شانس طلایی برای ایران

اروپا در زمستان، به‌طورمعمول بخش بزرگی از ذخایر خود را می‌سوزاند و همزمان مقادیر زیادی گاز هم از دیگر منابع تامین می‌کند. روسیه تامین‌کننده مطمئن گاز به اروپا بوده، اما اکنون این وضعیت تغییر کرده و نگرانی‌هایی برای اروپا از باب تامین گاز فراهم ‌شده است.

روسیه عرضه گاز را به‌تلافی حمایت اروپا از اوکراین کاهش داده است. پس از اقدام روسیه در استفاده از انرژی به‌عنوان سلاح، چشم‌انداز سهمیه‌بندی گاز در این منطقه اکنون کاملا واقعی به‌نظر می‌رسد. کاهش عرضه گاز روسیه به اروپا، افزایش قیمت‌ها را به‌دنبال داشته و اقتصاد این منطقه را تحت‌فشار قرار داده و ممکن است همبستگی اروپا را دچار شکاف کند. در این ‌بین این سوال وجود دارد که آیا ایران می‌تواند گزینه‌ای برای کمک باشد؟

ایران جایگزین مناسب روسیه  برای صادرات گاز به اروپا

ایران می‌تواند گزینه مناسبی برای جایگزینی صادرات گاز روسیه به اروپا باشد. برای صادرات گاز به اروپا نیازمند شروطی هستیم که اگر محقق شود، می‌توانیم بازارهای اروپا را به‌دست آوریم. در حال ‌حاضر ایران امکان صادرات گاز را ندارد، باتوجه به شرایط کنونی گاز، ایران نمی‌تواند جایگزین روسیه شود، اما اگر در درازمدت صرفه‌جویی انجام بگیرد و توسعه مخازن انجام شود، ایران می‌تواند از فرصت‌ها استفاده کند و این مسئله تنها منوط به شرایط کنونی نمی‌شود و در صورت فراهم شدن شرایط، در کل می‌تواند از مزایای توسعه صادرات بهره ببرد.

باید مصرف بهینه اتفاق بیفتد و در کنار آن نیز توسعه مخازن انجام بگیرد؛ علاوه بر این، حفظ و پایداری شرایط موجود و توسعه سرمایه‌گذاری نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که اگر محقق شود، می‌توانیم آینده خوبی را برای صنعت گاز  ترسیم کنیم.

هر زمانی ایران گاز مازاد داشته باشد، این فرصت برایش وجود دارد که به بازارهای اروپایی راه پیدا کند، همچنین امکان صادرات گاز ایران به اروپا وجود دارد، اما باید به بحث مدیریت مصرف، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، توسعه و پایداری تولید گاز و سرمایه‌گذاری در مخازن جدید توجه شود.

از طرفی، باید روی این مسئله فکر شود و اگر با روش فعلی پیش برویم، امکان صادرات گاز به اروپا وجود نخواهد داشت، در شرایط کنونی طبق اعلام مسئولان صنعت گاز به ۱۵۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز داریم. اگر سیاست‌گذاری‌ها به‌درستی انجام شود، می‌توانیم تا ۲۰۰ میلیارد مترمکعب در سال، صادرات گاز به اروپا داشته باشیم. صمت در این گزارش ظرفیت‌های کشور برای صادرات انرژی را بررسی کرده است.

