آلودگی هوا ماندگار شد؛ هشدار هواشناسی برای کلان‌شهرها
پدیده وارونگی هوا یکی از چالش‌های سالانه بسیاری از شهرهای ایران است که عمدتا در فصل پاییز و زمستان رخ می‌دهد. در شرایط عادی، هوای گرم از سطح زمین به سمت بالا حرکت می‌کند و با خود آلاینده‌ها را به ارتفاعات می‌برد. اما هنگامی که هوا سرد می‌شود، این روند طبیعی مختل شده و لایه‌ای از هوای سرد روی سطح زمین گیر می‌افتد. نتیجه آن، محبوس شدن آلاینده‌های ناشی از تردد خودروها، صنایع، و منابع خانگی است که کیفیت هوا را به شدت کاهش می‌دهد.
در این وضعیت، شهروندان به‌ویژه گروه‌های حساس مانند سالمندان، بیماران قلبی و ریوی و کودکان، در معرض خطرات جدی قرار می‌گیرند. سوزش چشم، تنگی نفس، سرفه‌های مداوم و کاهش سطح اکسیژن بدن تنها بخشی از پیامدهای کوتاه‌مدت این شرایط است. در بلندمدت اما آثار مخربی مانند افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های مزمن تنفسی و حتی سرطان ریه نیز مطرح است.
یکی از عوامل اصلی افزایش شدت وارونگی در ایران، تمرکز بیش از حد جمعیت و فعالیت‌های صنعتی در شهرهای بزرگ است. تهران به عنوان نمونه‌ای شاخص، با قرار گرفتن میان کوه‌ها و دشت‌ها، به نوعی مانند یک کاسه عمل می‌کند که خروج آلاینده‌ها از آن دشوارتر است. در کنار این شرایط جغرافیایی، ناوگان حمل‌ونقل فرسوده و خودروهای بی‌کیفیت داخلی سهم بزرگی در تولید ذرات معلق دارند.
سوخت‌های فسیلی همچنان بخش عمده انرژی کشور را تامین می‌کنند و کیفیت این سوخت‌ها نیز همیشه استاندارد نیست. نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و کارخانجات در نزدیکی مناطق مسکونی، آلاینده‌هایی را به هوا وارد می‌کنند که در زمان وارونگی، به‌سادگی در جو باقی مانده و امکان تخلیه ندارند. همچنین توسعه نامتوازن شهری و کمبود فضای سبز شهری، توان طبیعی تصفیه هوا را کاهش داده است.
در سال‌های اخیر، افزایش مصرف گاز خانگی نیز نقشی پنهان اما مؤثر داشته است. در روزهای سرد، مصرف گاز خانگی افزایش یافته و ممکن است گاز صنایع و نیروگاه‌ها کاهش یابد. این موضوع باعث جایگزینی سوخت‌های سنگین‌تر و آلاینده‌تر مانند مازوت در برخی کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها شده که خود شدت آلودگی را افزایش می‌دهد.
راهکارها و آینده این پدیده
برای مقابله با وارونگی هوا، سیاست‌های کوتاه‌مدت مانند تعطیلی مدارس، محدودیت تردد خودروها و انتقال صنایع آلاینده در زمان‌های بحرانی اجرا می‌شود، اما این اقدامات تنها مُسکن هستند. راه‌حل‌های پایدار شامل اصلاح ساختار حمل‌ونقل عمومی، نوسازی ناوگان سوخت‌رسان و خودرویی، افزایش فضاهای سبز، و بهبود کیفیت سوخت است. همچنین آموزش عمومی برای کاهش مصرف انرژی و سوخت‌های خانگی اهمیت زیادی دارد.
در نهایت، آینده این پدیده به میزان توجه تصمیم‌گیران و همکاری شهروندان وابسته است. اگر برنامه‌های بلندمدت و توسعه شهری پایدار جدی گرفته نشوند، وارونگی هوا نه‌تنها ادامه خواهد داشت، بلکه با روند گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی، احتمالاً شدیدتر نیز خواهد شد. این مسئله تنها یک مشکل محیط‌زیستی نیست، بلکه مسئله‌ای بهداشتی و اجتماعی است که بر کیفیت زندگی میلیون‌ها ایرانی اثر می‌گذارد.
سازمان هواشناسی از تداوم وارونگی هوا در ۷ شهر از جمله تهران طی امروز و فردا خبر داد و برای ۵ روز آینده جو پایداری را برای اکثر مناطق کشور پیش‌بینی کرد.
تداوم آلودگی هوا
طبق پیش‌بینی‌های چند روز اخیر، سازمان هواشناسی باز هم برای ۵ روز آینده در بیشتر مناطق کشور جو پایداری را پیش‌بینی کرده است.
طی این مدت به‌ویژه در ساعات اولیه روز با توجه به پایداری و سکون نسبی جو در شهرهای صنعتی و پرجمعیت کشور افزایش غلظت آلاینده‌های جوی و کاهش کیفیت هوا روی می‌دهد.
امروز در برخی مناطق شرق و جنوب شرق کشور افزایش سرعت وزش باد، خیرش گردوخاک در برخی مناطق و کاهش کیفیت هوا روی می‌دهد.
شنبه هفته آینده در ارتفاعات غرب و شمال غرب کشور افزایش ابر گاهی همراه با رگبار پراکنده انتظار می‌رود.
توصیف سامانه: پایداری در جو، سرمای نسبی هوا در سطح زمین و حاکمیت پدیده وارونگی دما
نوع مخاطره: افزایش غلظت آلاینده‌های جوی و کاهش کیفیت هوا به‌ویژه در ساعات پایانی شب تا پیش از ظهرها
منطقه اثر:
سه‌شنبه ۱۴۰۴/۰۸/۲۰ و چهارشنبه ۱۴۰۴/۰۸/۲۱: تهران، کرج، ارومیه، اراک، اصفهان، اهواز و تبریز.
اثر مخاطره: افزایش غلظت آلاینده‌ها، کاهش کیفیت هوا، افزایش شاخص آلودگی هوا در حد ناسالم برای گروه‌های حساس و در صورت عدم مهار منابع آلاینده (ثابت و متحرک) در مناطق پرتردد شاخص آلودگی در حد ناسالم برای همه گروه‌ها.
توصیه: مدیریت بهینه در مصرف سوخت‌های فسیلی، کنترل فعالیت‌های صنعتی آلاینده، کاهش تردد غیرضروری و پرهیز از حرکات ورزشی در فضای باز برای گروه‌های حساس و کنترل و پایش مداوم شاخص‌های آلودگی توسط دستگاه‌های ذی‌ربط به‌منظور اتخاذ تصمیمات مقتضی برای حفظ سلامت شهروندان.
