کاهش بدهی‌های خارجی؛ خوب یا بد؟ / چرا همسایه های ایران رفاه دارند؟

چندی پیش صندوق بین‌المللی پول اعلام کرد، ایران در سال ۲۰۲۲ کمترین میزان بدهی خارجی را در کل خاورمیانه دارد. البته چنین آماری با وجود تحریم‌های متعدد ایران چندان هم دور از ذهن نیست و نمی‌توان به عنوان یک امتیاز مثبت تلقی کرد. تحریم بانکی از جمله مهم‌ترین‌ها عوامل به شمار می‌آید که در پی آن استقراضی نیز صورت نگرفته و طبیعتا بدهی بانکی وجود ندارد. کارشناسان معتقدند اقتصادی که بحران‌زده است به سراغ استقراض نمی‌رود؛ چرا که در پی محدودیت‌های اعمال شده، روابط بانکی ایران محدود شده و کاهش بدهی را به همراه داشته است. البته اقتصاد ایران برای جبران کسری بودجه سرسام‌آور و تامین مالی برنامه‌های توسعه نیاز به بدهی خارجی دارد. کشور متفاوت دل قرض‌گرفتن‌های متعدد از بانک‌های جهانی تولید و صنعت و به طور کلی اقتصاد خود را رونق می‌دهند اما در ایران حتی استقراض‌های اندک نیز سهم توسعه اقتصادی نشد. در این میان سوال اینجا است که ایران در سال‌های اخیر چگونه از بدهی‌های خود بهره برده؟ تاثیر چنین بدهی‌هایی بر اقتصاد چیست؟ آیا دارا بودن کمترین میزان بدهی در خطه پهناور خاورمیانه مزیت است یا عدم توسعه؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها با سید صباح زنگنه؛ کارشناس مسائل خاورمیانه گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید. با گسترش‌نیوز همراه باشید.

بدهی خارجی؛ تعیین‌کننده در قدرت اقتصادی یک کشور

صباح زنگنه؛ کارشناس مسائل خاورمیانه گفت: بدهی خارجی بحث ساده و یکطرفه‌ای نیست بلکه شاخصی از قدرت اقتصاد کشور و توانایی آن در ادامه حیات اقتصادی‌‌اش محسوب می‌شود. هر بدهی بد نیست و هر عدم بدهی نیز همیشه مثبت نیست. باید مشخص شود بدهی، ناشی از چه نوع دریافتی‌هایی است و در کجا مصرف می‌شود. برخی از کشورها بدهی بالایی دارند که ناشی از قرض کردن پول از بانک‌های‌جهانی، بانک‌های منطقه‌ای و شرکت‌ها است. ایران نیز چنین بدهی‌ای دارد اما این پول را صرف سواستفاده کرده و به حساب‌های اشخاص حکومتی ریختند. برخی از کشورها این پول را قرض می‌کنند تا صنایع و کشاورزی خود را فعال و احیا و همچنین اشتغال ایجاد کنند. این کشورها حساب شده پول قرض می‌گیرند و با برنامه‌ریزی نیز آن را برمی‌گردانند. برخی دیگر از کشورها نیز با پول استقراض‌شده، صنعت و کشاورزی را راه می‌اندازند اما در باز پس دادن این پول ناتوان و در نتیجه آن مجبور می‌شوند، سود قرض‌ها را نیز به طور مضاعف بپردازند. بنابراین صرف داشتن یا نداشتن بدهی شاخص کافی برای تعریف اقتصاد کشور نیست.

بدهی خارجی در چه صورتی مفید است؟

وی در توضیح فاکتورهای تعیین‌کننده بدهی خارجی خاطرنشان کرد: بدهی خارجی به طور کلی قرض گرفتن از بانک‌های جهانی برای راه‌اندازی پروژه‌های صنعتی، خدماتی، کشاورزی و ایجاد اشتغال است. اگر شاخص‌های یاد شده محقق شود، بدهی خارجی نیز می‌تواند موقع بازپرداخت و مفید تلقی شود. رفاه برخی از کشورهای همسایه ما ظاهری و  ناشی از بدهی‌های بسیار کلان است. برای مثال کشور ترکیه ۵۰۰-۶۰۰ میلیارد دلار بدهی دارد و چنین مبلغ هنگفتی منجر به راه‌اندازی صنایع، احداث سدهای عظیم و فعال کردن کشاورزی در این کشور شده است. همچنین ایجاد خدمات مفصل و بزرگ مانند فرودگاه‌های بسیار عظیم و خطوط هوایی گسترده نیز از جمله فواید چنین بدهی‌هایی بوده است.

این اقتصاددان ادامه داد: ارقام یاد شده نیز بدهی خارجی به حساب می‌آیند که منجر به ایجاد درآمدهای مفید شده است. البته متاسفانه این کشورها در بازپرداخت اقساط بدهی‌های خود ناتوان بودند و باعث افزایش جریمه‌های تاخیر در بازپرداخت نیز شده‌اند.

تحریم‌های بانکی اثر خود را برجای گذاشت

صباح زنگنه درباره تاثیر بدهی‌های اقتصادی با وجود تحریم‌های بانکی بیان کرد: ایران به دلیل تحریم‌های موجود عملا توان استفاده از وام‌های خارجی را نداشته است. بانک جهانی یکی از موسسات مالی است که خود ایران نیز در آن عضویت دارد. از این بانک نتوانستیم وام‌های اشتغال‌زا و پروژه محور دریافت کنیم. ایران در بانک توسعه اسلامی نیز عضو است و اتفاقا جز چهارمین کشور دارای بدهی بزرگ به این بانک به حساب می‌آید که نتوانسته از آن وام به درستی و در جهت توسعه و رشد اقتصادی استفاده کند.

وی در خاتمه افزود: شرکت‌های بزرگ نیز به دلیل تحریم‌ها معمولا از پرداخت وام و حتی سرمایه‌گذاری در پروژه‌های داخلی  امتناع می‌کنند. زمانی که سرمایه‌گذاری صورت نگیرد عملا بدهی نیز ایجاد نمی‌شود. بنابراین در بحث‌های بدهی فضای اقتصاد سیاسی نیز بسیار مهم است که آیا چنین فضایی قائل به تعامل مثبت با تمام کشورهای جهان هست یا نه؟ این فضا منجر به عدم اعتماد سرمایه‌گذاران، سازمانها و بانک‌های جهانی به اقتصاد کشور مدنظر خواهد شد.