تبعات کاهش نفت روسیه

مجید گودرزی، کارشناس انرژی در این رابطه به صمت گفت: آنچه درباره نفت روسیه گفته می‌شود تنها چیزی است که غربی‌ها با فشار رسانه‌ای گسترده می‌خواهند به مردم القا کنند، چرا که نفت روسیه جنبه‌های دیگری هم دارد که هرگز رسانه‌ای نمی‌شود. کاهش نفت روسیه، ممکن است باعث افزایش قیمت‌ها در بازار تا مرز بشکه‌ای 100 دلار شود. از طرفی، ذخایر استراتژیک امریکا قادر نیست در بلندمدت قیمت‌ها را پایین نگه دارد. کمبود نفت روسیه افزایش تورم کم‌سابقه در کشورهای یورو و حتی امریکا را دامن زد و اکنون بازارهای جدیدی را تجربه می‌کند، همچنین کمبود نفت روسیه باعث شد تا امریکا و ونزوئلا سر میز مذاکره بنشینند و با هم توافق کنند. این دستاورد تنها در سایه کمبود نفت روسیه اتفاق افتاد و یک عقب‌نشینی آشکار امریکا از مواضعش علیه ونزوئلا را نمایان کرد. وی در ادامه افزود: کمبود نفت روسیه، قدرت چانه‌زنی اوپک‌پلاس را بالا برد و باوجود فشارها و برخلاف درخواست‌های امریکا و اتحادیه اروپا، نه‌تنها باعث افزایش تولید نشد، بلکه برای پشتیبانی از بهبود نرخ نفت، با کاهش تولید به‌میزان 2 میلیون بشکه در روز از نوامبر، موافقت کردند. اروپا در شرایط معمول، می‌توانست ذخیره گاز خود را در تابستان افزایش دهد و در زمستان مصرف کند.

ذخایر نفت خام امریکا در خطر جدی

گودرزی خاطرنشان کرد: کمبود نفت روسیه، ذخایر نفت خام امریکا را به‌میزان حدود ۷ میلیون بشکه در هفته منتهی به ۱۶ سپتامبر کاهش داد و به ۴۲۷.۲ میلیون بشکه رساند که کمترین رقم از سال ۱۹۸۴ محسوب می‌شود. از سال ۱۹۸۳ تاکنون، این نخستین‌بار است که ذخایر استراتژیک نفت امریکا کمتر از ذخایر تجاری این کشور می‌شود. همچنین کمبود نفت در بازار باعث توافق برق‌آسای اسراییل و لبنان بر سر خطوط مرزی شد و نفت روسیه اروپایی‌ها را وادار به پذیرش نفت ۶۰ دلاری روسیه کرد، در حالی‌ که پیش ‌از این از انهدام کامل خط لوله گاز و تحریم نفتی روسیه سخن می‌گفتند. از سویی دیگر، نفت ۶۰ دلاری یک عقب‌نشینی بود و تجارت ترکیه با روسیه به مرز ۶۰ میلیارد دلار رسید و بیشتر قراردادها حول تامین انرژی اروپا از مسیر ترکیه رقم خورد. این کارشناس تصریح کرد: نفت روسیه و وادار کردن خریداران به خرید با روبل باعث تقویت روبل و تضعیف نسبی دلار و یورو شد. نفت روسیه بعد از ۴۳ سال تراز تجاری آلمان را منفی کرد و باعث شد هند، چین و ژاپن بیشترین بهره را از این تحریم ببرند و شرایط بهتری را نسبت به شرکای غربی خود تجربه کنند. وی در ادامه گفت: تحریم نفتی روسیه و در کل جنگ اوکراین امریکایی‌ها برای مهار بحران با دلار بازی مجبور کرد، چرا که دلار در اقتصاد امریکا حکم محدوده ممنوعه را دارد. به‌طورمسلم در آینده امریکا عواقب افزایش نرخ بهره و رکود تورمی را خواهد چشید. بدون شک رسانه‌های غربی تبعات بحران جنگ اوکراین را مخفی می‌کنند، اما دیر با زود فشارها مردم را به خیابان خواهد آورد و موجب پیروزی چپ‌گراها در کل اروپا خواهد شد.

