ ارز را شاخص تورم و میزان تقاضا معین می‌کند. راد با تاکید بر اینکه منابع بانک مرکزی محدود است، ادامه داد: این نهاد در بلندمدت قادر به تامین بازار نخواهد بود. سیاست‌گذار تا زمانی می‌تواند به سرکوب قیمتی ادامه دهد که منابع کافی را برای ارزپاشی در اختیار داشته باشد. بانک مرکزی در نهایت 2 تا 3 ماه دیگر چنین امکانی خواهد داشت.

چشم‌اندازی پرابهام

وی در پاسخ به این پرسش که آیا چشم‌انداز مثبتی برای بازار‌های مالی و اقتصاد ایران وجود دارد، گفت: این سوال از جمله سوالاتی است که به‌سختی می‌توان جواب درست به آن داد ؛ همین ابهامات در رفتار اقتصادی مردم بویژه در حرکت به سمت خرید ارز و طلا به‌وضوح نمایان است. در چنین شرایطی مردم به بازار‌هایی مثل دلار و ارز و طلا روی می‌آورند تا پول خود را تبدیل به یک دارایی کنند، زیرا ارزش پول ملی روزبه‌روز کاهش پیدا می‌کند و مطابق با آمار ریال، بی‌ارز‌ش‌ترین پول دنیا است.

سخن پایانی

قیمت دلار لحظه‌به‌لحظه در بازار آزاد در حال افزایش است. نوشداروی تکراری ارزپاشی دولت هم افاقه نکرده و نرخ ارز شاخص برای ورود به کانال ۵۰ هزار تومان خیز برداشته است. کارشناسان عامل این گرانی مهارنشدنی دلار را تورم می‌دانند، زیرا در شرایط تورمی مردم برای حفظ ارزش سرمایه‌شان به خرید کالای باارزش‌تری مثل ارز و سکه پناه می‌برند. در میانه این آشفته‌بازار ارز، دولت سقف ارز سهمیه‌ای را به ۵ هزار یورو افزایش داد تا با ارزپاشی در بازار قیمت‌ها را کنترل کند، اما در خواب خوش بانک مرکزی به‌دلیل تورم فزاینده نه‌تنها نرخ در بازار ارز کنترل نشد، بلکه این ابزار دادوستد از بانک مرکزی و صرافی‌ها به پستوی خانه‌ها خزید.