نفت ایران، جایگزین نفت روسیه می‌شود؟

گودرزی به صمت گفت: به‌طورقطع در کوتاه‌مدت ایران نمی‌تواند جایگزین روسیه شود، حتی اگر تمام مشکلات بین‌المللی حل شود نیز، باز هم در زمانی کوتاه، ایران نمی‌تواند به اروپا صادرات گاز داشته باشد، اما در میان‌مدت این امکان وجود خواهد داشت و ایران می‌تواند بین 2 تا 4 سال به یکی از تامین‌کنندگان گاز اروپا تبدیل شود، البته اگر پیش‌زمینه‌ها و پیش‌شرط‌های آن فراهم باشد. وی بااشاره به تمایل اروپا برای این مسئله، اظهار کرد: این مسئله ارتباطی به شرایط کنونی و بحران آنها با روسیه ندارد، اروپا به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان گاز دنیا تمایل دارد که مبادی تامین خود را متنوع‌تر کند، در شرایط فعلی نیز که با روسیه دچار مشکل شده، به‌شدت دنبال این است که میزان وابستگی خود را به روسیه کاهش دهد. به‌گفته این کارشناس حوزه انرژی، سیاست اروپا این است که از راه‌های بیشتری نیاز انرژی خود را تامین کند، اکنون تمایل بیشتری به توسعه رابطه خود با ایران دارد، البته از گذشته این مسئله وجود داشته، اما اکنون این تمایل از سمت اروپا بیشتر است.

مجید گودرزی، کارشناس انرژی در این رابطه به صمت گفت: آنچه درباره نفت روسیه گفته می‌شود تنها چیزی است که غربی‌ها با فشار رسانه‌ای گسترده می‌خواهند به مردم القا کنند، چرا که نفت روسیه جنبه‌های دیگری هم دارد که هرگز رسانه‌ای نمی‌شود. کاهش نفت روسیه، ممکن است باعث افزایش قیمت‌ها در بازار تا مرز بشکه‌ای 100 دلار شود. از طرفی، ذخایر استراتژیک امریکا قادر نیست در بلندمدت قیمت‌ها را پایین نگه دارد. کمبود نفت روسیه افزایش تورم کم‌سابقه در کشورهای یورو و حتی امریکا را دامن زد و اکنون بازارهای جدیدی را تجربه می‌کند، همچنین کمبود نفت روسیه باعث شد تا امریکا و ونزوئلا سر میز مذاکره بنشینند و با هم توافق کنند. این دستاورد تنها در سایه کمبود نفت روسیه اتفاق افتاد و یک عقب‌نشینی آشکار امریکا از مواضعش علیه ونزوئلا را نمایان کرد. وی در ادامه افزود: کمبود نفت روسیه، قدرت چانه‌زنی اوپک‌پلاس را بالا برد و باوجود فشارها و برخلاف درخواست‌های امریکا و اتحادیه اروپا، نه‌تنها باعث افزایش تولید نشد، بلکه برای پشتیبانی از بهبود نرخ نفت، با کاهش تولید به‌میزان 2 میلیون بشکه در روز از نوامبر، موافقت کردند. اروپا در شرایط معمول، می‌توانست ذخیره گاز خود را در تابستان افزایش دهد و در زمستان مصرف کند.

ذخایر نفت خام امریکا در خطر جدی

گودرزی خاطرنشان کرد: کمبود نفت روسیه، ذخایر نفت خام امریکا را به‌میزان حدود ۷ میلیون بشکه در هفته منتهی به ۱۶ سپتامبر کاهش داد و به ۴۲۷.۲ میلیون بشکه رساند که کمترین رقم از سال ۱۹۸۴ محسوب می‌شود. از سال ۱۹۸۳ تاکنون، این نخستین‌بار است که ذخایر استراتژیک نفت امریکا کمتر از ذخایر تجاری این کشور می‌شود. همچنین کمبود نفت در بازار باعث توافق برق‌آسای اسراییل و لبنان بر سر خطوط مرزی شد و نفت روسیه اروپایی‌ها را وادار به پذیرش نفت ۶۰ دلاری روسیه کرد، در حالی‌ که پیش ‌از این از انهدام کامل خط لوله گاز و تحریم نفتی روسیه سخن می‌گفتند. از سویی دیگر، نفت ۶۰ دلاری یک عقب‌نشینی بود و تجارت ترکیه با روسیه به مرز ۶۰ میلیارد دلار رسید و بیشتر قراردادها حول تامین انرژی اروپا از مسیر ترکیه رقم خورد. این کارشناس تصریح کرد: نفت روسیه و وادار کردن خریداران به خرید با روبل باعث تقویت روبل و تضعیف نسبی دلار و یورو شد. نفت روسیه بعد از ۴۳ سال تراز تجاری آلمان را منفی کرد و باعث شد هند، چین و ژاپن بیشترین بهره را از این تحریم ببرند و شرایط بهتری را نسبت به شرکای غربی خود تجربه کنند. وی در ادامه گفت: تحریم نفتی روسیه و در کل جنگ اوکراین امریکایی‌ها برای مهار بحران با دلار بازی مجبور کرد، چرا که دلار در اقتصاد امریکا حکم محدوده ممنوعه را دارد. به‌طورمسلم در آینده امریکا عواقب افزایش نرخ بهره و رکود تورمی را خواهد چشید. بدون شک رسانه‌های غربی تبعات بحران جنگ اوکراین را مخفی می‌کنند، اما دیر با زود فشارها مردم را به خیابان خواهد آورد و موجب پیروزی چپ‌گراها در کل اروپا خواهد شد.

نفت ایران، جایگزین نفت روسیه می‌شود؟

گودرزی به صمت گفت: به‌طورقطع در کوتاه‌مدت ایران نمی‌تواند جایگزین روسیه شود، حتی اگر تمام مشکلات بین‌المللی حل شود نیز، باز هم در زمانی کوتاه، ایران نمی‌تواند به اروپا صادرات گاز داشته باشد، اما در میان‌مدت این امکان وجود خواهد داشت و ایران می‌تواند بین 2 تا 4 سال به یکی از تامین‌کنندگان گاز اروپا تبدیل شود، البته اگر پیش‌زمینه‌ها و پیش‌شرط‌های آن فراهم باشد. وی بااشاره به تمایل اروپا برای این مسئله، اظهار کرد: این مسئله ارتباطی به شرایط کنونی و بحران آنها با روسیه ندارد، اروپا به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان گاز دنیا تمایل دارد که مبادی تامین خود را متنوع‌تر کند، در شرایط فعلی نیز که با روسیه دچار مشکل شده، به‌شدت دنبال این است که میزان وابستگی خود را به روسیه کاهش دهد. به‌گفته این کارشناس حوزه انرژی، سیاست اروپا این است که از راه‌های بیشتری نیاز انرژی خود را تامین کند، اکنون تمایل بیشتری به توسعه رابطه خود با ایران دارد، البته از گذشته این مسئله وجود داشته، اما اکنون این تمایل از سمت اروپا بیشتر است.

امکان صادرات نفت خام را نداریم

مرتضی بهروزی‌فرد، کارشناس انرژی در رابطه با این موضوع به صمت گفت: بازار انرژی شامل نفت، گاز، میعانت گازی و سایر منابع انرژی می‌شود. در حال‌ حاضر باتوجه به تحولات سیاسی که در روسیه و در ارتباط با حملاتی که به اوکراین انجام‌ شده است، بازار، تحت‌تاثیر نوسان عرضه قرار گرفته است، در نتیجه یک بی‌نظمی در عرضه و توزیع انرژی اتفاق افتاده که با شروع فصل زمستان؛ نیاز صنایع، مصارف خانگی و کارخانه‌ها به‌طورکلی به انرژی بیشتر می‌شود.

طی یک سال گذشته، اتخاذ سیاست همکاری با همسایگان و در اولویت قرار دادن دیپلماسی اقتصادی فعال از سوی دولت سیزدهم به امضای قراردادهایی دوجانبه و چندجانبه با کشورهای همسایه انجامید. هرگونه ارتباط اقتصادی با کشورهای منطقه و کشورهای دنیا، می‌تواند به‌نفع ایران باشد. به‌طورکلی، هر میزان که ارتباط ما با کشورهای دنیا، وسیع‌تر، گسترده‌تر و حجم مبادله‌هایی که انجام می‌گیرد، بیشتر باشد، هم قدرت بالاتری خواهیم داشت و هم کمتر تحت‌تاثیر تحولات منطقه‌ای در رابطه با تامین امنیت انرژی قرار می‌گیریم که چنین چیزی کاملا بدیهی است.

بهروزی‌فرد در ارتباط با بحث قرارداد در حوزه انرژی بین ایران و روسیه توضیح داد: باتوجه به شرایطی که روسیه در آن قرار گرفته و تحریم‌ها حجم قابل‌توجهی از فروش نفت و گاز این کشور را با مشکل روبه‌رو کرده است، چنین قراردادی می‌تواند به نفع ۲ کشور باشد.

این کارشناس انرژی در ادامه گفت: باتوجه به در خطر افتادن امنیت انرژی در دنیا و تخفیف‌های بزرگی که روسیه به خریداران نفت و گاز داده است، ایران می‌تواند از این موقعیت استفاده و نفت را از روسیه خریداری و به کشورهای دیگر صادر کند.

تاثیر تحریم بر فروش نفت

بهروزی‌فرد در ارتباط با تاثیر تحریم‌ها بر فروش نفت ایران به صمت گفت: چنین تحریم‌ها و اعمال فشارهایی که بر ایران تحمیل ‌شده، بسیار اسفناک و امکان سرمایه‌گذاری و توسعه بالادستی را از ما گرفته است، به این معنی که متناسب با ذخایری که در اختیارمان است، نتوانسته‌ایم ظرفیت تولید را برای کشور ایجاد کنیم. از طرفی دیگر، در بخش مصرف نتوانسته‌ایم، فناوری و سرمایه موردنیاز را جذب کنیم تا در راستای کاهش و بهینه‌سازی مصرف انرژی گام برداریم، حتی این ظرفیتی که در حال‌ حاضر وجود دارد، در ارتباط با نفت خام، بیهوده مانده است.

این کارشناس انرژی ادامه داد: ظرفیت‌های افزایش تولید انرژی در کشور وجود دارد، اما امکان صادرات با مشکلات همراه است و انتقال پول انرژی صادرشده به داخل کشور بسیار سخت شده است. با یک حساب جزئی، صنعت نفت ما در حال ‌حاضر چیزی حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیارد دلار، سرمایه نیاز دارد تا بتواند سرپا بماند. امکان تامین چنین مبلغی از منابع داخلی وجود ندارد و به‌فرض محال، اگر هم بتوانیم چنین مبلغی را تامین کنیم، به فناوری، تجهیزات و دانش فنی نیاز است که حداقل امکان تامین آن از داخل و حتی در منطقه وجود ندارد.

سخن پایانی

صادرات نفت ایران به کشورهای دیگر باعث کاهش قیمت‌ها می‌شود. ایران چهارمین ذخایر نفتی دنیا را دارد و به‌راحتی می‌تواند ظرفیت تولید روزانه خود را بالا ببرد و تا مرز ۲ میلیون بشکه نفت خام در روز برساند؛ اتفاقی که به برنامه‌ریزی و استفاده از دانش روز نیاز دارد. ایران می‌تواند با کاهش نفت روسیه به امنیت بازار جهانی کمک کند. کارشناسان می‌گویند ایران می‌تواند به‌سرعت صادرات روزانه ۸۰۰ هزار بشکه‌ای خود را افزایش دهد. طی چند ماه آینده، ایران به‌احتمال‌زیاد می‌تواند هر روز بیش از ۴۰۰ هزار بشکه به تولید خود اضافه کند و در چند ماه آینده به تولید روزانه 8/3 میلیون بشکه برسد. افزایش ۱.۳ میلیون بشکه‌ای در روز، به‌طورتقریبی یک درصد تقاضای کنونی جهان است، اما می‌تواند تفاوت ایجاد کند. به‌گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، گروه تولید اوپک‌پلاس باوجود لابی‌گری دولت بایدن و دیگر کشورها برای افزایش تولید، روزانه حدود ۲.۷ میلیون بشکه کمتر از اهداف این گروه تولید می‌کنند.

ورود مجدد نفت ایران به بازار، بخشی از این کمبود را جبران می‌کند و باعث خنثی شدن اثر کاهش تولیدات روسیه می‌شود. در صورت تسهیل تحریم‌ها، ایران می‌تواند به یک تامین‌کننده مهم انرژی تبدیل شود؛ اگرچه بازگشت به بازار، یک‌شبه اتفاق نخواهد افتاد.